Η επανάσταση της Σάμου  -  Το Ψήφισμα των Μεγαρέων

Τα νησιά της Χίου, της Σάμου και της Λέσβου υπάγονταν στην ηγεμονία των Αθηναίων, αλλά λόγω της ισχύος τους διατήρησαν τα αρχικά δικαιώματα της ομοσπονδίας της Δήλου. Ισχυρότερη φαίνεται να ήταν η Σάμος. Το 441 - 439 π.Χ. ανέκυψαν διαφορές με τη Μίλητο, την οποία κατατρόπωσε. Αυτή ζήτησε τη βοήθεια της συμμάχου της Αθήνας. Οι Αθηναίοι ζήτησαν από τους αντιμαχόμενους να υποβάλουν σ’ αυτούς τη διαφορά τους και να περιμένουν την απόφασή τους. Οι Σάμιοι δεν υπάκουσαν. Οι Αθηναίοι επενέβησαν με 40 πλοία, εγκατέστησαν εκεί δημοκρατία, άφησαν φρουρά και πήραν ως ομήρους 50 παιδιά, ενώ 50 άνδρες ολιγαρχικούς τους οδήγησαν στη Λήμνο. Μερικοί απ’ αυτούς κατέφυγαν στην Ασία, ήρθαν σε συνεννόηση με το σατράπη Πισσούθνη, πήραν από αυτόν ενίσχυση 700 ανδρών, επιτέθηκαν νύχτα στη Σάμο, συνέλαβαν τους Αθηναίους φρουρούς και τους έστειλαν αιχμαλώτους στον Πισσούθνη κατήργησαν τη δημοκρατία, επανέφεραν τους φυγάδες από τη Λήμνο και αμέσως διέρρηξαν τις σχέσεις της Σάμου με την Αθήνα. Τους μιμήθηκαν και οι Βυζάντιοι.

Όταν τα έμαθαν αυτά οι Αθηναίοι, έστειλαν δύναμη 60 πλοίων με τους 10 στρατηγούς, ανάμεσά τους και οι Περικλής και Σοφοκλής. Ο στόλος αυτός συγκρούστηκε στο νησί Τραγία με το σαμιακό στόλο, που γύριζε από τη Μίλητο και τον κατανίκησε. Μετά, ενισχυμένος και με Χίους και Λέσβιους, αποβιβάστηκε στη Σάμο, έφραξε την πόλη με τρία τείχη και την πολιόρκησε από τη θάλασσα. Οι Σάμιοι ζήτησαν εσπευσμένη βοήθεια από το φοινικικό στόλο. Η έντονη φήμη ότι αυτός ο στόλος πλησιάζει, ανάγκασε τον Περικλή να πάρει 60 τριήρεις και να πάει στην Καύνο της Καρίας. Τελικά ο φοινικικός στόλος δεν ήρθε ποτέ, οι Σάμιοι όμως βρήκαν την ευκαιρία να επιτεθούν στην εξασθενημένη αθηναϊκή δύναμη που έμεινε στο νησί και να τη διαλύσουν. Αρχηγός των Σαμίων ήταν ο φιλόσοφος Μέλισσος. Σε 15 μέρες επέστρεψε ο Περικλής και οι Σάμιοι ξανακλείστηκαν στο νησί. Ο Περικλής, έχοντας πλέον 200 τριήρεις, πολιόρκησε τη Σάμο επί 9 μήνες. Τελικά αναγκάστηκαν να υποταχθούν, να γκρεμίσουν το τείχος, να δώσουν ομήρους, να παραδώσουν τα πολεμικά τους πλοία και να καταβάλουν τα έξοδα του πολέμου.

Μετά τη συντριβή της Σάμου, στην Αθήνα, με πρόταση του Περικλή, εκδόθηκε καταστροφικό ψήφισμα με το οποίο οι Μεγαρείς αποκλείονταν από όλα τα λιμάνια του κράτους των Αθηνών και από την αγορά της Αττικής. Ως δικαιολογία προβλήθηκε ότι οι Μεγαρείς δέχονταν φυγάδες δούλους από την Αθήνα και ότι καλλιεργούσαν ιερά χωράφια. Στην πραγματικότητα όμως ήθελαν να τους τιμωρήσουν για την αποστασία τους. Είχαν δικαίωμα να πάρουν αυτά τα μέτρα οι Αθηναίοι; Ο Περικλής απαντούσε θετικά. Εντούτοις δήλωσε ότι ήταν πρόθυμος να καταργήσει το ψήφισμα, αν και οι Λακεδαιμόνιοι καταργούσαν το θεσμό της ξενηλασίας, ένα θεσμό πανάρχαιο που αποσκοπούσε στην πρόληψη αλλοίωσης των ηθών των Λακεδαιμονίων από τις επιμιξίες. Ήταν ως τότε αναγνωρισμένος και σεβαστός από όλους σχεδόν τους Έλ