Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ

1. Το πραξικόπημα. Πρώτες ενέργειες

      1. Η εν εξελίξει προεκλογική περίοδος πορευόταν μέσα σε κλίμα πολιτικής έντασης, όχι δα και ασυνήθιστο φαινόμενο στα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Το νέο στοιχείο σε αυτή την περίοδο ήταν η έντονη παρουσία του Ανρ. Παπανδρέου με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του πολιτικού του λόγου και του τρόπου εκφοράς του. Αυτά έδιναν τροφή ανησυχίας σε υπερσυντηρητικές και κομουνιστοφοβικές κοινωνικές ομάδες και θυλάκους εξουσίας. Οι ψίθυροι (ενίοτε και δημόσιες εκτιμήσεις/προβλέψεις) για εκκολαπτόμενη εκτροπή πολλαπλασιάζονταν. Συνήθως διατυπώνονταν φόβοι για «βασιλικό πραξικόπημα» με μοχλό τους στρατηγούς.

      2. Οι φόβοι, όμως, επαληθεύτηκαν από κει και τότε που μάλλον δεν αναμενόταν. Το απόγευμα της 20/4/67 στο σπίτι του συντ/ρχη Μ. Μπαλόπουλου στη Ν. Σμύρνη πραγματοποιήθηκε μυστική σύσκεψη από 14 συντ/ρχε και αντισυν/ρχες και τον ταξίαχο τεθωρακισμένων Στυλ. Παττακό. Ενήμερος και σύμφωνος για τη συνάντηση και τους σκοπούς της και ο διοικητής του Γ΄ Σ.Σ. αντιστράτηγος Γ. Ζωιτάκης. Κατ’ αυτήν και υπό την ασφυκτική παρότρυνση του Παττακού για άμεση δράση αποφασίστηκε η πραγματοποίηση του από μακρού σχεδιαζόμενου πραξικοπήματος.

     Η συγκρότηση της ανωτέρω ομάδας αξιωματικών ήταν περιστασιακή. Πρωτεμφανίστηκε –όχι φυσικά με την ίδια σύνθεση- ως «ΕΝΑ» την εποχή των κινημάτων στη Μ. Ανατολή. Ο δε αρχηγός της, Γεώρ. Παπαδόπουλος, είχε συνωμοτικό παρελθόν. Στους στρατιωτικούς δε κύκλους αποκαλούνταν «Νάσερ». Από δε τις καίριες θέσεις που κατά καιρούς είχε στο Στράτευμα του παρεχόταν η δυνατότητα –και είχε την ικανότητα- να προετοιμάσει το κίνημα.

     Στο ερώτημα, γιατί επιλέχτηκε η συγκεκριμένη στιγμή εκδήλωσης του πραξικοπήματος, πιθανολογούνται, εκτός όσων ανωτέρω αναφέρθηκαν, και οι εξής λόγοι που πιθανόν να συντέλεσαν επικουρικά: α) Διότι την ίδια στιγμή αντιστράτηγοι υπό τον Α/ΓΕΣ στρατηγό Γεώρ. Σπαντιδάκη (η λεγόμενη «μεγάλη χούντα») ετοιμάζονταν να προτείνουν στο βασιλιά την επιβολή στρατιωτικού νόμου «χάριν της σωτηρίας της Πατρίδος». β) Διότι για τις 22/4 είχε οριστεί μεγάλη προεκλογική συγκέντρωση της ΕΚ και διατυπώνονταν φόβοι για εκτεταμένα επεισόδια. γ) Η αβεβαιότητα γύρω από τις προθέσεις μετεκλογικά (ισχυροποιημένου πλέον) του Ανδρ. Παπανδρέου.

      3. Και τα τρία αυτά έπρεπε να προληφθούν. Έτσι, με τις πρώτες πρωινές ώρες της 21^ης Απρ. έθεσαν σ’ εφαρμογή το σχέδιό τους. Μονάδες τεθωρακισμένων υπό το Στ. Παττακό, της ΕΣΑ υπό τον Ιω. Λαδά, και Ευέλπιδων υπό το Δ. Ιωαννίδη κ.ά. κατέλαβαν ζωτικά κέντρα και συνέλαβαν τους περισσότερους από τους κορυφαίους πολιτικούς, εκτός από τον υπ. Δημ. Τάξης Γεώρ. Ράλλη. Οι συλληφθέντες τέθηκαν υπό περιορισμό/απομόνωση. Ο Γ. Ράλλης επιχείρησε να κινητοποιήσει το Γ΄ ΣΣ με διαταγή προς τον επιτελάρχη του Βιδάλη, η οποία όμως ή ουδέποτε ελήφθη ή εξουδετερώθηκε από αντίθετη διαταγή του Α/ΓΕΣ Σπαντιδάκη, ο οποίος μετά τη σύλληψή του προσχώρησε στο πραξικόπημα. Ο μόνος από το Στράτευμα που έδειξε διάθεση ν’ αντιδράσει ήταν ο αρχηγός ΓΕΝ ναύαρχος Κ. Εγκολφόπουλος, ο οποίος δήλωσε στο βασιλιά ετοιμότητα αντίδρασης. Τα περιθώρια, όμως, ήταν ασφυκτικά.

       Ο βασιλιάς πολύ γρήγορα υποτάχθηκε στην ορμή και στην αποφασιστικότητα των πραξικοπηματιών. Έτσι, το απόγευμα της 21^ης Απρ. δέχτηκε να ορκίσει «επαναστατική κυβέρνηση» με μόνο όρο ο επικεφαλής της να μην είναι στρατιωτικός. Το πρώτο κλιμάκιό της ήταν 5μελές και το αποτελούσαν οι: ο εισαγγελέας του Αρ. Πάγου Κων. Κόλλιας (πρωθυπουργός), στρατηγός Γεώρ. Σπαντιδάκης (αντιπρόεδρος και υπ. Εθνικης Άμυνας), Γεώρ. Παπαδόπουλος (Προεδρίας), Στυλ. Παττακός (Εσωτερικών) και Νικ. Μακαρέζος (Συντονισμού). Την επομένη συμπληρώθηκαν και τα υπόλοιπα μέλη με την είσοδο του Γεωρ. Ζωιτάκη ως υφυπ. Εθν. Άμυνας κ.ά.

2. Η βασιλική αντίδραση

     Η δικτατορία επικράτησε σχεδόν αναίμακτα. Τουλάχιστο στη φάση της επιβολής υπήρξε μόνο ένας νεκρός, που εκτελέστηκε στον Ιππόδρομο όπου είχαν συγκεντρωθεί πολλοί από τους 6.000 συλληφθέντες προτού εκτοπιστούν ή φυλακιστούν.

      Συγκροτημένη γενικότερη πολιτική που θ’ ακολουθούσε η χούντα δεν εξήγγειλε. Εκείνο που προέβαλλε κατά κόρο ήταν γιατί έκαμε την «επανάσταση». Αμέσως, όμως, έδειξε στην πράξη ότι ήταν μια τυπική, αν και όχι ακραία, δικτατορία. Έτσι: ανέστειλε την ισχύ θεμελιωδών διατάξεων του Συντάγματος, άρχισε και συνέχισε τις εκτοπίσεις αντιφρονούντων στα ξηρονήσια, απαγόρευσε τη λειτουργία πολιτικών κομμάτων, επέβαλε τη λογοκρισία σε κάθε έντυπο, απαγόρευσε τις συναθροίσεις κ.ά. Προχώρησε σε εκκαθαρίσεις στο Δημόσιο. Ηπιότερες μεν στη Δημόσια Διοίκηση και στη Δικαιοσύνη, εκτενέστερες δε στις Ένοπλες Δυνάμεις όπου αποστράτευσε 400 αξιωματικούς του Στρατού (και αντιστρατήγους), την ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού και τα 9/10 αντισμηνάρχων, σμηνάρχων και ταξιάρχων της Αεροπορίας.

      Το πρώτο μεγάλο πρόβλημα που κλήθηκε ν’ αντιμετωπίσει η χούντα ήταν η ισορροπία των σχέσεών της με το βασιλιά. Η δυσαρμονία στις σχέσεις τους ήταν ορατή. Ο βασιλιάς ουδέποτε αποδέχθηκε κατά βάθος τη νέα κατάσταση. Λόγω δημοκρατικών πεποιθήσεων ή επειδή δεν ήταν της δικής του επιλογής; Πάντως ήθελε, και πίστευε ότι μπορούσε, ν’ ανατρέψει τη χούντα. Και αυτό παρά τον αποκεφαλισμό της ηγεσίας του Π. Ναυτικού. Θεωρούσε ότι ο πρωθυπουργός και το περισσότερο Υπ. Συμβούλιο θα τάσσονταν στο πλευρό του.

      Υπ’ αυτές τις εκτιμήσεις και προσδοκίες, και θεωρώντας ότι οι στρατιωτικοί θα τηρούσαν σε κάθε περίπτωση τον όρκο τους και άρα θ’ αποδεικνύονταν αφοσιωμένοι του, στις 13/12/67 κοινοποίησε στον Α/ΓΕΣ Οδ. Αγγελή απόφαση απόλυσής του! Ερασιτεχνισμός!….

      Πώς οδηγήθηκε ο βασιλιάς σε αυτή την απόφαση; Κατά πάσα πιθανότητα τον ώθησαν οι προηγηθείσες αστοχίες της χούντας στην εξωτερική πολιτική και ειδικότερα με το Κυπριακό. Ειδικότερα, η παταγώδης αποτυχία της ελληνοτουρκικής συνάντησης στον Έβρο για το Κυπριακό τον Οκτ. 1967. Την ελληνική αντιπροσωπία αποτέλεσαν ο πρωθυπουργός Κ. Κόλλιας, ο υπ. Εξωτερικών Π. Οικονόμου-Γκούρας και οι συντ/ρχες Γ. Παπαδόπουλος, Ι. Λαδάς και Αντ. Μέξης. Η αποτυχία της συνάντησης συνοδεύτηκε από επιδείνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η κατάσταση επιτάθηκε με τη σύλληψη και την παρατεταμένη κράτηση του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ρ. Ντενκτάς. Ακολούθησε επίθεση των δυνάμεων του Γ. Γρίβα κατά Τουρκοκυπρίων στο χωριό Κοφίνου. Οι δυο χώρες έφθασαν στα πρόθυρα πολέμου. Η Ελλάδα υποχρεώθηκε ν’ αποσύρει από την Κύπρο την ενισχυμένη ταξιαρχία. Το Υπ. Εξωτερικών ανατέθηκε στον Παν. Πιπινέλη. Ήταν αρκετά όλα αυτά ν’ ανησυχήσει ο βασιλιάς και να τ’ αποδώσει σε ανικανότητα του καθεστώτος.

      Η αποτυχία του βασιλικού εγχειρήματος ν’ ανατρέψει τη χούντα ήταν προδιαγεγραμμένη, ακόμα κι αν γινότανε με κάθε επαγγελματισμό. Διότι οι πραξικοπηματίες γνώριζαν πώς να διασφαλίσουν τα νώτα τους. Και απέτυχε μολονότι υποστηρίχθηκε από τους διοικητές της Στρατιάς στρατηγό Κόλλια και του Γ΄ ΣΣ στρατηγό Περίδη. Τόσο αυτοί όσο και ο διοικητής τεθωρακισμένων Θράκης ταξίαρχος Έρσελμαν συνελήφθησαν ή απομονώθηκαν από τους υφισταμένους τους.

      Όταν ο Κων/νος αντελήφθηκε ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμες δυνάμεις για να στηρίξουν το εγχείρημά του, καταλαμβάνοντας τη Θεσ/νίκη, εγκατέλειψε την προσπάθεια. Συνελήφθη από τους συνταγματάρχες και απελάθηκε.

3. Η παγίωση του καθεστώτος

  Αμέσως μετά την αποτυχία του βασιλικού αντιπραξικοπήματος και τη φυγή του βασιλιά συνήλθε η «Επαναστατική Επιτροπή» και όρισε αντιβασιλέα τον υφυπ. Εθν. Άμυνας Γ. Ζωιτάκη, και πρωθυπουργό το Γεώρ. Παπαδόπουλο. Η σκληρότερη μερίδα των πραξικοπηματιών ζητούσαν την οριστική ρήξη με το θρόνο. Ο Γ. Παπαδόπουλος ήταν μετριοπαθέστερος. Εξισορροπητικό παράγοντα αποτελούσε ο Στ. Παττακός. Πάντως το καθεστώς μέσα στο 1968 σχοινοβατούσε ανάμεσα στην αίσθηση ισχύος και στην επιδίωξη συμβιβασμών. Επιπλέον είχε ν’ αντιμετωπίσει/κατευνάσει και τις διεθνείς αντιδράσεις/επικρίσεις, κυβερνητικές και λαϊκές. Άρα, έπρεπε να δείξει και προς τα έξω ένα προσωπείο δημοκρατικότητας, ανεκτικότητας και προσωρινότητας.

      Προς τούτο: α) αμνήστευσε αμέσως όσους συνεργάστηκαν με το βασιλιά στο αντικίνημα· β) χορήγησε αμνηστία σε πολλούς από τους δεδηλωμένους αντιπάλους του καθεστώτος, στην οποία περιέλαβε και τους πρωταγωνιστές του ΑΣΠΙΔΑ· γ) τα Χριστούγεννα του 1967 επέτρεψε τη φυγή του Ανδ. Παπανδρέου στο εξωτερικό και το φθινόπωρο του 1968 απελευθέρωσε τους ως τότε φυλακισμένους ή κατ’ οίκον περιορισμένους αστούς πολιτικούς· δ) αποστράτευσε όλα τα μέλη της Επαναστατικής Επιτροπής που ηγήθηκαν του πραξικοπήματος και κατείχαν και πολιτικές θέσεις (Γεν. Γραμματείς Υπουργείων)· ε) χορήγησε χάρη στον καταδικασμένο σε θάνατο κορυφαίο αντιστασιακό Αλ. Παναγούλη, μολονότι αποπειράθηκε (Αύγ. 1968) να δολοφονήσει το δικτάτορα, στ) δεν επέβαλλε θανατικές ποινές σε αντιστασιακούς κ.ά.

    Υπήρξαν, όμως, παραχωρήσεις και στους σκληρούς του καθεστώτος, όπως: α) απαλείφθηκαν διατάξεις του σχεδίου «Συντάγματος» (που συντάχθηκε από την Επιτροπή Μητρέλια), επειδή θεωρήθηκαν υπερβολικά φιλελεύθερες· β) η πλήρης αποδυνάμωση της διοικητικής δικαιοσύνης· γ) απέλυσε τον Πρόεδρο του ΣτΕ Μιχ. Στασινόπουλο, επειδή ακύρωσε την πράξη απόλυσης κάποιων δικαστών· δ) προπάντων αναβάθμιση και διεύρυνση του ρόλου των Ενόπλων Δυνάμεων, οι οποίες πλέον παρακολουθούσαν και έλεγχαν τα πάντα, στη δικαιοδοσία των οποίων υπήχθησαν και τα Σώματα Ασφαλείας και το Πυροσβεστικό.

      Ως προς το τελευταίο, όμως, η πραγματικότητα αλλοιώθηκε. Ο Γ. Παπαδόπουλος με προσεκτικά βήματα κατόρθωσε να αναβαθμίσει την προσωπική του εξουσία εις βάρος της συλλογικής, συγκαλώντας όλο και αραιότερα την Επαναστατική Επιτροπή. Οι όποιοι εσωτερικοί ανταγωνισμοί που λειτουργούσαν υπόγεια δεν αφήνονταν, πάντως, ν’ αποδυναμώσουν ακόμα τα θεμέλια του καθεστώτος. Εντούτοις οι πληθυνόμενες ρωγμές επέτρεπαν την εμφάνιση και κάποιων πιο οργανωμένων αντιδράσεων.

     Η στοιχειωδώς οργανωμένη αντίσταση έκαμε την εμφάνισή της αρκετά (μόλις παρήλθε το ξάφνιασμα) νωρίς υπό διάφορες μορφές. Ως δυναμικότερες θα μπορούσαν να αναφερθούν τρεις: το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ) υπό τον Ανδρ. Παπανδ. (κυρίως στο εξωτερικό), το Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) της Αριστεράς και η Δημοκρατική Άμυνα (από κεντρώα στελέχη). Αξιόλογη αντίσταση στο καθεστώς πρόβαλαν τόσο μικρότερες ομάδες όσο και μεμονωμένα άτομα και κορυφαίες πολιτικές (Κων. Καραμανλής από το Παρίσι, Γ. Μαύρος κ.ά.) και πνευματικές προσωπικότητες (Γ. Σεφέρης, Μίκης Θεοδωράκης κ.ά.)

4. Η σταδιακή εσωτερική αποσάθρωση

     Το πρώτο πλήγμα στην εσωτερική του συνοχή δέχθηκε το καθεστώς, όταν ο Ολλανδός αντιπρόσωπος πρότεινε την αποπομπή της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Τότε/εκεί ο υπ. Εξωτερικών Π. Πιπινέλης παρουσίασε ένα χρονοδιάγραμμα σταδιακής άρσης του στρατιωτικού νόμου κι εφαρμογής του χουντικού «Συντάγματος». Οι «σκληροί» του πραξικοπήματος αντέδρασαν βίαια. Ο Παπαδόπουλος αναγκάστηκε να ανακαλέσει το χρονοδιάγραμμα. Κατόπιν αυτού, το Δεκ. 1969 η Ελλάδα αποχώρησε οικειοθελώς από το Συμβούλιο. Την ίδια περίοδο ο Κ. Καραμανλής κατήγγειλε τη χούντα και καλούσε από το Παρίσι τις Ένοπλες Δυνάμεις ν’ ανατρέψουν το καθεστώς.

     Ενώ η διεθνής απομόνωση υποχρέωνε το καθεστώς σε αυτιστική αντίδραση, ο Παπαδόπουλος, αντίθετα, έπαιρνε αποστάσεις από το σκληρό πυρήνα και αυτονομούνταν με «ανοίγματα». Απ’ αφορμή δε την απελευθέρωση του μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη (Απρ. 1970) ήρθε η πρώτη ανοιχτή αντιπαράθεση στους κόλπους της χούντας. Ο συντ/ρχης Δημ. Σταματελόπουλος αμφισβήτησε δημόσια το δικαίωμα του Παπαδόπουλου να προβαίνει σε τέτοιες ενέργειες. Αυτά σηματοδότησαν τη σταδιακή μετάβαση από τη συλλογικότητα άσκησης της εξουσίας στη μονοπρόσωπη, με κέντρο όλων των εξουσιών το Γ. Παπαδόπουλο (αντιβασιλέας και πρωθυπουργός). Οδήγησε δε τα πράγματα σε αυτό το ακραίο σημείο, διότι μόνο έτσι θα μπορούσε να δρομολογήσει την εφαρμογή της δικής του επιλογής για μια σταδιακή κι ελεγχόμενη πολιτικοποίηση του καθεστώτος.

       Σε αυτό κατέτειναν και οι «εκλογές» που προκήρυξε για τα τέλη του 1970. Εκλέκτορες θα ήταν μόνο στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης και συνδικαλιστικών οργανώσεων. Από αυτές προέκυψε η «Συμβουλευτική Επιτροπή», ένα είδος «μικρής Βουλής» με υποτυπώδεις αρμοδιότητες. Ένα πιο προχωρημένο βήμα προς την πολιτικοποίηση/αποστρατιωτικοποίηση αποτέλεσε η κατά το 1971 αποδυνάμωση των «συνεπαναστατών» του. Για να το πετύχει χρειάστηκε να συγκρουστεί μετωπικά μαζί τους, έχοντας τη στήριξη του πανίσχυρου διοικητή της ΕΣΑ Δημ. Ιωαννίδη. Έτσι, στις 26/8 προχώρησε σε ευρύ ανασχηματισμό της κυβέρνησης με ουσιαστικό παροπλισμό των πανίσχυρων Γεν. Γραμματέων των Υπουργείων. Η επισφράγιση ήρθε με την κατάργηση (6/10) των πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων. Πάρθηκαν και άλλα μέτρα «φιλελευθεροποίησης»: α) Στις 31/12/71 άρθηκε ο στρατιωτικός νόμος σε όλη τη χώρα, εκτός από τις περιφέρειες Αθηνών και Θεσ/νίκης· β) από τους 837 καταδικασθέντες από τα Στρατοδικεία, το 1971 παρέμεναν στις φυλακές μόνο 8· γ) στα μέσα του 1972 άρχισε επαφές με εκπροσώπους του πολιτικού κόσμου, κάποιοι από τους οποίους δέχθηκαν να αναλάβουν υπουργικά καθήκοντα. Σχηματίστηκε έτσι μια πολυπληθής (42 μέλη) Κυβέρνηση. Ο ίδιος ο Παπαδόπουλος κράτησε και 3 Υπουργεία. Ήταν πλέον κυρίαρχος και μπορούσε ακώλυτα να κάμει τα επόμενα βήματα πολιτικοποίησης. Η πορεία, όμως, δε θα ήταν ευθύγραμμη. Οι χαραμάδες φιλελευθεροποίησης επέτρεψαν μικρότερα ή μεγαλύτερα ξεσπάσματα της συμπιεσμένης αντιδικτατορικής λαϊκής οργής. Και αυτά υποχρέωναν το καθεστώς να θυμηθεί τον πραγματικό εαυτό του.

5. Η αποτυχία και η πτώση

   Και ήρθε το κρίσιμο για την επιτυχία ή μη της πολιτικοποίησης έτος 1973. Στην έναρξή του επιβαρύνθηκε με «απόνερα» του 1972. Το Νοέμ. 1972 το καθεστώς προκήρυξε στα Πανεσπιστήμια φοιτητικές εκλογές. Ταυτόχρονα, όμως, δραστηριοποίησε τους μηχανισμούς του για να πετύχει εκπροσώπους προσκείμενους στη δικτατορία. Αυτό αποτέλεσε αφορμή γενικότερης αμφισβήτησης στα Πανεπιστήμια. Έτσι, εντελώς ξαφνικά στις 22/2/73 περί τους 1000 φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική Σχολή Αθηνών. Ήταν η πρώτη τόσο δυναμική και τέτοιας έκτασης αμφισβήτησης του καθεστώτος.

      Το γεγονός έτυχε διεθνούς προβολής. Η απήχησή του στην κοινή γνώμη ήταν εντυπωσιακή. Πλήθη συνέρρευσαν γύρω από τη Σχολή εκφράζοντας ποικιλοτρόπως τη συμπαράστασή τους στους καταληψίες φοιτητές. Η Αστυνομία αντέδρασε βίαια μέχρι βάναυσα. Η Αθήνα αναστατώθηκε. Οι φοβισμένες/μουδιασμένες μάζες αναθάρρεψαν. Η γενική αντίδραση ήταν τέτοια που προδίκαζε την αρχή του τέλους της πολιτικής εκτροπής.

     Υπήρξε, όμως, και κάτι εντυπωσιακότερο και περισσότερο ελπιδοφόρο. Το Μάιο του 1973 εκδηλώθηκε στο Πολ. Ναυτικό αντιδικτατορική ανταρσία. Εκφραστές της μια πολυάριθμη ομάδα εν ενεργεία αξιωματικών (κυρίως βασιλοφρόνων). Το εγχείρημά τους προετοιμαζόταν σχεδόν από την επιβολή της δικτατορίας, ιδιαιτέρως, όμως, μετά τη βασιλική αντίδραση στο καθεστώς. Προτού το επιχειρήσουν εξασφάλισαν τη βασιλική συγκατάθεση και είχαν επαφές με τους Π. Γαρουφαλιά, Ευάγγ. Αβέρωφ και Κων. Καραμανλή (ο οποίος εξέφρασε επιφυλάξεις για την επιτυχία του). Επιπλέον, εξασφάλισαν καύσιμα από τους αδελφούς Βαρδινογιάννη και το Νικήτα Βενιζέλο, ενώ από το βιομήχανο Χρ. Στράτο την αναγκαία χρηματοδότηση.

     Έτσι, το πρωί της 22/5/73 ήταν όλα έτοιμα. Ως κέντρο της επιχείρησής τους επέλεξαν τη Σύρο. Λίγο πριν τον απόπλου του από τη Σαλαμίνα, όμως, τα σχέδιά τους διέρρευσαν. Οι μυημένοι αντιπλοίαρχοι συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο ΕΑΤ/ΕΣΑ. Την ίδια στιγμή το αντιτορπιλικό «Βέλος» με κυβερνήτη το Νικ. Παππά μετείχε σε άσκηση του ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο. Μόλις ο διοικητής του (ηγετικό στέλεχος του κινήματος) και το πλήρωμα πληροφορήθηκαν τη σύλληψη των μυημένων αξιωματικών, οδήγησαν το πλοίο σε ιταλικό λιμάνι και ζήτησαν πολιτικό άσυλο.

      Το καθεστώς αντέδρασε οργισμένα. Την 1/6 κατήγγειλε το βασιλιά και τον υπασπιστή του ταγματάρχη Μιχ. Αρναούτη ότι κρύβονται πίσω από το ανατρεπτικό κίνημα και βυσοδομούν κατά της «επαναστάσεως» και άρα της Ελλάδας! Ο Γ. Παπαδόπουλος ανακοίνωσε την κατάργηση της βασιλείας, την ανάληψη από τον ίδιο του αξιώματος του Προέδρου της Δημοκρατίας και τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την πολιτειακή αλλαγή. Ο βασιλιάς αποδέχτηκε μεν τη διενέργεια δημοψηφίσματος αλλ’ όχι από την παρούσα κυβέρνηση. Το δημοψήφισμα διενεργήθηκε στις 29/7/73. Η δικτατορική πρόταση εγκρίθηκε πανηγυρικά…. Ο Παπαδόπουλος γινόταν παντοδύναμος, φαινομενικά τουλάχιστο.

      Όντας αυτός μεν κυρίαρχος του παιγνιδιού, το δε καθεστώς του βαίνοντας συνεχώς προς αποσάθρωση, αποφάσισε να επισπεύσει την πολιτικοποίηση, πάντα όμως ανάπηρη κι ελεγχόμενη. Μετά από αλλεπάλληλες μυστικές συναντήσεις με το Σπ. Μαρκεζίνη συμφώνησαν να του αναθέσει την πρωθυπουργία, το χρονοδιάγραμμα προς την πολιτική ομαλότητα και τους όρους αυτής της πορείας.

     Αυτή η εξέλιξη δεν άρεσε σε μερικούς αξιωματικούς, σκληροπυρηνικούς του καθεστώτος, ανάμεσά τους και ο θεωρούμενος αδιάφθορος Δημ. Ιωαννίδης. Οι Νικ. Μακαρέζος, Κ. Ασλανίδης και Ι. Λαδάς παραιτήθηκαν από τα Υπουργεία τους. Ο τελευταίος, μάλιστα, συνόδευσε την παραίτησή του με καταγγελία για διαφθορά.

       Στις 8/10 ορκίστηκε ως πρωθυπουργός της «μετάβασης» ο Σπ. Μαρκεζίνης. Η κυβέρνησή του ήταν αμιγώς πολιτική. Ο νέος πρωθυπουργός ήταν υποχρεωμένος να ισορροπεί σε τεντωμένο σχοινί, προσπαθώντας να εξευμενήσει μεν τους παλαιούς συναδέλφους του πολιτικούς, να μη δυσαρεστήσει δε το πάντα παρόν καθεστώς υπερβαίνοντας κάποια όρια. Υποχρεώθηκε, όμως, να δυσαρεστήσει τους μεγάλους προστάτες του καθεστώτος Αμεικανούς, αρνούμενος (φανερά τουλάχιστον) τη χρησιμοποίηση των επί ελληνικού εδάφους βάσεών τους προς στήριξη του Ισραήλ κατά τον αρξάμενο αραβοϊσραηλινό πόλεμο.

   Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη, για να παράσχει δείγματα δημοκρατικότητας, άρχισε να παραχωρεί κάποιες ελευθερίες. Η συμπιεσμένη ελευθερία δεν ήθελε περισσότερα για να εκκραγεί. Το πρώτο της ηχηρό τίναγμα το έκαμε στις 4/10 μ’ αφορμή το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου. Το φοιτητικό κίνημα άρχισε να οργανώνεται και ν’ αφυπνίζεται. Κι όσο τα φιλελεύθερα μέτρα διευρύνονταν τόσο περισσότερα ζητούσε. Νέα αφορμή δόθηκε με την κυβερνητική εξαγγελία για ελεύθερες φοιτητικές εκλογές του Φεβρ. 1974. Οι φοιτητές ζητούσαν άμεσες εκλογές. Παρά τις κάποιες φοιτητικές αντιδράσεις, η Κυβέρνηση επέμενε κι ανακοίνωσε ως οριστική ημερομηνία διεξαγωγής τους τη 15/2/74. Αντιδρώντας αποφασιστικότερα μερικές εκατοντάδες οργανωμένων φοιτητών του Πολυτεχνείου, στις 14/11/73 κατέλαβαν τα κτήριά του κι άρχισαν να εκφωνούν αντιδικτατορικά συνθήματα και να καλούν για ευρύτερη φοιτητική –και όχι μόνο- συμμετοχή. Για τον καλύτερο συντονισμό του αγώνα τους σχηματίστηκε Συντονιστική Επιτροπή. Η αντικαθεστωτική αντίδραση έπαιρνε σταδιακά ανεξέλεγκτες διαστάσεις με τη συμμετοχή και άλλων δυναμικών κοινωνικών τάξεων και ανοργάνωτων πολιτών. Παρατηρήθηκαν ακόμα και επιθέσεις σε αστυνομικά τμήματα. Ήταν πλέον αναπόφευκτη η κινητοποίηση των δυνάμεων καταστολής. Αδυνατώντας δε η Αστυνομία να τιθασεύσει την κατάσταση, ζήτησε από το ΓΕΣ βοήθεια. Και με τη σύμπραξη Στρατού και Αστυνομίας εκκενώθηκε βίαια και όχι αναίμακτα το Πολυτεχνείο. Από τις επιχειρήσεις εντός και έξω από το Πολυτεχνείο για την καταστολή της εξέγερσης κι επαναφορά της «τάξης» υπήρξαν 23 νεκροί. Μαζί τους και το πείραμα Παπαδόπουλου – Μαρκεζίνη.

6. Η χούντα Ιωαννίδη και το έγκλημά της

   Η «λύση Μαρκεζίνη», στην ουσία η επιλογή του Γ. Παπαδόπουλου για σταδιακή κι ελεγχόμενη επάνοδο στην πολιτική ομαλότητα, δεν εύρισκε σύμφωνους όλες τις πτέρυγες της χούντας. Αυτή η δυσαρέσκεια/αντίθεση τροφοδοτήθηκε (για τους ίδιους «δικαιώθηκε») μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Έτσι, αυτοί οι αποκληθέντες «ροβεσπιέροι» με πρωτοστάτη το διοικητή της ΕΣΑ Δημ. Ιωαννίδη, συνεπικουρούμενον και από το διοικητή της 1^ης Στρατιάς Λάρισας στρατηγό Φαίδ. Γκιζίκη, στις 25/11/73 ανέτρεψαν την κυβέρνηση Μαρκεζίνη, αιφνιδιάζοντας τους πάντες. Ο Γ. Παπαδόπουλος τέθηκε υπό περιορισμό. Ο Φαίδ. Γκιζίκης ορκίστηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Ως πρωθυπουργός επιλέχτηκε κάποιος Αδαμ. Ανδρουτσόπουλος. Το νέο καθεστώς υπό το Δ. Ιωαννίδη ήταν περισσότερο αδιάλλακτο και αποδείχτηκελιγότερο συνετό. Υπερεθνικιστικό και καθαρά στρατοκρατικό. Αποκλήθηκε «καθεστώς των λοχαγών». Οι νέοι καθεστωτικοί εμφανίστηκαν ως οι γνήσιοι εκφραστές «του πνεύματοις της 21^ης Απριλίου»….

     Στις πρώτε δυναμικές παρεμβάσεις του ιωαννιδικού καθεστώτος περιλαμβάνονταν: α) η ανελέητη δίωξη των αντιπάλων του, β) η «κάθαρση» του δημόσιου βίου από τους φαύλους, ακόμα κι αν αυτοί ήταν στρατιωτικοί-πρώην συντελεστές της 21^ης Απρ., γ) η παρέμβαση στα της Εκκλησίας με την απομπομπή του αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου, την προώθηση στο θρόνο του από Ιωαννίνων Σεραφείμ και εν συνεχεία η καρατόμηση 12 άξιων μητροπολιτών προσκείμενων στον Ιερώνυμο, και δ) η λυσσαλέα πολεμική κατά των δυο κορυφαίων στυλοβατών του πολιτικού συστήματος, Κων. Καραμανλή και βασιλιά.

      Το νέο δικτατορικό καθεστώς «κατόρθωσε» στους λίγους μήνες της κυριαρχίας του να προκαλέσει ή έστω να επισπεύσει τη μεγαλύτερη σύγχρονη συμφορά στον Ελληνισμό, παραδίνοντας τη μισή Κύπρο στους Τούρκους-Τουρκοκύπριους. Θλιβερό αποτέλεσμα της πολιτικής τους νηπιότητας, αφελότητας και αφροσύνης. Νομίζοντας δε ότι αυτοί θα κατάφερναν να εντάξουν ολόκληρο το νησί στην Ελλάδα, πίστεψε στις διαβεβαιώσεις (όπως ο ίδιος, τουλάχιστον, ισχυρίστηκε αργότερα) του Αμερικανού υφυπ. Εξωτερικών ότι σε μια τέτοια περίπτωση η Τουρκία δε θ’ αντιδρούσε. Κατ’ άλλους αυτή η διαβεβαίωση προερχόταν από πράκτορα της CIA. Πατώντας πάνω σε αυτά τα σαθρά δεδομένα, οι ανεγκέφαλοι οργάνωσαν τον Ιούλ. 1974 την ανατροπή-δολοφονία του Προέδρου Μακαρίου. Αυτό ήταν που χρόνια περίμεναν (ίσως και να μεθόδευσαν) οι Τούρκοι για να εισβάλουν στην Κύπρο και να τη διχοτομήσουν, παλιά τους επιδίωξη.

    Εξαιτίας αυτής της εθνικοπροδοτικής αφροσύνης των μικρόνοων δικτατόρων επικράτησε σε Κύπρο και Ελλάδα χάος. Στην Ελλάδα διατάχθηκε γενική επιστράτευση που κατέληξε σε φιάσκο. Στην Κύπρο η συμφορά μόλις ξεκινούσε, αρχίζοντας από την απόπειρα δολοφονίας του Μακαρίου, την απρόσμενη διάσωσή του και την περιπετειώδη φυγή του στο εξωτερικό. Ήρθε και η διεθνής κατακραυγή κατά της Ελλάδας και η διπλωματική της απομόνωση. Και μέσα σε όλα αυτά άρχισαν να εντείνονται οι φήμες για ενδοκαθεστωτικά «μαχαιρώματα» και επικείμενη παράδοση της εξουσίας στους ως τώρα «φαύλους πολιτικούς» για τη σωτηρία της χώρας!... Σε αυτό πρέπει να συνέβαλε και η εκτίμηση ότι ο διοικητής του Γ΄ ΣΣ στρατηγός Ι. Ντάβος σχεδίαζε να κινηθεί προς την Αθήνα για ν’ ανατρέψει το καθεστώς. Το βέβαιο, πάντως, είναι ότι η πρωτοβουλία αποπομπής της δικτατορίας προήλθε από τον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων Γ. Μπονάνο από κοινού με τους αρχηγούς των τριών Επιτελείων στρατηγό Α. Γαλατσάνο, ναύαρχο Π. Αραπάκη και πτέραρχο Α. Παπανικολάου. Αυτοί έπεισαν τον Γκιζίκη, και παρά τις αντιρρήσεις του Ιωαννίδη, να παραχωρηθεί η εξουσία σε Κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Παν. Κανελλόπουλο. Χάρη, όμως, στη σθεναρή παρέμβαση του Ευάγγ. Αβέρωφ πείστηκαν οι στρατοκράτες να μετακληθεί από το Παρίσι ο Κων. Καραμανλής. Το βράδυ της 23^η προς 24^η/7/74 ο Κ. Καραμανλής ορκιζόταν ως πρωθυπουργός. Ήταν το ελπιδοφόρο τέλος μιας άθλιας, σκοτεινής και εν ταυτώ επώδυνης περιόδου της χώρας.

     Τα της ανείπωτης και συνεχιζόμενης κυπριακής τραγωδίας εκτενέστερα στο οικείο, τελευταίο, κεφάλαιο.

7. Τοκαθεστώς απέναντι στο διεθνές περιβάλλον

   Ευθύς εξαρχής ήταν φανερός, δεδηλωμένος ή όχι, ο φιλοδυτικός και φιλοΝΑΤΟϊκός προσανατολισμός του καθεστώτος, παρά τις κατά καιρούς και περιστασιακές εντάσεις με συμμάχους και ιδιαίτερα την Αμερική. Όσον αφορά το ανατολικό μπλοκ, η μόνη διπλωματική κίνηση ήταν η σύναψη διπλωματικών σχέσεων με την Αλβανία.

     Οι βασικές επιλογές της χούντας στην εξωτερική πολιτική χαιρετίστηκαν ευμενώς από την αμερικανική πλευρά. Ήρθε, όμως, ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος (Ιούν. 1967) για να επηρεάσει δυσμενέστερα τη στάση της Αμερικής προς το καθεστώς. Αυτή ήταν ανεκτική μεν, επικριτική δε κατά καιρούς με παροτρύνσεις για επιείκεια, φιλελευθεροποίηση κι εκδημοκρατισμό, διανθιζόμενη συχνά από φιλικότητα. Έτσι, αποχωρώντας από την Ελλάδα το 1969, ο Αμερικανός πρεσβευτής Φ. Τάλμποτ μίλησε κολακευτικά για το καθεστώς. Ελπίδες γέννησε η άφιξη του νέου πρεσβευτή, Χ. Τάσκα, αλλά γρήγορα τις διαδέχτηκε η απογοήτευση. Τη συμπάθειά τους στο καθεστώς έδειξαν τόσο ο Πρόεδρο Νίξον (Μάρτης 1969), όσο και ο ελληνικής καταγωγής αντιπρόεδρος Σπ. Άγκνιου κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα (Οκτ. 1971).

    Εντούτοις δεν υπήρξαν πάντα ανέφελες οι σχέσεις Αμερικανών – καθεστώτος. Πρωταγωνιστής κυρίως το Κογκρέσο. Ιδιαίτερα αυτές δοκιμάστηκαν κατά τον β΄ αραβοϊσραηλινό πόλεμο (Οκτ. 1973) εξαιτίας της άρνησης των Μαρκεζίνη – Παπαδόπουλου χρήσης από τους Αμερικανούς των βάσεών τους στην Ελλάδα.

     Το περίεργο είναι ότι και των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας η στάση δεν υπήρξε εχθρική προς το καθεστώς. Γενικά η στάση του διεθνή παράγοντα απέναντι στους «συνταγματάρχες», σε επίπεδο κορυφής τουλάχιστο, υπήρξε από φιλική ως ανεκτική. Σπάνια εχθρική. Πιθανόν αυτό νά οφείλεται, μερικώς τουλάχιστον, και στην ασταθή διεθνή συγκυρία.

Η ΧΩΡΑ ΥΠΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

1. Τα πρώτα βήματα: Κυβέρνηση εθνικής ενότητας

    Είδαμε τις πρώτες στιγμές της παράδοσης (κάτω από τραγικές για τη χώρα συνθήκες) της εξουσίας από την προδοτική ιωννιδική χούντα στον Κ. Καραμανλή. Ο εθνικός ηγέτης μεταφέρθηκε στην Ελλάδα με το προεδρικό αεροπλάνο του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας, Βαλερύ Ζισκάρ ντ’ Εσταίν.

       Αναλαμβάνοντας την εξουσία ο Κ. Καραμ. κάτω από αυτές τις τραγικές για το Έθνος στιγμές, είχε ν’ αντιμετωπίσει δυο οξύτατα προβλήματα: α) την εξελισσόμενη στην Κύπρο εθνική τραγωδία με την τουρκική απειλή κατάληψης ολόκληρου του νησιού και την ελλαδική εμπλοκή, και β) και το διπλό κίνδυνο εντός Ελλάδας: ενός ελληνοτουρκικού πολέμου και της ανατροπής ή δολφονίας του από κάποια καραδοκούσα χουντική παραφυάδα ή και την ίδια τη χούντα. Διότι η χούντα δεν ηττήθηκε, αλλά παρέδωσε την εξουσία κάτω από το βάρος των εθνικών ευθυνών της για ό,τι συνέβη και συνέβαινε. Συνεπώς, όλους τους μηχανισμούς εξουσίας τους έλεγχε ακόμα και μπορούσε ανά πάσα στιγμή να τους ενεργοποιήσει. 

     Εντούτοις ο πολύπειρος πολιτικός ηγέτης κατάφερε να τα διαχειριστεί επιδέξια και αποφασιστικά όλα αυτά. Ευνοήθηκε, φυσικά, όχι μόνο από τις ικανότητές του αλλά και από τα ερείσματα που διέθετε και στις Ένοπλες Δυνάμεις.

      Αμέσως μετά τη νυκτερική ορκωμοσία του ασχολήθηκε με το σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητα. Στους Παν. Κανελλόπουλο και Γεώρ. Μαύρο πρότεινε τις θέσεις αντιπροέδρων. Ο πρώτος δεν αποδέχθηκε μεν, δήλωσε όμως ότι στηρίζει την Κυβέρνηση. Ο Μαύρος ανέλαβε και το Υπ. Εξωτερικών. Το απόγευμα και στις 26/7 η Κυβέρνηση συμπληρώθηκε από τους: Ξεν. Ζολώτα (Συντονισμού), Ευάγγ. Αβέρωφ (Εθνικής Άμυνας), Γ. Ράλλη (Εσωτερικών), Κ. Παπακωσταντίνου (Δικαιοσύνης), Σόλωνα Γκίκα (Δημ. Τάξης), Κων. Τσάτσο (Πολιτισμού), Κων. Λάσκαρη (Απασχόλησης), Ανδρ. Κοκκέβη (Κοιν. Υπηρεσιών), Νικ. Λούρο (Παιδείας), Ιω. Πεσμαζόγλου (Οικονομικών), Χαρ. Πρωτοπαππά (Βιομηχανίας), Αθαν. Κανελλόπουλο (Εμπορίου), Γεώρ.-Αλέξ. Μαγκάκη (Δημ. Έργων) και Γεώρ. Μυλωνά (Μεταφορών) και αρκετούς υφυπουργούς.

       Μόλις ορκίστηκε η Κυβέρνηση ανακοινώθηκαν και τα πρώτα μέτρα αποκατάστασης της Δημοκρατίας: α) κατάργηση του στρατοπέδου της Γυάρου, β) απόλυση όλων των πολιτικών κρατούμενων,γ) αμνήστευση όλων των πολιτικών αδικημάτων, δ) επαναχορήγηση της ελληνικής ιθαγένειας σε όσους αφαιρέθηκε από τη δικτατορία, και ε) επιστροφή των αφαιρεθέντων διαβατηρίων.

       Ελλόχευαν δυο άμεσοι κίνδυνοι σε επίπεδο εξουσίας: α) νέου πραξικοπήματος από φιλοχουντικούς αξιωματικούς του Στρατού (άνθρωποι του Ιωαννίδη έλεγχαν ακόμα κρίσιμες μονάδες της Αττικής), και β) δολοφονίας του πρωθυπουργού.

      Εντούτοις το μέγα πρόβλημα ήταν το Κυπριακό. Εκδόθηκαν ήδη δυο αποφάσεις του Συμβ. Ασφαλείας του ΟΗΕ, καταδικαστικές της τουρκικής εισβολής. Βάσει αυτών επίσης συγκαλούνταν στη Γενεύη τριμερής Διάσκεψη των υπ. Εξωτερικών της Ελλάδας (Γ. Μαύρος), της Βρετανίας (Τζ. Κάλαχαν) και της Τουρκίας (Τουράν Γκιουνές). Στις 30/7 εκδόθηκε κοινή διακήρυξη κατάπαυσης του πυρός και επαναφοράς της συνταγματικής διακυβέρνησης στην Κύπρο. Ταυτόχρονα ο Κ. Καραμανλής και ο προεδρεύων της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδης προσπαθούσαν να συντονίσουν τη δράση των δυο χωρών. Η τουρκική προώθηση, όμως, στην Κύπρο συνεχιζόταν, ενώ με ΝΟΤΑ των αρχών Αυγ. καθόριζε το μισό σχεδόν Αιγαίο ως δική της ζώνη ελέγχου για τις ανάγκες της πολιτικής αεροπορίας. Η Ελλάδα, αντιδρώντας, κήρυξε τον εναέριο χώρο του Αιγαίου ως επικίνδυνη περιοχή.

    Μέσα σε έναν πυρετό στρατιωτικής προετοιμασίας, Καραμανλής και Αβέρωφ πραγματοποίησαν αλλεπάλληλες συσκέψεις προκειμένου να ενημερωθούν για την πολεμική ετοιμότητα της χώρας. Διαπιστώθηκε τουρκική υπεροχή και στην Κύπρο και στο Αιγαίο. Αυτό έπρεπε άμεσα ν’ αντιμετωπιστεί.

     Στις 29/7 η Κυβέρνηση αποφάσισε: α) την απόλυση όλων των Γεν. Γραμματέων των Υπουργείων και όλων των νομαρχών, β) την επαναφορά όλων των αιρετών αρχόντων της Τ.Α. που είχαν εκλεγεί στις τελευταίες νόμιμες εκλογές, και γ) κατήργησε όλα τα χουντικά νομοθετήματα τα σχετικά με το συνδικαλισμό.

     Την 1/8 έγινε το μεγαλύτερο βήμα για τη μετάβαση στη δημοκρατική ομαλότητα: με Συντακτική Πράξη επαναφέρθηκε σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952, εκτός από τα άρθρα που αφορούσαν τη μορφή του Πολιτεύματος. Ακόμη περνούσε στο Υπ. Συμβούλιο η νομοθετική αρμοδιότητα μέχρι την εκλογή νέας Βουλής. Στις 7/8 με νέα Πράξη α) αποκαταστάθηκε η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, και β) η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων τελούσαν υπό την εγγύηση του Κράτους. Στις 9/8 με νομοθετικό διάταγμα απολύθηκαν όλες οι διορισμένες διοικήσεις των ΝΠΔΔ, των δημόσιων οργανισμών κτλ.

    Εκεί όμως που κρίθηκε οριστικά η παγίωση του εκδημοκρατισμού ήταν η επιχείρηση ανάληψης από την Κυβέρνηση του ελέγχου του Στρατού. Σε αυτό αποφασιστικός υπήρξε ο ρόλος και το κύρος των Κ. Καραμανλή και Ε. Αβέρωφ και η συμβολή του υπ. Δημ. Τάξης Σόλ. Γκίκα. Κι έγινε βήμα-βήμα. Με την Πράξη της 1/8 η Κυβέρνηση αναλάμβανε τη διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων. Στις 2/8 τέθηκε σε διαθεσιμότητα ο ταξίαρχος Δημ. Ιωαννίδης. Στις 8/8 α) καθορίστηκαν οι αρμοδιότητες του υπ. Εθνικής Άμυνας, β) επανασυστάθηκε το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας, και γ) ορίστηκε ότι οι αντιστράτηγοι και οι διοικητές του Στόλου και της Αεροπορίας ορίζονταν με πρόταση του υπουργού. Στις 9/8 επαναφέρθηκαν στην ενεργό υπηρεσία τα στελέχη του Πολ. Ναυτικού που αποστρατεύτηκαν μετά το κίνημα του 1973. Και με τη δική τους συμβολή διασφαλίστηκε περαιτέρω η εμπέδωση της ομαλότητας.

       Σε όλα αυτά οι νοσταλγοί της χούντας δε θα μένανε απαθείς. Στις 11/8 εξαρθρώθηκε σπείρα στρατιωτικών που ετοίμαζαν νέο κίνημα. Στα σχέδιά τους και η δολοφονία του Κων. Καραμανλή.

      Μετά από αυτά και τις πρόσθετες κυβερνητικές κινήσεις η κατάσταση τέθηκε υπό πλήρη έλεγχο. Το ενδιαφέρον της Κυβέρνησης εστιάστηκε πρωτίστως στο Κυπριακό. Πρώτο μέλημα η ανασύνταξη των ελληνικών δυνάμεων της Κύπρου, που μετά την τουρκική εισβολή κτλ. είχαν αποδιοργανωθεί και αποδυναμωθεί. Στάλθηκε νέος διοικητής, ο στρατηγός Ε. Καραγιάννης, γι’ αυτό το δύσκολο εγχείρημα. Προτού, όμως, το προλάβει, στις 14/8 πραγματοποιήθηκε νέα τουρκική εισβολή/προώθηση, ο «Αττίλας 2», και σε δυο μέρες κατέλαβαν το 37% του κυπριακού εδάφους (και την Αμμόχωστο). Περίπου 200.000 Ελληνοκύπριοι διώχθηκαν από τις εστίες τους.

      Ενόψει αυτής της νέας τραγωδίας η ελληνική κυβέρνηση εξέτασε τις δυνατότητες ελληνικής στρατιωτικής αντίδρασης. Έτσι, το πρωί της 14/8 ο Καραμ. ζήτησε να αναχωρήσουν αμέσως από την Κρήτη υποβρύχια και αεροπλάνα. Οι επιτελείς, όμως, αντέτειναν ότι αυτό θα ήταν και αναποτελεσματικό και θα συνεπαγόταν πολλές απώλειες. Κατόπιν ζήτησε να ετοιμαστεί η αποστολή μιας ελληνικής μεραρχίας. Του είπαν ότι α) δεν υπήρχε έτοιμη μεραρχία και ότι θα χρειάζονταν 6-7 μέρες για να ολοκληρωθεί η επιχείρηση, και β) κινδύνευε η νηοπομπή να βυθιστεί από τους Τούρκους. Στις 15/8 ζητήθηκε από το Λονδίνο να προστατέψει τη νηοπομπή. Στις 17/8 (όταν πια είχε ολοκληρωθεί η τουρκική εισβολή) απάντησε αρνητικά. Εξετάστηκε το ενδεχόμενο να σταλεί η μεραρχία χωρίς προστασία, με την παρουσία των Καραμανλή και Αβέρωφ. Και αυτή η λύση, όμως, απορρίφθηκε ως αναποτελεσματική πια κι επικίνδυνη. Η μεραρχία, πάντως, ήταν έτοιμη στις 19/8. Από όλα αυτά καταδείχθηκε πού είχε οδηγήσει η δικτατορία το Έθνος, ακόμα και τις Ένοπλες Δυνάμεις! Η Τουρκία πλέον έπαιζε μόνη και άφοβα. Το μόνο που μπόρεσε να κάμει η Ελλάδα ήταν να προχωρήσει, διαμαρτυρόμενη, στην αποχώρηση της χώρας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Αποδείχθηκε μια βεβιασμένη και συνεπώς άστοχη επιλογή. Απλά ταρακούνησε προσωρινά την ηγέτιδα δύναμη της Συμμαχίας, ενώ παράλληλα αναβάθμιζε έμμεσα την Τουρκία στην περιοχή.

     Σε όλη αυτή την ελληνοκυπριακή περιπέτεια οι δυτικές χώρες φάνηκαν απρόθυμες ή και αδύναμες να παρέμβουν. Η Σοβ. Ένωση ζήτησε τη σύγκληση διεθνούς διάσκεψης για το Κυπριακό. Η Αθήνα συμφώνησε. Οι ΗΠΑ την απέρριψαν έμμεσα. Σε ελληνοκυπριακή σύσκεψη κορυφής διαπιστώθηκε και πάλι η τουρκική στρατιωτική υπεροχή.

    Στις 19/8 αντικαταστάθηκε η κορυφή της ηγεσίας του Στρατού κατά τρόπο σχεδόν συνωμοτικό, από το φόβο πραξικοπήματος. Οι ηγεσίες του Ναυτικού και της Αεροπορίας δε θίχτηκαν. Στις 24/8 αποστρατεύθηκε, προαχθείς, ο Δ. Ιωαννίδης. Ο πρωθυπουργός έπαιρνε όλα τα μέτρα της προσωπικής του ασφαλείας .

      Στις 3/9 με Συντακτική Πράξη αποκαταστάθηκε η νομιμότητα στα ΑΕΙ με την επαναφορά των απομακρυνθέντων. Στις 5/9 με άλλη Πράξη τακτοποιήθηκαν τα της Δικαιοσύνης. Στις 9/9 άλλαξαν οι ηγεσίες των Σωμάτων Ασφαλείας. Στις 12/9 απολύθηκαν οι διορισμένοι δήμαρχοι κτλ. Στις 14/9 αποκαταστάθηκαν οι συνδικαλιστικές ελευθερίες.

    Στις 22/8 η Ελλάδα ζήτησε την επαναενεργοποίηση της Συνθήκης Σύνδεσης με την ΕΟΚ που είχε «παγώσει» επί χούντας. Στις 17/9 το Συμβούλιο Υπουργών της ΕΟΚ πρότεινε την αποδοχή του ελληνικού αιτήματος.

       Στις 10/9 αποφασίστηκε, παρά την οικονομική δυσπραγία, η ενίσχυση του εξοπλισμού των Ενόπλων Δυνάμεων.

   Στις 19/9 το Υπ. Συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα την καθιέρωση της απλής αναλογικής ως εκλογικού συστήματος για τις επικείμενες εκλογές. Στις 23/9 με ν.δ. επετράπη η επαναλειτουργία των κομμάτων. Ακόμη καταργήθηκε ο ν. 509/48 και έμμεσα επήλθε η νομιμοποίηση του ΚΚΕ.

    Στις 17/8 επανήλθε στην Ελλάδα ο Ανδρ. Παπανδρέου. Στις 3/9 ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ). Ακολούθησαν η ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας (ΝΔ) υπό τον Κων. Καραμανλή, της Ένωσης Κέντρου υπό το Γεώρ. Μαύρο που στις αρχές Οκτ. ενώθηκε με την Κίνηση Νέων Πολιτικών Δυνάμεων, η Ενωμένη Αριστερά (ΚΚΕ – ΚΚΕ εσ. – ΕΔΑ) υπό τον Ηλία Ηλιού. Οι εκλογές ορίστηκαν για τις 17/11/74. Στις 8/10 ορίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Κων. Καραμανλή.

2. Οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές. Κυβέρνηση Καραμανλή - Το δημοψήφισμα. Αλλαγή Πολιτεύματος

     Στις 17/11/74 διενεργήθηκαν οι πρώτες βουλευτικές εκλογές της Μεταπολίτευσης. Η νέα Βουλή θα ήταν ταυτόχρονα και Αναθεωρητική, η Ε΄, επιφορτισμένη με τη σύνταξη και ψήφιση νέου Συντάγματος.

      Οι χουνικοί, όμως, δεν κατέθεταν τα όπλα. Στις αρχές Οκτ. ετοιμάζονταν να ματαιώσουν τις εκλογές και να συλλάβουν τον Κων. Καραμανλή. Χάρη στους Αβέρωφ και Γκίκα ματαιώθηκε και αυτό το σχέδιό τους. Με Συντ. Πράξη δε α) εξαιρέθηκαν της αμνηστίας οι πρωταίτιοι του πραξικοπήματος του 1967, και β) τα αδικήματά τους υπήχθησαν στην αρμοδιότητα του 5μελούς Εφετείου Αθηνών. Στις 22/10 συνελήφθησαν οι πρωτεργάτες της δικτατορικής επιβολής (Γ. Παπαδόπουλος, Ν. Μακαρέζος, Στ. Παττακός κ.ά.) και μεταφέρθηκαν στην Κέα.

    Αποτελέσματα των εκλογών της 17/11: ΝΔ 54,3% (220 έδρες), ΕΚ 20,4% (60 έδρες), ΠΑΣΟΚ 13,6% (12 έδρες), Ενωμένη Αριστερά 9,5% (8 έδρες) και Εθνική Δημοκρατική Ένωσις 1%.

     Αμέσως μετά τις εκλογές σχηματίστηκε η πρώτη Κυβέρνηση της Μεταπολίτευσης υπό τον Κων. Καραμανλή ως πρωθυπουργό και ως υπουργούς τους: Ευάγγ. Αβέρωφ (Εθνικής Άμυνας), Παναγ. Παπαληγούρα (Συντονισμού), Δημ. Μπίτσιο (Εξωτερικών), Γεώρ. Ράλλη (παρά των Πρωθυπουργώ), Φ. Γκίκα (Δημ. Τάξης), Κων. Στεφανόπουλο (Εσωτερικών) κ.ά.

     Στις 28/11 η Ελλάδα επανήλθε στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Ακόμη, στις 2/12 συγκλήθηκε μετά από χρόνια το Συμβούλιο Σύνδεσης Ελλάδας – ΕΟΚ.

     Στις 8/12 διενεργήθηκε το δημοψήφισμα για τη μορφή του Πολιτεύματος. Στην προεκλογική περίοδο αντιπαρατέθηκαν οι υποστηρικτές της Βασιλευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας και οι οπαδοί της Προεδρευομένης Δημοκρατίας. Ο Κων. Καραμανλής τήρησε αυστηρά ουδέτερη στάση. Το αποτέλεσμα ήταν σαφέστατα υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας (69,2%). Το δημοψήφισμα διεξήχθη άψογα, κι έτσι αποκλείστηκε κάποια μελλοντική αμφισβήτηση του Πολιτεύματος.

   Στις 17/12 εκλέχτηκε ως προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας (μέχρι την έγκριση του νέου Συντάγματος) ο πρώην Πρόεδρος του ΣτΕ και ήδη βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ Μιχ. Στασινόπουλος.

      Στις αρχές Ιαν. 1975 κατατέθηκε στη Βουλή το κυβερνητικό Σχέδιο Συντ/τος που καταρτίστηκε από Επιτροπή υπό τον Κων. Τσάτσο. Η αντιπολίτευση το επέκρινε.

       Στις 14/1/75 εγκρίθηκε από τη Βουλή Ψήφισμα, με το οποίο η εκτροπή της 21/4/67 χαρακτηρίστηκε πραξικόπημα και όχι επανάσταση. Άνοιξε έτσι ο δρόμος για την ποινική δίωξη των πραξικοπηματιών. Αμέσως μετά μεταφέρθηκαν από την Κέα για προφυλάκιση οι Γ. Παπαδόπουλος, Στ. Παττακός, Ν. Μακαρέζος, Μιχ. Ρουφογάλης και Ι. Λαδάς. Στη φυλακή οδηγήθηκαν και οι Δημ. Ιωαννίδης, Κων. Παπαδόπουλος και Θ. Θεοφιλογαννάκος.

    Το Φεβρ. 1975 αποτράπηκε στρατιωτικό πραξικόπημα φίλων του Δ. Ιωαννίδη. Συνελήφθησαν 37 επίδοξοι δικτάτορες. Ακολούθησε η αποστράτευση 200 περίπου ανώτατων και ανώτερων αξιωματικών αμφίβολης νομιμοφροσύνης. Στις 22/5 παραπέμφθηκαν για δίκη στο Πενταμελές Εφετείο όλοι οι προφυλακισμένοι δικτάτορες, καθώς και οι Σπαντιδάκης, Γ. Ζωιτάκης και Οδ. Αγγελής (24 συνολικά).

     Στις 7/6 ψηφίστηκε από τους 200 βουλευτές της ΝΔ το νέο Σύνταγμα. Η αντιπολίτευση απείχε. Ως Πολίτευμα καθοριζόταν η Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα δημοκρατικότερα συντάγματα της Ευρωπης. Περιόριζε στο απολύτως αναγκαίο μέτρο τις αρμοδιότητες και προνομίες του ανωτάτου Άρχοντα, ώστε να λειτουργεί απρόσκοπτα και ακίνδυνα το Πολίτευμα. Θεραπεύονταν έτσι και οι αδυναμίες του προηγούμενου Συντάγματος.

     Στις 19/6/75 εκλέχτηκε από τη Βουλή ο πρώτος Πρόεδρος της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας. Για τη θέση προτάθηκαν οι Κων. Τσάτσος (από τη ΝΔ) και Παν. Κανελλόπουλος (από ΕΚ, ΕΔΑ και ΚΚΕ εσ.). Εκλέχτηκε άνετα ο πρώτος.

    Με την ψήφιση του Συντάγματος τον Ιούν. 1975 τερματίστηκε η περίοδος αβεβαιότητας και του κινδύνου νέας ανωμαλίας κι εκτροπής.

2. Η διακυβέρνηση της χώρας 1975-77

    Μετά την ψήφιση και την έναρξη εφαρμογής του νέου Συντάγματος τέθηκε επίμονα το αίτημα λογοδοσίας των υπεύθυνων της κατάλυσης του πολιτεύματος και όσων ακολούθησαν. Έτσι, στις 2/7 η Ολομέλεια του Αρ. Πάγου με δυο αποφάσεις έλυσε ουσιαστικά και δικονομικά ζητήματα σχετικά με το αδίκημα των πραξικοπηματιών και τις ποινικές τους ευθύνες.

    Κατόπιν αυτού άρχισε στις 28/7 η δίκη ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου των πρωταίτιων της εκτροπής με τις κατηγορίες της στάσης και της εσχάτης προδοσίας. Πρόεδρος του Δικαστηρίου ήταν ο Ιωάννης Ντεγιάννης. Η απόφαση εκδόθηκε στις 23/8. Καταδικάστηκαν: α) οι Γ. Παπαδόπουλος και Νικ. Μακαρέζος σε θάνατο και καθαίρεση για τη στάση και ισόβια κάθειρξη για την εσχάτη προδοσία, και β) οι Γρ. Σπαντιδάκης, Γεώρ. Ζωιτάκης, Δημ. Ιωαννίδης, Ιω. Λαδάς, Αντ. Λέκκας, Μιχ. Ρουφογιάννης, Κων. Παπαδόπουλος και Μ. Μπαλόπουλος σε ισόβια κάθειρξη για εσχάτη προδοσία και 10ετή κάθειρξη για τη στάση. Τελικά, πολύ ευφυώς, η Κυβέρνηση τις θανατικές καταδίκες μετέτρεψε σε ισόβια κάθειρξη. Αυτή η απόφαση συνοδεύτηκε από σκληρές επικρίσεις όλης σχεδόν της Αντιπολίτευσης, αλλά και με την εμβληματική δήλωση του Κων. Καραμανλή: «Όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια!...». Και αυτό έγινε.

      Υπήρξε και δεύτερη δίκη κατά των βασανιστών της χούντας. Άρχισε στις 6/8. Η καταδικαστική απόφαση απαγγέλθηκε στις 12/9. Στις 15/10 άρχισε μια τρίτη δίκη. Αφορούσε αδικήματα κατά των εξεγερθέντων του Πολυτεχνείου και οι κατηγορούμενοι ήταν 34. Καταδικάστηκαν οι 20. Έκλεισε έτσι οριστικά η θλιβερή παρένθεση της δικτατορίας.

       Η Κυβέρνηση μπορούσε πλέον να επιδοθεί απερίσπαστη και εν ασφαλεία στο ουσιαστικό της έργο για το λαό και το Έθνος. Από τα πρώτα της μελήματα η Παιδεία. Προχώρησε στην αναμόρφωση της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Πάρθηκαν πρωτοποριακές και τολμηρές αποφάσεις: α) Στη δεύτερη καθιερώθηκαν δυο 3ετείς κύκλοι σπουδών, Γυμνασίου και Λυκείου· β) η πρώτη από 6ετής έγινε 9ετής· γ) αναδιοργανωνόταν η επαγγελματική εκπαίδευση· δ) καθιερώθηκε η Δημοτική ως επίσημη γλώσσα του Κράτους κ.ά.

    Κεντρικό κεφάλαιο των κυβερνητικών προσπαθειών αποτέλεσε η Οικονομία, ιδιαίτερα δε οι τομείς: της ενέργειας (πετρέλαιο Αιγαίου – Πρίνος), κτηνοτροφίας – γεωργίας - ιχθυοκαλλιέργειας, υποδομές (αεροδρόμιο Σπάτων, μετρό κ.ά.), περιβάλλοντος, Πολιτισμού και τουρισμού. Κατά την περίοδο αυτή έλαβαν χώρα δυο πετρελαϊκές κρίσεις. Το 1977 θεμελιώθηκε το εργαστάσιο της Ελληνικής Αεροπορικής Βιομηχανίας. Αποφασίστηκε, επίσης, η ίδρυση βιομηχανικού συγκροτήματος πετροχημικών, αρχικά στη Νέα Καρβάλη, μετά στην Αιτωλοακαρνανία, τελικά όμως ματαιώθηκε.

     Κεφαλαιώδου και πολλαπλής σημασίας (εθνικής, οικονομικής κτλ.) υπήρξε η κυβερνητική επιλογή πλήρους ένταξης της χώρας στην ΕΟΚ. Το ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ αντιτάχθηκαν σφόδρα σε αυτή την απόφαση. Ο κυβερνητικός προσανατολισμός πλέον στην οικονομία και στους θεσμούς ήταν στραμμένος σε αυτό το μέγα στόχο, που τον επωμίστηκε προσωπικά και τον χειρίστηκε προσεκτικά ο πρωθυπουργός.

     Εθνικής σημασίας γεγονός ήταν ο αιφνίδιος θάνατος (στις 3/8) του αρχιεπισκόπου και Προέδρου της Κύπρου Μακαρίου Γ΄ (1913-77). Αυτή η απώλεια άλλαζε τα δεδομένα τόσο στο Κυπριακό όσο και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Το τραυματισμένο νησί ήταν πλέον υποχρεωμένο ν’ αναζητήσει νέο βηματισμό, χωρίς την ασπίδα της Εθναρχεύουσας Εκκλησίας και την ακτινοβόλο και ηγετική προσωπικότητα του Μακαρίου.

     Άλλα αξιοσημείωτα συμβάντα στην πολιτική κονίστρα: 1) Την κοινωνία και τον πολιτικό κόσμο τάραξε το περίεργο δυστύχημα που επέφερε το θάνατο (1/5/76) του ήρωα της αντίστασης και βουλευτή της ΕΚ Αλ. Παναγούλη· 2) η σύλληψη (καλοκαίρι 1976) του Δυτικογερμανού πολίτη Ρολφ Πόλε για τρομοκρατικές ενέργειες· 3) η έξοδος του τουρκικού σκάφους «ΜΤΑ Σισμίκ Ι» στο Αιγαίο για έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα· 4) η εμφάνιση της τρομοκρατικής οργάνωσης «17 Νοέμβρη»· 5) η μετονομασία της ΕΚ-Νέες Δυνάμεις (ΕΚ-ΝΔ) σε «Ένωσις Δημοκρατικού Κέντρου» (ΕΔΗΚ), το Φεβρ. 1976, και η αποχώρηση (Ιούνιο) κορυφαίων βουλευτών της· 6) η σταδιακή απήχηση στο λαό του μεγαλόστομου – σοσιαλίζοντος - καταγγελτικού και εν πολλοίς ακραία ριζοσπαστικού λόγου του Ανδρ. Παπανδρέου και του ΠΑΣΟΚικού λαϊκισμού.

3. Οι εκλογές του 1977 - Η ένταξη στην ΕΟΚ. Ο Κ. Καραμανλής Πρόεδρος της Δημοκρατίας

      1. Ενόψει αυτών των συνθηκών, άρχισε να ωριμάζει η ιδέα επίσπευσης των εκλογών εντός του 1977 (αντί του Νοεμ. 1978).Το Σεπτ. 1977 ο πρωθυπουργός διερεύνησε προς τούτο τις προθέσεις των πολιτικών αρχηγών. Ο Ανδρ. Παπανδρέου, βασισμένος στις ανοδικές τάσεις του ΠΑΣΟΚ, δεν ήταν αρνητικός· αντίθετα, ο Γ. Μαύρος διαφωνούσε.

    Ο Κ. Καραμανλής, όμως, είχε σοβαρούς λόγους για να προκαλέσει τη νωπή λαϊκή ετυμηγορία, και αυτοί ήταν: το Κυπριακό, οι τεταμένες σχέσεις με την Τουρκία και η ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, κ.ά. Το ερώτημα, βέβαια, παραμένει αν αυτοί οι λόγοι ήταν επαρκείς για την προσφυγή σε πρόωρες εκλογές.

       Εν πάση περιπτώσει οι εκλογές ορίστηκαν και διεξήχθησαν στις 20/11/77. Αποτελέσματα: ΝΔ 41,8% (171 έδρες), ΠΑΣΟΚ 25,3% (93 έδρες), ΕΔΗΚ 12% (16 έδρες), το ΚΚΕ υπό το Χαρίλαο Φλωράκη 9,3% (11 έδρες), η «Συμμαχία Προοδευτικών και Αριστερών Δυνάμεων» 3% (2 έδρες), «Εθνική Παράταξις» υπό τους Στέφ. Στεφανόπουλο και Σπ. Θεοτόκη 7% (5 έδρες), και οι Νεοφιλελεύθεροι υπό τον Κων. Μητσοτάκη εξέλεξαν 2 βουλευτές στην Κρήτη. Στα κρίσιμα Υπουργεία της νέας υπό τον Κ. Καραμανλή Κυβέρνησης τοποθετήθηκαν οι: Γ. Ράλλης (Συντονισμού και αργότερα Εξωτερικών), Κων. Στεφανόπουλος (Προεδρίας), Π. Παπαληγούρας (Εξωτερικών, προσωρινά), Ευάγγ. Αβέρωφ (Εθνικής Άμυνας), ενώ στα περισσότερα διατηρήθηκαν οι παλαιοί υπουργοί.

     Οι εκλογές επηρέασαν γενικότερα το πολιτικό/κομματικό πεδίο: η ΝΔ έχασε την παντοδυναμία της, το ΠΑΣΟΚ απορρόφησε όλο σχεδόν το κεντρώο χώρο και τον αριστερό ως τις παρυφές του ΚΚΕ, ο Γ. Μαύρος παραιτήθηκε από την αρχηγία της ΕΔΗΚ και τον διαδέχθηκε ο Ιω. Ζίγδης, και τέλος το ΚΚΕ κυριάρχησε στο χώρο της κομουνιστικής Αριστεράς.

     2. Στις προσπάθειες της νέας Κυβέρνησης –και ιδιαίτερα του ίδιου του πρωθυπουργού- κυριάρχησε ο αγώνας για την αποδοχή του ελληνικού αιτήματος για την πλήρη ένταξη στην ΕΟΚ. Παράλληλα συντελέστηκε και σημαντικό κυβερνητικό έργο σε άλλους τομείς.

Καθιερώθηκε για πώτη φορά Ενιαίο Μισθολόγιο για τους υπαλλήλους του δημόσιου τομέα (που τελικά όμως ούτε ολοκληρώθηκε ούτε παγιώθηκε)· αναθεωρήθηκε το 5ετές πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής· συστάθηκε Συμβούλιο Κοινωνικής και Οικονομικής Πολιτικής· συνεχίστηκαν οι προκαταρκτικές προσπάθειες για το Αεροδρόμιο των Σπάτων και οι εργασίες του υδρευτικού έργου του Μόρνου (εγκαινιάστηκε από τον Κ. Καραμ. το Νοέμ. 1979) και εκπονήθηκε νέο ενεργειακό πρόγραμμα. Σημαντική ήταν η παρέμβαση ανακαίνισης, επέκτασης και βελτίωσης της λειτουργίας πολλών νοσοκομείων.

      Κι ένα πολιτιστικό υψίστης εθνικής και ιστορικής σημασίας επίτευγμα: Αυτή την περίοδο (1978) καρποφόρησαν οι πολυετείς αρχαιολογικές αναζητήσεις/ανασκαφές στην περιοχή της Βεργίνας στην Πιερία από τον καθηγητή Μανόλη Ανδρόνικο, φέρνοντας στο φως τα πρώτα συγκλονιστικά δείγματα των υπέροχων μακεδονικών βασιλικών τάφων, ανάμεσα στους οποίους κι εκείνου του Φιλίππου Β΄ και άρα και τις αρχαίες Αιγές. Το γεγονός προκάλεσε αίσθηση στην επιστημονική κοινότητα και παγκόσμιο ενδιαφέρον. Οι εργασίες συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια, ενώ τα υπέροχα και πρωτόφαντα ευρήματα προκαλούσαν αδιάκοπο ενθουσιασμό. Αυτό το επίτευγμα φέρει τη σφραγίδα του ποσωπικού ενδιαφέροντος του Κων. Καραμανλή και της γενναίας του χρηματοδότησης.

     3. Ο Κ. Καραμανλής κέρδισε και το προσωπικό του στοίχημα να εντάξει την Ελλάδα, προτού παροπλιστεί πολιτικά, στην ΕΟΚ. Στις 28/5/79 υπογράφηκε στο Ζάππειο η Συνθήκη ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Ήταν η στιγμή της δικαίωσης για τον Καραμ. αλλά και έναρξης μιας εποχής προσδοκιών και πρόσθετων ευθυνών για τον ελληνικό λαό. Για να καρπωθεί τα πλεονεκτήματα αυτής της ιστορικής εθνικής επιλογής χρειαζόταν και η δική του συμβολή με εργασιακή ένταση και προπάντων αλλαγή νοοτροπίας σε κρίσιμα ζητήματα, της ηγεσίας του πρωτίστως και του ίδιου μετά. Αλλιώς θα κινδύνευε (και σήμερα, 2012, αυτό αποτελεί πια μια θλιβερή κι οδυνηρή πραγματικότητα) να μπει σε μεγάλες δοκιμασίες. Ή θα συντονίσει το βηματισμό της χώρας με τις προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες ή θα μείνει ο φτωχός συγγενής.

    4. Ισχυρό πλήγμα στην οικονομία προκάλεσε το 1979 η σοβαρή υποτροπή της πετρελαϊκής κρίσης (αύξηση της τιμής του πετρελαίου κατά 44%). Αυτό υποχρέωσε την Κυβέρνηση σε μεγάλη περιστολή των κρατικών δαπανών και τον περιορισμό της κατανάλωσης καυσίμων και ενέργειας.

     5. Και το 1979 σημαδεύτηκε από ένα κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός: ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκε με το Νόμπελ λογοτεχνίας. Ακόμη, ο Κων. Καραμανλής από το 1976 προωθούσε, διαρκώς επανερχόμενος, την ιδέα για τη μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα – Αρχαία Ολυμπία, από διαφορετική όμως κάθε φορά χώρα. Ακόμη, αυτή την περίοδο θεμελιώθηκε το Ολυμπιακό Στάδιο στην Καλογρέζα – Μαρούσι, προγραμματίστηκε δε η κατασκευή του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας στο Ν. Φάληρο.

      6. Το Μάη 1978 προσχώρησαν στη ΝΔ οι Κων. Μητσοτάκης και Αθ. Κανελλόπουλος, αναλαμβάνοντας τα Υπουργεία Συντονισμού και Οικονομικών, αντίστοιχα. Την άνοιξη 1979 πραγματοποιήθηκε στη Χαλκιδική το Α΄ Συνέδριο της ΝΔ. Πολλά στελέχη της ΕΔΗΚ προσχώρησαν στη ΝΔ. Ο Ιωάννης Πεσμαζόγλου ίδρυσε το ΚΟΔΗΣΟ.

      7. Στις 5/5/80 ο Κων. Καραμανλής εγκατέλειψε την ενεργό πολιτική, εκλεγείς Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Μετά 3ήμερο ο Γ. Ράλλης, με την έγκριση και του Καραμανλή, εκλεγόταν Αρχηγός της ΝΔ και κατ’ επέκταση πρωθυπουργός.

4. Η κυβέρνηση Γ. Ράλλη. Εκλογές του 1981

     1. Στην παρένθετη κυβέρνηση Ράλλη τα κορυφαία Υπουργεία έλαβαν οι: Κων. Στεφανόπουλος (Προεδρίας), Ιω. Μπούτος (Συντονισμού), Κ. Μητσοτάκης (Εξωτερικών), Ευάγγ. Αβέρωφ (Εθνικής Άμυνας), Αθαν. Κανελλόπουλος (Οικονομικών) κτλ.

     Η αποχώρηση του Κ. Καραμανλή άφηνε ανοιχτό το (ούτως ή άλλως ελεύθερο) πεδίο της πολιτικής κυριαρχίας στον χαρισματικό επικοινωνιακά Ανδ. Παπανδρέου. Άλλωστε η κοινωνία είχε κουραστεί από τις πανωτές οικονομικές κρίσεις και είχε απογοητευτεί από την κυβερνητική νωθρότητα του Γ. Ράλλη, τον οποίο έφθειραν και οι συνεχείς τριβές/αμφισβήτηση με τον συνυποψήφιό του για την αρχηγία Ευάγγ. Αβέρωφ.

   Παρά την αποδυνάμωσή της λόγω φυγής του Κων. Καραμανλή, η Κυβέρνηση είχε ν’ αντιμετωπίσει κρίσιμα και δύσκολα προβλήματα/ζητήματα, όπως: παράκαμψη των δυσκολιών για την επανένταξη στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, η προετοιμασία της χώρας και των διοικητικών μηχανισμών για την τυπική ενσωμάτωση στην ΕΟΚ από 1/1/1981, οι συνέπειες από τους ισχυρούς σεισμούς των αρχών του 1981 που χτύπησαν την Αθήνα, οι συνεχείς πυρκαγιές δασών κ.ά. Επίσης, επί των ημερών της: α) εγκαινιάστηκαν το υδροηλεκτρικό φράγμα στο Πουρνάρι Άρτας και οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαίου στην Καβάλα, β) θεμελιώθηκε το Πολιτιστικό Κέντρο Αθηνών, γ) προωθήθηκαν τα έργα του Αεροδρομίου Σπάτων και του μετρό Αθηνών. Παρόλα αυτά, η επιρροή της ΝΔ στην κοινωνία έφθινε μπροστά στον οδοστρωτήρα των μεγαλόστομων υποσχέσεων του Ανδρ. Παπανδρέου και της ισοπεδωτικής του αντιπολίτευσης («δομική» κατά τον Κων. Σημίτη).

     2. Καθώς πλησίαζε η λήξη της θητείας αυτής της δεύτερης μεταπολιτευτικής Βουλής, ορίστηκαν οι εκλογές για τις 18/10/1981, που θα ήταν διττές: για τα Ελληνικό και Ευρωπαϊκό Κοινοβούλια. Σε αυτές το ΠΑΣΟΚ κατέβηκε με τα συνθήματα «ΑΛΛΑΓΗ» - «Έξω από την ΕΟΚ» - «Έξω οι βάσεις του θανάτου», που πυροδοτούσαν –μέσα στο γενικευμένο αριστερίζον κλίμα- τις ανώριμες ή και απογοητευμένες πολιτικές συνειδήσεις και ανεδαφικές προσδοκίες. Φυσικά τίποτε σχεδόν από αυτά δεν έγινε. Στο θρίαμβο του ΠΑΣΟΚ συνέβαλε και η καταφανής κόπωση της κυβέρνησης Ράλλη. Παρά ταύτα τ’ αποτελέσματα των εκλογών αιφνιδίασαν τη ΝΔ: ΠΑΣΟΚ 48% (και 172 έδρες), ΝΔ 35,9% (και 115 έδρες), ΚΚΕ 10,9% (και 13 έδρες). Και για το Ευρωκοινοβούλιο ήταν μεν ίδια η σειρά, με διαφοροποιημένα όμως ποσοστά επιτυχίας. Γι’ αυτό βουλευτές ανέδειξαν και μικρότερα κόμματα.

     Η μεταβίβαση της εξουσίας από τη ΝΔ στο ΠΑΣΟΚ έγινε υπό την υψηλή επίβλεψη του ίδιου του Κων. Καραμανλή και απόλυτα ομαλά. Ήταν ένα ελπιδοφόρο μήνυμα ομαλής λειτουργίας του νέου, δημοκρατικού, Πολιτεύματος.