Η μάχη των Πλαταιών  -  Το τέλος των πολέμων

Ο Μαρδόνιος, άγνωστο γιατί, ανέβαλε μέχρι τον Ιούλιο του 479 π.Χ. τις επιχειρήσεις του. Στο μεταξύ θέλησε να προσεταιριστεί τους Αθηναίους. Έστειλε το βασιλιά της Μακεδονίας Αλέξανδρο με δελεαστικές προτάσεις: να τους αποζημιώσει για όλες τις καταστροφές που προξένησαν οι Πέρσες στην Αττική, να τους αυξήσει το κράτος τους όσο εκείνοι θέλουν και να θεωρούνται ισότιμοι σύμμαχοι με το μεγάλο βασιλιά, αρκεί να θελήσουν να γίνουν σύμμαχοί του. Οι Σπαρτιάτες καταθορυβήθηκαν από αυτές τις προτάσεις μην τυχόν οι Αθηναίοι, βρισκόμενοι σε δεινή οικονομική θέση, τις δεχθούν. Έστειλαν εσπευσμένα αντιπροσώπους για να προλάβουν τη συμφορά. Υποσχέθηκαν ότι αυτοί και οι σύμμαχοί τους αναλαμβάνουν να θρέψουν τις οικογένειες των Αθηναίων. Η μεγαλειώδης απάντηση των μεγαλοφρόνων Αθηναίων δόθηκε σε κοινή συνάντηση των δύο αντιπροσωπιών. Στον απεσταλμένο του Μαρδόνιου Αλέξανδρο είπαν: «Όσο ο ήλιος ακολουθεί την ίδια τροχιά εμείς δεν πρόκειται να συμμαχήσουμε με τον Ξέρξη…». Στους Σπαρτιάτες: «Ευχαριστούμε για την προσφορά σας. Εμείς θα τα καταφέρουμε και μόνοι μας. Από σας ζητάμε να στείλετε στρατό στη Βοιωτία, διότι ο Μαρδόνιος ετοιμάζεται να επιτεθεί».

Αυτοί, όμως, αντί να σπεύσουν, έμειναν στην Πελοπόννησο και καταγίνονταν με τον εορτασμό των Υακινθίων. Ο Μαρδόνιος έφτασε ανεμπόδιστος στην Αττική, έχοντας πάρει με το μέρος του όλα τα ελληνικά κράτη της ανατολικής Ελλάδας. Έκαναν νέες προτάσεις στους Αθηναίους οι οποίες απορρίφθηκαν πανηγυρικά. Παράλληλα υπήρχε οργή κατά των Σπαρτιατών για τη νέα εξαπάτηση.

Αντιπρόσωποι των Αθηναίων, Μεγαρέων και Πλαταιέων φθάνουν στη Σπάρτη και ζητούν αποστολή στρατού τουλάχιστον στο Θριάσιο πεδίο της Αττικής. Οι Σπαρτιάτες με διάφορες προφάσεις διαρκώς ανέβαλλαν την απάντηση. Ύστερα από δέκα μέρες απάντησαν θετικά και με ταχύτητα καταπληκτική ετοιμάστηκε μέσα σε μια μέρα και στάλθηκε στρατός 40.000 ανδρών στον Ισθμό υπό τον Παυσανία.

Ο Μαρδόνιος, έχοντας τη διαβεβαίωση των Αργείων ότι θα εμποδίσουν την άνοδο των Σπαρτιατών, αποσύρθηκε από την Αττική και πήγε στη Βοιωτία, ελπίζοντας πάντα ότι θα τα βρει με τους Αθηναίους.

Με αρκετή καθυστέρηση συγκεντρώθηκε στην Ελευσίνα ο ελληνικός στρατός από 110.000 περίπου άνδρες. Με αρχηγό τους τον Παυσανία ανέβηκαν στη Βοιωτία από τον Κιθαιρώνα. Βλέποντας τους Πέρσες στρατοπεδευμένους κοντά στον Ασωπό, στρατοπέδευσαν κοντά στις Ερυθρές. Εκεί ο Μαρδόνιος τους επιτέθηκε με το ιππικό του. Αποκρούστηκε από τους Μεγαρείς και 300 επίλεκτους Αθηναίους. Οι Έλληνες αναθάρρησαν. Εγκατέλειψαν την ορεινή τους θέση και στρατοπέδευσαν στις Πλαταιές, στη νότια όχθη του Ασωπού. Μετακινήθηκε και ο Μαρδόνιος και στρατοπέδευσε απέναντι από τους Έλληνες. Ανάμεσά τους ήταν ο Ασωπός. Χρησμοί έλεγαν και στους δύο να μην επιτεθούν. Η σύγκρουση αναβλήθηκε. Αυτό παρ’ ολίγο ν’ αποβεί μοιραίο για τους Έλληνες. Μετά δέκα μέρες ο Μαρδόνιος έχασε την υπομονή του κι αποφάσισε να τους επιτεθεί. Την παραμονή οι Έλληνες το πληροφορήθηκαν από τον Αλέξανδρο, το βασιλιά της Μακεδονίας. Ο Παυσανίας πρότεινε στους Αθηναίους να ανταλλάξουν τις θέσεις τους με τους Σπαρτιάτες, ώστε οι τελευταίοι να πολεμήσουν με τους Βοιωτούς και τους Θεσσαλούς, ενώ οι Αθηναίοι με τους Πέρσες και τους Μήδους που τους είχαν ξαναπολεμήσει στην ξηρά. Έτσι κι έγινε. Αυτό όμως το στρατήγημα δεν έπιασε, αφού και ο Μαρδόνιος έκανε αντίστοιχες αλλαγές.

Οι Έλληνες άρχισαν να στερούνται νερού και τροφίμων. Ο Παυσανίας συγκάλεσε εσπευσμένα πολεμικό συμβούλιο. Αποφασίστηκε να μετακινηθούν σε άλλη θέση, ώστε να εξασφαλίσουν νερό. Κατά τη μετακίνηση σημειώθηκαν λάθη που λίγο έλειψε να στοιχίσουν.

Ο Μαρδόνιος, διαπιστώνοντας αυτή την κίνηση των Ελλήνων, ενθουσιάστηκε. Αμέσως διέταξε το στρατό του να περάσει τον Ασωπό και να καταδιώξει τους Έλληνες. Σε λίγο άρχισαν οι συγκρούσεις. Οι οιωνοί αρχικά δεν ήταν ευνοϊκοί για τους Έλληνες. Γιαυτό αποφευγόταν η πλήρης εμπλοκή τους. Στην απόγνωσή του ο Παυσανίας στράφηκε προς το ορατό Ηραίο των Πλαταιών και ζήτησε από τη θεά να φανεί πιο καλόβουλη προς το λαό της. Αμέσως οι οιωνοί άλλαξαν. Διατάχθηκε γενική επίθεση κατά των Περσών. Ο προμαχώνας τους ανατράπηκε. Η σύγκρουση γενικεύθηκε, με όλα τα διαθέσιμα μέσα. Η ελληνική παράταξη ήταν συμπαγής και αδιάρρηκτη παρά τις λυσσώδεις επιθέσεις των Περσών· αμέτρητοι οι νεκροί. Ο Μαρδόνιος μάχεται στην πρώτη γραμμή έφιππος. Ώσπου πέφτει νεκρός από τα χτυπήματα του Σπαρτιάτη Αείμνηστου. Πανικόβλητοι οι Πέρσες επιστρέφουν στο οχυρωμένο στρατόπεδό τους. Οι Βοιωτοί συνέχισαν να μάχονται αλλά τελικά μιμήθηκαν κι αυτοί τους συμμάχους τους Πέρσες. Ο Αρτάβαζος πήρε 40.000 άνδρες και μέσω Φωκίδας, Θεσσαλίας και Μακεδονίας κατευθύνθηκε στο Βυζάντιο.

Οι Λακεδαιμόνιοι συνέχισαν να καταδιώκουν τους Πέρσες μέχρι το στρατόπεδό τους. Οι Πέρσες, όμως, οχυρωμένοι πίσω από τα τείχη και τους πύργους τους, τους απέκρουαν. Οι Σπαρτιάτες κάλεσαν τους Αθηναίους που ήταν ειδικοί στις τειχομαχίες. Ο αγώνας ήταν σκληρός και παρατεταμένος. Τελικά οι Αθηναίοι κατάφεραν να δημιουργήσουν ρήγμα στο τείχος. Πρώτοι μπήκαν απ’ αυτό οι Τεγεάτες, που λεηλάτησαν την πλούσια σκηνή του Μαρδόνιου. Ήταν τέτοια η σφαγή που ακολούθησε, ώστε δεν απέμειναν, κατά τον Ηρόδοτο, παρά μόνο 3.000 Πέρσες, εκτός φυσικά από τις 40.000 που έφυγαν νωρίτερα με τον Αρτάβαζο. Ασφαλώς υπάρχει σ’ αυτό υπερβολή. Από τους Έλληνες φονεύθηκαν 91 Σπαρτιάτες, 16 Τεγεάτες, 52 Αθηναίοι και 600 Μεγαρείς.