Ανατροφή και βίος των Σπαρτιατών

Οι Σπαρτιάτες στρατολογούνταν μόλις μετά τη γέννησή τους. Γιαυτό τα νεογνά εξετάζονταν για την ακεραιότητά τους από τους πρεσβύτερους της φυλής. Τα ασθενή και δύσμορφα θανατώνονταν ως άχρηστα. Μέχρι της ηλικίας των 7 ετών την επιμέλεια είχαν οι γονείς, αλλά εφάρμοζαν αυστηρά τους κανόνες που έθετε η πολιτεία. Μετά από τα 7 άρχιζε η μακρά και σκληρή δημόσια αγωγή των παιδιών, κάτω από την ευθύνη και την καθοδήγηση του παιδονόμου. Η όλη αγωγή απέβλεπε να τους καταστήσει γενναίους και άριστους πολεμιστές. Γράμματα μάθαιναν από ελάχιστα έως καθόλου. Οι πολεμικές τέχνες και η σκληραγωγία ήταν το παν. Από τις καλές τέχνες διδάσκονταν μόνο το χορό, το άσμα, τον αυλό και την κιθάρα. Διδάσκονταν προπάντων να είναι σεμνοί, υπάκουοι και να σέβονται τους γέροντες και τις αρχές.

Ανάλογη ήταν και η αγωγή των κοριτσιών. Μόνο που γι’ αυτές η αγωγή απέβλεπε να τις καταστήσει κατάλληλες να γεννήσουν παιδιά ικανά να αναδειχθούν γενναίοι στρατιώτες.

Από την ηλικία των 20 ετών άρχιζε η στρατιωτική θητεία του Σπαρτιάτη που κρατούσε αδιάκοπα ως τα 60 του. Η πανοπλία του Σπαρτιάτη οπλίτη ήταν σχεδόν ίδια μ’ εκείνη των άλλων Ελλήνων, πλην του άρματος. Η υπεροχή του Σπαρτιάτη προερχόταν τόσο από τη μακροχρόνια σκληραγώγησή του όσο και από τον επαγγελματισμό του (δια βίου μόνο στρατιώτης). Ο στρατός της Σπάρτης αποτελούνταν από τα εξής τμήματα: α) την ενωμοτία, που συγκροτούνταν από 23 ή 33 ή 36 άνδρες κι αποτελούσε τη βάση της στρατιωτικής διαίρεσης. Αρχηγός της ήταν ο ενωμοτάρχης, ως τέτοιος δε διοριζόταν ο γενναιότερος και καλύτερος από τους πολεμιστές της· οι άνδρες συνδέονταν μεταξύ τους με όρκο· β) την πεντηκοστύν, που αποτελούνταν από 2 ή 4 ενωμοτίες· γ) το λόχο, που αποτελούνταν από πεντηκοστύες, και δ) τη μόρα που αποτελούνταν από τους λόχους. Οι μόρες ήταν συνολικά 6, κάθε μία δε αποτελούνταν –ανάλογα με τις περιστάσεις και τις ανάγκες– από 400 ή 500 ή 600 ή 900 άνδρες. Αρχηγός της μόρας ήταν ο πολέμαρχος. Αρχηγός όλου του στρατού ήταν ο βασιλιάς.

Την πλήρη στρατιωτικοποίηση της σπαρτιατικής κοινωνίας εκφράζουν και τα δημόσια συσσίτια ή φειδίτια στα οποία παρακάθονταν όλοι, ακόμη και οι βασιλείς. Μόνο οι έφοροι απαλλάσσονταν. Τα κοινά αυτά δείπνα ήταν μεν λιτότατα, αλλά γενικά οι Σπαρτιάτες ήταν φτωχοί. Τόσο που προέκυψε και ο μύθος περί ισοκτημοσύνης των Σπαρτιατών, που ουδέποτε υπήρξε. Τη μνημονεύουν πολύ μεταγενέστεροι συγγραφείς, όπως π.χ. ο Πλούταρχος, κανένας όμως από τους αρχαιότερους. Μάλλον το ακριβώς αντίθετο προκύπτει από τις μαρτυρίες τους. Ασφαλώς οι διάφοροι κατακτητές της Σπάρτης μοιράζονταν μεταξύ τους τα χωράφια της με κλήρους, πιθανώς δε αυτά τα μερίδια να ήταν ίσα.