ΣΠΑΡΤΗ

Πολίτευμα  -  Κυβερνητικά όργανα  -  Λυκούργος

Κατά τους αρχαίους, ρυθμιστής του σπαρτιατικού πολιτεύματος ήταν ο Λυκούργος. Για το βίο του, όμως, υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις. Κατ’ άλλους ήταν απόγονος του Ευρυσθένη, κατ’ άλλους του Προκλή. Άλλοι τον τοποθετούν στην αρχή του Ι΄ π.Χ. αι., άλλοι στην αρχή του Θ΄ και άλλοι στα τέλη του Θ΄ αι. π.Χ. Η φύση, πάντως, του σπαρτιατικού πολιτεύματος δεν επιτρέπει να θεωρηθεί ως δημιούργημα ενός μόνο ανθρώπου. Άλλωστε σταδιακά πέρασε μέσα από πολλά εξελικτικά στάδια.

Από τους πρώτους πολιτειακούς θεσμούς που συναντάμε στη Σπάρτη είναι η βουλή των γερόντων, που αποτελούνταν από 30 άντρες με ισόβια θητεία. Υπήρχε ακόμη η αγορά του δήμου (Απέλλα) και προπάντων η βασιλεία, με την ιδιαιτερότητα ότι μόνο εδώ υπήρχαν δύο βασιλείς, ο ένας από το γένος του Ευρυσθένη και ο άλλος από το γένος του Προκλή. Οι δύο βασιλείς ήταν ισοδίκαιοι και ισοδύναμοι, που όμως βρίσκονταν σε διαρκή αντιπαλότητα και αντιζηλία. Αυτό αποδυνάμωνε την εκτελεστική εξουσία.

Αυτές οι αδυναμίες οδήγησαν στη δημιουργία του θεσμού των εφόρων (754 π.Χ.). Αρχικά, πιθανώς, ήταν απλοί επίτροποι των βασιλέων όταν απουσίαζαν σε πολέμους. Ως επίσημος θεσμός ήταν ένα συμβούλιο αποτελούμενο από 5 άνδρες, που εκλέγονταν κατ’ έτος από όλους τους πολίτες και ήταν παντοδύναμο. Βασιλείς και έφοροι έδιναν κάθε μήνα αμοιβαίο όρκο. Όλη η εσωτερική και εξωτερική πολιτική ασκούνταν από τους εφόρους. Μπορούσαν να φυλακίσουν για απλή υπόνοια ακόμα και το βασιλιά. Μόνο για τις κορυφαίες υποθέσεις (π.χ. για ειρήνη ή πόλεμο) συμβουλεύονταν το δήμο και τη γερουσία.

Η εξουσία των βασιλέων περιορίστηκε δραστικά. Είχαν ψήφο στη γερουσία, κύρωναν τις υιοθεσίες και χειρίζονταν μερικές οικογενειακές υποθέσεις, ήταν αυτοδικαίως ιερείς του Λακεδαιμόνιου και του Ουράνιου Δία κτλ.

Όσο για τη γερουσία και την εκκλησία του δήμου, οι δικαιοδοσίες τους ήταν περιορισμένες. Η γερουσία αποτελούνταν από τους βασιλείς και 28 άνδρες άνω των 60 ετών. Λαμβάνονταν, ως φαίνεται, ανά 10 από κάθε φυλή. Οι 3 φυλές ήταν οι Υλλείς, οι Πάμφυλοι και οι Δυμάνες. Κανένα θέμα δε συζητούνταν στην εκκλησία του δήμου αν προηγουμένως δεν περνούσε από τη γερουσία. Η εκκλησία του δήμου αποτελούνταν από τους πολίτες που είχαν υπερβεί το 30ό έτος, εφόσον είχαν την οικονομική δυνατότητα να συνεισφέρουν στα συσσίτια.

Από όλα αυτά συνάγεται ότι το πολίτευμα της Σπάρτης δεν ήταν παρά στενότατα ολιγαρχικό.