4. Η Τέχνη

Η Μυκηναϊκή περίοδος (μια λαμπρά περίοδος του ελληνικού πολιτισμού) τελειώνει γύρω στο 1100 π.Χ. Από εκεί αρχίζει μια άλλη μακρά περίοδος που, με βάση τα σχήματα και τις παραστάσεις με τις οποίες κοσμούσαν τα πήλινα αγγεία τους, ονομάστηκε Γεωμετρική (1050 – 700 π.Χ.). Αυτή η περίοδος χωρίζεται σε δύο υποπεριόδους: η α΄ από το 1050 – 900 π.Χ. (πρωτογεωμετρική) και η β΄ από το 900 – 700 π.Χ. (κυρίως γεωμετρική).Το κυριότερο στοιχείο και αυτής της περιόδου είναι η ευρύτατη χρήση του πηλού και η περαιτέρω ανάπτυξη και καλλιέργεια της κεραμικής τέχνης, που είχε ήδη αρχίσει από την προηγούμενη περίοδο.

Μεσολάβησε μια μικρή περίοδος παρακμής (1125 – 1050 π.Χ.), που οι αρχαιολόγοι ονόμασαν υπομυκηναϊκή, και αποκαθίσταται η λαμπρή παράδοση της κεραμικής τέχνης που είχε αρχίσει κατά τη μυκηναϊκή περίοδο. Δε συνεχίζεται απλά, μπαίνει και σε νέους δρόμους, με νέες ιδέες και νέες τεχνοτροπίες. Κατά την περίοδο αυτή εξαφανίζονται σιγά-σιγά τα σχήματα των μυκηναϊκών αγγείων, όπως ο ψευδόστομος αμφορέας και οι αρτόσχημες πυξίδες. Τώρα η αγγειοπλαστική ακολουθεί άλλους κανόνες. Τα αγγεία αλλάζουν μορφή. Ακολουθούν την αρχιτεκτονική του ανθρώπινου σώματος. Έχουν «πόδι», «κοιλιά», «ώμο», «χείλος» και «λαιμό». Η επεξεργασία του πηλού πιο επιμελημένη, το υλικό πιο καθαρό, το ραφινάρισμα στον τροχό πολύ κομψότερο. Κυρίαρχα σχήματα: υδρίες, κρατήρες, αμφορείς, οινοχόες, λήκυθοι, πρόχοι κτλ. Εκεί, όμως, που έγινε αληθινή επανάσταση είναι οι παραστάσεις και τα σχήματα διακόσμησης των αγγείων. Τώρα τη θέση των σπειρών και των ελεύθερων ημικύκλιων της μυκηναϊκής περιόδου παίρνουν οι τέλεια σχεδιασμένοι κύκλοι και τα ημικύκλια (με διαβήτη), οι τεθλασμένες γραμμές και τα τρίγωνα, ιδιαίτερα δε οι μαίανδροι.

Κοιτίδα αυτής της άνθησης της κεραμικής τέχνης θεωρείται κατά κύριο λόγο η Αττική. Από εκεί ξαπλώθηκε σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας: Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα, Μακεδονία, Κυκλάδες, Κρήτη κτλ. Τα εργαστήρια των Αθηνών, και της Αττικής γενικότερα, ακμάζουν. Περίφημοι τεχνίτες επιδίδονται σε κατασκευές περίτεχνες και δεξιοτέχνες γεωμετρικής διακοσμητικής βάζουν τη σφραγίδα τους πάνω στα αθάνατα δημιουργήματα. Όλα υπακούουν σε σταθερούς κανόνες που οι καλλιτέχνες ακολουθούν με συνέπεια.

Αυτή την περίοδο εμφανίζεται στην τέχνη και κάτι το εντελώς καινούριο: η γεωμετρική πλαστική. Σύνηθες υλικό αυτής της νέας τεχνοτροπίας είναι ο χαλκός. Κύρια θέματα έκφρασης αυτής της τάσης είναι τα διάφορα ειδώλια, ο άνθρωπος, το άλογο, το ελάφι, σκηνές κυνηγιού κ.ά. Πρωτοπόρες περιοχές ανάπτυξης της νέας τέχνης το Άργος, η Κόρινθος, η Λακωνία. Η Αθήνα μπήκε κάπως καθυστερημένα στο χώρο, αλλά δεν άργησε να πάρει τα ηνία, όπως και σε τόσες άλλες περιπτώσεις.

Αντίθετα με την κεραμική και την πλαστική του χαλκού, την περίοδο αυτή έχουμε μια καθίζηση της αρχιτεκτονικής. Η παρακμή της γίνεται σαφέστερη κι εντονότερη από την αντιπαράθεσή της με τη μεγαλειώδη αρχιτεκτονική των μυκηναϊκών χρόνων. Κανένα αξιόλογο αρχιτεκτόνημα αυτής της περιόδου δε διασώθηκε. Διασώθηκαν μόνο: 1) μερικά καμπυλόγραμμα οικοδομήματα (Λέσβος, Εύβοια, Κορινθία)· 2) πολυάριθμα ευθύγραμμα οικοδομήματα (Κρήτη, Άνδρος, αρχαία Σμύρνη κτλ.)· 3) οι «περίπτεροι» ναοί, δηλαδή ναοί που περιβάλλονταν με κολόνες. Τέτοια δείγματα αρχιτεκτονικής συναντούμε: στη Χίο (Εμποριό), στη Σάμο (Ηραίο), στη Νάξο, στη Λήμνο (Ηφαιστία), στο Θέρμο της Αιτωλίας κ.α. Ιδιαίτερης μνείας αξίζει το Μέγαρο Β΄ του Θέρμου (21,40 Χ 8,15 μ): διαιρείται σε 3 χώρους και οι τοίχοι του παρουσιάζουν μικρή καμπύλωση.