ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Β΄ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ (1282 - 1328) - ΜΙΧΑΗΛ Θ΄ (συναυτοκράτορας) (1295 - 1320)

Η διαδοχή - Αποκήρυξη της ένωσης των Εκκλησιών. Νέος πατριάρχης

    Το Μιχαήλ Η΄ διαδέχθηκε ο μεγαλύτερος γιος του Ανδρόνικος Β΄, μολονότι ο ίδιος προτιμούσε ως διάδοχό του το νεότερο Κων/νο. Ο Ανδρόνικος ήταν ήδη εστεμμένος από το 1272. Ο νέος αυτοκράτορας ήταν άνθρωπος χαμηλών τόνων, διακρινόμενος για τις πνευματικές του αναζητήσεις και την έντονη θρησκευτικότητά του.

    Μία από τις σημαντικότερες πρώτες ενέργειες του Ανδρονίκου Β΄ ήταν η επίσημη ακύρωση της ένωσης των Εκκλησιών. Αυτό συνοδεύτηκε και από μια πολιτική αποστασιοποίησής του από τη Δύση και επικεντρώσεως του ενδιαφέροντός του στην Ελλάδα και στη Μ. Ασία. Αυτή η πολιτική κράτησε ως το 1311. Εμπνευστές του σε αυτή την πολιτική είχε τη θεία του Ευλογία και το μεγάλο Λογοθέτη Μουζάλωνα. Παράλληλα φρόντισε ν’ απαλύνει ή εξαλείψει τις συνέπειες που άφησε η ενωτική πολιτική.

    Στις 26/12/1282 παραιτήθηκε ο φιλενωτικός πατριάρχης Ιωάννης Βέκκος. Τον διαδέχθηκε ο Ιωσήφ Α΄. Μολονότι αποκαταστάθηκαν όλοι οι διωχθέντες ανθενωτικοί η γαλήνη δεν επανήλθε στην Εκκλησία, επειδή πολλοί ήταν εκείνοι που αξίωναν την καθαίρεση όλων όσων υποστήριξαν τη φιλενωτική πολιτική του Μιχαήλ Η΄. Από την άλλη, οι αρσενιάτες διαφωνούσαν με την εκλογή του Ιωσήφ Α΄, όπως και άλλοι αντίπαλοι των Παλαιολόγων. Το 1283, όμως, πέθανε ο Ιωσήφ και ο Ανδρόνικος, ακολουθώντας συμβιβαστική πολιτική, εξέλεξε ως πατριάρχη το Γρηγόριο Γ΄ (1283-1289), Κύπριο την καταγωγή. Ο νέος πατριάρχης δυσαρέστησε και τις δύο παρατάξεις. Το 1284 ο Ανδρόνικος Β΄ συγκάλεσε στο Αδραμύττιο σύνοδο συμφιλιωτική από όλους τους επισκόπους και τον κλήρο. Όλοι αποδέχτηκαν το Γρηγόριο Γ΄.

       Για να κατευνάσει τα πνεύματα στη Μ. Ασία, ο Ανδρόνικος συνάντησε τον Ιωάννη Δ΄ Λάσκαρι. Το 1285 διοργανώθηκε στην Κων/πολη θεολογική συζήτηση γύρω από την ένωση των Εκκλησιών. Σε αυτή έλαβαν μέρος ο έκπτωτος Ιωάννης Βέκκος και οι Μουζάλων και Γρηγόριος Γ΄. Κατ’ αυτήν καταδείχθηκε η ορθότητα της Ορθόδοξης άποψης. Μετά από αυτό οι Βέκκος, Γεώργιος Μετοχίτης και Θεόδωρος Μελιτηνιώτης εξορίστηκαν στη Βιθυνία.

     Η δυσαρέσκεια που προκάλεσε ο Γρηγόριος Γ΄ στον ανώτερο κλήρο οδήγησε στην παραίτησή του το 1289. Τον διαδέχθηκε ένας αυστηρός και δίκαιος, αλλ’ όχι ιδιαίτερα πεπαιδευμένος μοναχός, ο Αθανάσιος Α΄ (1289 - 1293 και 1303 - 1309), ο οποίος φρόντισε για την επάνοδο στις έδρες τους των απομακρυνθέντων κληρικών. Η αυστηρή πολιτική, όμως, απέναντι στους κοσμικόφρονες κληρικούς και μοναχούς και στους άρπαγες «δυνατούς» προκάλεσε αντιδράσεις που τον οδήγησαν σε παραίτηση στις 16/10/1293. Ο διάδοχός του Ιωάννης ΙΒ΄ Κοσμάς επανέφερε την ειρήνη.