Κλεισθένης και Ισαγόρας

Μετά την επιστροφή των Αλκμαιωνιδών στην εξουσία, ο Κλεομένης επανήλθε στη Σπάρτη, νομίζοντας ότι πλέον στην Αθήνα θα εγκατασταθεί αριστοκρατικό καθεστώς. Οι ευπατρίδες συσπειρώθηκαν γύρω από τον Ισαγόρα, από επιφανείς προγόνους. Ταυτόχρονα, όμως, εμφανίστηκε νέο κόμμα με αρχηγό τον Αλκμαιωνίδη Κλεισθένη. Και οι δύο παρατάξεις ήταν εναντίον της τυραννίδας. Μόνο που οι μεν περί τον Ισαγόρα πίστευαν ότι θ’ αποφύγουν το κακό αν αναβιώσει το αρχαίο αριστοκρατικό πολίτευμα, ενώ ο Κλεισθένης και οι ομόφρονές του φρονούσαν ότι μπορούν να το πετύχουν μέσα από το Σολώνειο πολίτευμα, αρκεί να ενισχυθεί η εφαρμογή των αληθών αρχών αυτού του πολιτεύματος. Ποιες ήταν αυτές; Το δικαίωμα του εκλέγειν είχαν όλοι οι πολίτες. Αυτή η αρχή τηρούνταν. Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι είχαν μόνο οι πλουσιότεροι, πολλοί όμως απ’ αυτούς αποκλείονταν, επειδή δεν ανήκαν σε κάποιο γένος, με αποτέλεσμα να ευνοούνται οι ευπατρίδες. Ο Κλεισθένης φρονούσε ότι έπρεπε να αποκατασταθεί αυτή η νόθευση της βάσης του Σολώνειου πολιτεύματος. Έπεισε τους Αθηναίους για την ειλικρίνεια των προθέσεών του και το 510 (κατ’ άλλη εκδοχή το 507/6) π.Χ. κέρδισε τις εκλογές κι αναγορεύτηκε επώνυμος άρχοντας κι άρχισε με μεθοδικότητα τη μεταρρύθμισή του.

Οι σημαντικότερες από τις μεταρρυθμίσεις του, που ολοκληρώθηκαν το 505/4 π.Χ., ήταν:

1) η κατάργηση των 4 αρχαίων φυλών και οι δημιουργία 10 νέων, στις οποίες κατατά- χθηκαν όλοι οι πολίτες·

2) η αύξηση του αριθμού των πολιτών με την ένταξη στις φυλές και πολλών μετοίκων, δηλαδή εύπορων ξένων μόνιμα εγκαταστημένων στην Αττική·

3) η κατάργηση των 48 ναυκραριών και η σύσταση ως κατώτατης διοικητικής μονάδας του δήμου, ιδρύοντας 100 δήμους (10 για κάθε φυλή)·

4) η αύξηση σε 500 των βουλευτών (50 από κάθε φυλή)·

5) ο καθορισμός όλων των αρχών σε 10μελείς (10 φύλαρχοι, 10 ταμίες, 10 αποδέκτες, 10 λογιστές, 10 ταξίαρχοι, 10 στρατηγοί κτλ.)·

6) η ανάθεση στο δήμο και δικαστικής εξουσίας·

7) υποβάθμισε από την κορυφή της εξουσίας τον επώνυμο άρχοντα, βάζοντας εκεί έναν απλό βουλευτή που εκλεγόταν με κλήρο κι άλλαζε κάθε μέρα.

Οι πρώτες εκλογές για την ανάδειξη της βουλής των 500 έγιναν το 501/500, αφότου και ίσχυσε για πρώτη φορά ο βουλευτικός όρκος. Την ίδια χρονιά εκλέχθηκαν και οι 10 στρατηγοί. Οι πρώτες επιπτώσεις από αυτές τις αλλαγές ήταν ευεργετικότατες.