Ανάδειξη των αρχόντων με κλήρωση

Φαίνεται εντελώς απίθανο ο θεσμός τής δια κληρώσεως ανάδειξης των διαφόρων αρχόντων της Αθήνας να καθιερώθηκε από τον Κλεισθένη. Το πιθανότερο είναι αυτό να έγινε από τότε που όλοι οι πολίτες, είτε πλούσιοι είτε φτωχοί, ήταν εκλέξιμοι σε όλα τα αξιώματα· αυτό δε μάλλον έγινε μετά το 479 π.Χ. με πρόταση του Αριστείδη. Διότι, κατά τις δημοκρατικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων, κύριο προτέρημα της κλήρωσης ήταν ότι έδινε τη δυνατότητα σε όλους τους πολίτες να καταλάβουν κάποιο αξίωμα. Έχει όμως και ένα σοβαρό μειονέκτημα ο κλήρος: το ενδεχόμενο η εξουσία να περάσει σε ανθρώπους ανίκανους ή ανήθικους. Υπήρχε, βέβαια, γι’ αυτό το τελευταίο μια ασφαλιστική δικλίδα: προτού ο εκλεγείς αναλάβει το αξίωμα, περνούσε από δικαστική διερεύνηση: αν είναι πολίτης και αν παραβίασε μερικούς βασικούς ηθικούς και θρησκευτικούς κανόνες. Γιαυτό η κλήρωση δεν εφαρμόστηκε ποτέ για το αξίωμα των στρατηγών, που θεωρούνταν το κρισιμότερο και το απαιτητικότερο για την υπόσταση του κράτους, αν και επί Κλεισθένη συνέχισε να είναι πολύ σημαντικό και το αξίωμα των 9 ετήσιων αρχόντων.

Αφού ο Κλεισθένης κατάργησε τις ναυκραρίες, των οποίων προΐσταντο οι πρυτάνεις, δεν μπορούσε παρά και το πρυτανικό αξίωμα ή να καταργηθεί ή να τροποποιηθεί. Έτσι προέκυψε ο θεσμός της πρυτανεύουσας βουλής. Στο εξής, δηλαδή, πρυτάνεις καλούνται οι 50 βουλευτές κάθε φυλής. Η βουλή των 500 διαιρούνταν με κλήρο σε 10 τμήματα, καθένα από τα οποία αναλάμβανε τη διακυβέρνηση του κράτους επί 35 ή 36 μέρες κατ’ έτος. Οι βουλευτές που κυβερνούσαν ονομάζονταν πρυτάνεις, η δε φυλή που ανήκαν πρυτανεύουσα. Έργο των πρυτάνεων ήταν η σύγκληση της βουλής και της εκκλησίας του δήμου και ο καταρτισμός της «ημερήσιας διάταξης». Με κλήρωση προέκυπτε ο επιστάτης των πρυτάνεων. Αυτός περιόρισε τις δικαιοδοσίες του άρχοντα. Το αξίωμα αυτό πλέον κατέστη ανυπόληπτο, τόσο που κανένας από τους σημαίνοντες άνδρες δεν το επιδίωκε.