Ο Πεισίστρατος και η τυραννίδα του

Όπως είδαμε στην προηγούμενη παράγραφο, αρχηγός της παράταξης των Διακρίων ήταν ο Πεισίστρατος. Σ’ αυτή ανήκαν οι πολυπληθέστεροι, οι αμαθέστεροι και ίσως οι φτωχότεροι Αθηναίοι, γιαυτό και προθυμότεροι σε εξεγέρσεις κι ευκολότερα θύματα των δημαγωγών. Ο Πεισίστρατος άρχισε το δημόσιο βίο του όπως περίπου κι ο Σόλωνας, αφού κι αυτός διέπρεψε στον πόλεμο κατά των Μεγαρέων προς ανάκτηση της Σαλαμίνας. Διέθετε μια επίφαση πολιτικής αρετής, καθότι ήταν μεν στα λόγια φιλολαϊκός, φιλελεύθερος και προσηνής στους φτωχούς, κατά βάθος όμως έκρυβε πολιτική πονηρία. Και η ομοιότητά του με το Σόλωνα ήταν φαινομενική· διότι ο μεν Σόλωνας επιδίωξε να καταστήσει τους πολίτες ικανούς να διοικούν οι ίδιοι την πόλη, ενώ ο Πεισίστρατος ήθελε να κυβερνάει ο ίδιος δια των πολιτών.

Ο Πεισίστρατος απέκτησε οπαδούς και από τα άλλα δύο κόμματα. Όντας πολιτικά ισχυρότερος, το 560 π.Χ. επιβλήθηκε στους αντιπάλους του και πήρε στα χέρια του ολόκληρη την εξουσία. Επωφελούμενος από το γεγονός ότι η μεν βουλή αποτελούνταν από φίλους του, οι δε φτωχοί δεν εκλέγονταν στη βουλή, μια μέρα αυτοτραυματίστηκε και μετά μεταφέρθηκε με όχημα στην αγορά εξαπατώντας το πλήθος ότι τάχα κινδυνεύει να δολοφονηθεί από αντιπάλους του. Έτσι εύκολα έπεισε τη βουλή και την εκκλησία να του επιτρέψουν να έχει 50 ροπαλοφόρους ως σωματοφύλακες. Με αυτούς ως αιχμή του δόρατός του κατέλαβε την Ακρόπολη και την εξουσία. Προσπάθεια του γέροντα και στα πρόθυρα του θανάτου Σόλωνα ν’ απορριφθεί το αίτημά του περί σωματοφυλάκων απέτυχε. Ο Πεισίστρατος δεν εκδικήθηκε το σοφό γέροντα για τη στάση του. Έτσι, πέθανε πικραμένος μεν, αλλά ειρηνικά (560 ή 559 π.Χ.).

Αρχικά ο Πεισίστρατος δεν κράτησε για πολύ την εξουσία. Οι δύο άλλες παρατάξεις ενώθηκα και το 559 τον έδιωξαν. Δε δικάστηκε. Αποσύρθηκε στο κτήμα του στη Βραυρώνα. Σε 5 χρόνια, όμως, θα επανερχόταν. Συμμάχησε με τον αρχηγό των Παράλιων Μεγακλή, του οποίου έγινε γαμβρός από θυγατέρα καίτοι παντρεμένος, με τη βοήθεια του οποίου επανέκτησε την εξουσία με ένα ντροπιαστικό για τους Αθηναίους τέχνασμα. Και πάλι όμως δε θα την κρατούσε για πολύ. Ο Μεγακλής δυσαρεστήθηκε επειδή αθέτησε την υπόσχεσή του να παντρευτεί την κόρη του και ενώθηκαν με τον αρχηγό των Πεδινών Λυκούργο. Ο Πεισίστρατος αναγκάστηκε (περί το 557/56), αν αυτό αληθεύει, να φύγει από την Αθήνα. Αυτή τη φορά αποφάσισε να μην ξανασυμπράξει με άλλες παρατάξεις. Κατέφυγε στην Ερέτρια (κατ’ άλλη εκδοχή στη Μακεδονία, όπου αρχικά ίδρυσε μια πόλη στη Χαλκιδική, και στη συνέχεια αποσύρθηκε στην περιοχή του Παγγαίου όπου ασχολήθηκε με μεταλλεία χρυσού και αργύρου), όπου επί 11 χρόνια προετοιμαζόταν για την επάνοδο στην εξουσία. Στο μεταξύ δικάστηκε ερήμην με στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων και δήμευση της περιουσίας του. Είχε όμως περιουσία και εκτός Αττικής (π.χ. στη Θράκη). Έπαιρνε, ακόμη, ενισχύσεις και από άλλες πόλεις. Όταν ετοιμάστηκε, το 541, αναχώρησε από την Ερέτρια (ή απόπου ήταν εγκατεστημένος) με ισχυρή δύναμη κι αποβιβάστηκε στο Μαραθώνα. Εκεί συγκέντρωσε μυστικά όλους τους οπαδούς του και ξεκίνησε να καταλάβει την Αθήνα. Από την Αθήνα έφυγαν οι αντίπαλοί του να τον αναχαιτίσουν. Οι δύο αντίπαλοι συναντήθηκαν στην κοιλάδα ανάμεσα στην Πεντέλη και τον Υμηττό με θριαμβευτή τον Πεισίστρατο. 

Στη συνέχεια, για να στερεώσει την εξουσία του:

α) πήρε ξένους μισθοφόρους και

β) συνέλαβε όλα τα παιδιά των Αλκμαιωνιδών και των άλλων ευπατριδών που δεν πρόλαβαν να φύγουν και τα έστειλε ως ομήρους στη Νάξο. Οι θεσμοί του Σόλωνα διατηρήθηκαν αλλά η πραγματική εξουσία ασκούνταν από τους οπαδούς του. Στους φτωχούς παραχώρησε υλικές παροχές.

Επί των ημερών του άρχισε να κτίζεται ο τεράστιος ναός (μεγαλύτερος του Παρθενώνα) του Ολυμπίου Διός, ο οποίος όμως έμελλε να ολοκληρωθεί 650 χρόνια αργότερα από το Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό. Τότε κτίστηκε η δημόσια Κρήνη Καλλιρρόη, καθώς και άλλα έργα. Για να βρει χρήματα για τα έργα του επέβαλε φορολογία. Στο νομοθετικό τομέα το μόνο που φαίνεται ότι έκαμε ήταν ο διορισμός αγροτικών δικαστών που περιόδευαν και επέλυαν διαφορές μεταξύ των αγροτών. Ο Πεισίστρατος δε στόλισε μόνο την Αθήνα με λαμπρά έργα, αλλά ήταν φίλος και των γραμμάτων.

Ο Πεισίστρατος πέθανε μάλλον το 527 π.Χ., αλλ’ είχε ήδη στεριώσει το καθεστώς του. Αυτό φάνηκε από τη συνέχεια. Τον διαδέχθηκαν στην εξουσία οι 3 νόμιμοι γιοι του: Ιππίας, Ίππαρχος και Θεσσαλός. Μέχρι ένα σημείο μιμήθηκαν την πολιτική του πατέρα τους. Υπήρξαν και αυτοί προστάτες των γραμμάτων, συγκέντρωσαν δε γύρω τους τα ευγενέστερα πνεύματα της εποχής τους: τον ποιητή Ανακρέοντα, τον Ονομάκριτο, το Λάσο, τον Ερμιονέα, το Σιμωνίδη τον Κείο κ.ά. Ήταν οι Πεισιστρατίδες που μείωσαν στο ½ το φόρο επί της γεωργίας.