Ο εξοστρακισμός

Από τον Κλεισθένη εισήχθη στην Αθήνα ο αμφιλεγόμενος θεσμός του οστρακισμού, του οποίου η χρήση σε πολλές περιπτώσεις στιγματίστηκε. Κατ’ αυτόν ένας επίσημος πολίτης των Αθηνών μπορούσε να εξοριστεί επί 10 έτη (αργότερα έγιναν 5) χωρίς να του απαγγελθεί κατηγορία, χωρίς ανάκριση και χωρίς απολογία. Υπήρχαν, βέβαια, εγγυήσεις. Γίνονταν προηγουμένως συζητήσεις στη βουλή και στο δήμο προκειμένου να διαπιστωθεί και ληφθεί απόφαση αν διατρέχει κίνδυνο η πολιτεία/καθεστώς από τις ενέργειες ή τη δύναμη κάποιου άνδρα ώστε να εφαρμοστεί το μέτρο. Σ’ αυτή τη φάση δεν αναφερόταν το όνομα του υπόπτου. Αν όμως η απόφαση ήταν καταφατική, τότε οριζόταν ημέρα σύγκλησης όλων των πολιτών στην αγορά, όπου υπήρχαν 10 είσοδοι (μία για κάθε φυλή), 10 δοχεία όπου κάθε πολίτης έβαζε την ψήφο του, δηλαδή ένα όστρακο (εντεύθεν και οστρακισμός): πινακίδα κεραμική πάνω στην οποία ο ψηφίζων ανέγραφε το όνομα εκείνου που θα έπρεπε κατά τη γνώμη του να εξοριστεί. Αν από την καταμέτρηση των ψήφων προέκυπτε ότι τουλάχιστον 6.000 πολίτες ψήφιζαν τον οστρακισμό κάποιου, αυτός εντός 10 ημερών εξοριζόταν, αλλιώς η συνέλευση διαλυόταν άπρακτη. Άλλη συσσωρευτική ποινή δεν επιβαλλόταν. Η πρώτη εφαρμογή του μέτρου έγινε το 488 π.Χ.

Σε τι απέβλεπε αυτό το μέτρο - ποινή; Η αντίστοιχη ποινή της ατιμίας που προέβλεψε ο Σόλωνας δεν ανταποκρίθηκε στο σκοπό της, αφού ουσιαστικά ποτέ δεν εφαρμόστηκε. Αυτό ανάγκασε τον Κλεισθένη να θεσπίσει τον οστρακισμό. Μόνο που με αυτόν προκλήθηκαν και αδικίες και αντεκδικήσεις και έγινε καταχρηστική εφαρμογή του.