ΑΠΟ ΤΟ ΘΡΙΑΜΒΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

1. Ο εφησυχασμός του ελληνικού μετώπου

     1. Επί ένα χρόνο ετοίμαζαν οι Τούρκοι τη μεγάλη τους και ληκτική του πολέμου αντεπίθεση. Αυτή εκδηλώθηκε στις 13/8/1922. Ήταν αναμενόμενη. Επίκεντρό της η έξαρση του Αφιόν Καραχισάρ, και μάλιστα εκεί που είχε τις μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας: στη νότια πλευρά του. Τ’ αποτελέσματα ξεπέρασαν και τις πλέον αισιόδοξες προσδοκίες και αυτών των Τούρκων. Άλλωστε όλες οι συνθήκες που επικρατούσαν στον αντίπαλο ήταν υπέρ τους.

     2. Την ελλ. Στρατιά συγκροτούσαν τη δεδομένη στιγμή 3 Σ.Σ. και η Ανώτερη Γενική Στρατιωτική Διοίκηση. Αρχηγός της ο καταρτισμένος μεν απειροπολεμος δε Γεώργ. Χατζηανέστης. Διοικητές των Σ.Σ. ήταν: του Α΄ ο υποστράτηγος Νικ. Τρικούπης, του Β΄ ο υποστράτηγος Κίμων Διγενής, και του Γ΄ ο υποστράτηγος Πέτρος Σουμίλας. Από τις 220.000 άντρες της συνολικής δύναμης της Στρατιάς, μάχιμοι ήταν μόνο οι 80.000.

Αντίθετα με ό,τι συνέβαινε κατά την έναρξη της Μικρασιατικής εκστρατείας, το ηθικό, η πειθαρχία και το πάθος/ενθουσιασμός που τώρα επικρατούσαν στον ελλ. στρατό βρίσκονταν στο χειρότερο δυνατό επίπεδο. Αίτια: η κόπωση από τους μακροχρόνιους πολέμους, η έλλειψη προοπτικής και οράματος, οι άστοχες, εν πολλοίς, αλλαγές στις ηγεσίες του, η πολιτειακή αλλαγή του Νοεμβ. 1920 και οι εντεύθεν κραδασμοί, οι απώλειες του άνθους σχεδόν των πολεμιστών του κατά την εκστρατεία προς Άγκυρα και γενικά στις μάχες της Μ. Ασίας όπου έχασε το 50% του μάχιμου δυναμικού του, κ.ά., με κυρίαρχο στοιχείο την κατάρρευση του ηθικού του στρατού.

     3. Η γραμμή του ελλ. μετώπου στη Μ. Ασία τον Αύγ. του 1922 κάλυπτε απόσταση 713 χλμ. και εκτεινόταν από την Προποντίδα ως τις εκβολές του Μαιάνδρου.

    Οι ελληνικές δυνάμεις ήταν ως εξής κατανεμημένες/διαταγμένες για την υπεράσπιση αυτού του τεράστιου μετώπου: α) από την Προποντίδα ως το Ακ Ιν (βόρειο τμήμα) στο Γ΄ Σ.Σ. με έδρα το Εσκί Σεχίρ, β) του νότιου τμήματος, ως την Ορτάντζα, στα Α΄ και Β΄ Σ.Σ. με έδρες το Αφιόν Καραχισάρ και Καζλί Γκιόλ Χαράμ, αντίστοιχα, και γ) του υπόλοιπου τμήματος (από Οδεμήσιο και τον τομέα Μαιάνδρου) στην Ανώτερη Γενική Στρατιωτική Διοίκηση.

     Πέρα από το μεγάλο του άνοιγμα, το μέτωπο παρουσίαζε για τον ελλ. στρατό και άλλα μειονεκτήματα, όπως α) έλλειψη συγκοινωνιακού δικτύου, εκτός από τρένο, η τεράστια απόσταση (400 χλμ.) του μετώπου από τη Σμύρνη, το κέντρο εφοδιασμού και έδρα της Στρατιάς, γ) η έκθεση των οδών εφοδιασμού στη δράση των ατάκτων, δ) η ανεπαρκής κάλυψη (με μεγάλα ενδιάμεσα κενά) του μετώπου λόγω ανεπάρκειας του διαθέσιμου στρατιωτικού προσωπικού, ε) η ημιτελής αμυντική οργάνωση των τοποθεσιών του μετώπου, στ) η τρωτότητα του ενσίρματου δικτύου επικοινωνίας ανάμεσα στις μεγάλες και στις μικρές μονάδες, κ.ά.

     4. Το κρισιμότερο τμήμα του μετώπου το φύλασσε το Α΄ Σ.Σ., το οποίο είχε οργανώσει την άμυνά του με βάση τρεις πιθανότητες κατευθύνσεως των τουρκικών επιθέσεων. Η οργάνωση, όμως, δεν υπήρξε και στις τρεις περιπτώσεις επιτυχής.

      Σαν να μην έφταναν αυτά, προστέθηκε και η κακή κατανομή από τη Στρατιά των δυνάμεων του μετώπου. Ενώ δηλ. εκτιμούσε, ορθά, ότι ο κύριος όγκος της εχθρικής επίθεσης θα εκδηλωθεί στο Αφιόν Καραχισάρ, διέθεσε στο βόρεια του ποταμού Ακάρ τμήμα της περιοχής 5 μεραρχίες (από τις 7 διαθέσιμες) και στο νότια του ποταμού τμήμα, το πιο επικίνδυνο, μόνο 2. Αυτό και άλλα σφάλματα της Στρατιάς προήλθαν όχι μόνο από την όποια ανικανότητα των ηγητόρων της, αλλά και από την αναταραχή που επικρατούσε στο σώμα των αξιωματικών.

     Το σώμα των αξιωματικών επλήγη καίρια από: α) τις μεγάλες απώλειες που είχε στο μέτωπο του Σαγγαρίου, β) τη μη εκπαίδευση ή έστω ενημέρωση στις νέες τακτικές κτλ. του πολέμου, γ) την αποστράτευση των ικανότατων και εμπειροπόλεμων διοικητών του Α΄ Σ.Σ. αντιστράτηγου Αλ. Κοντούλη και του Γ΄ αντιστράτηγου Γ. Πολυμενάκου, καθώς και του αρχηγού του Επιτελείου υποστράτηγου Κων. Πάλλη.

     5. Ο αντιστράτηγος Γ. Χατζηανέστης κλήθηκε από το μέτωπο της Αν. Θράκης για να αναλάβει την αρχηγία της Στρατιάς της Μ. Ασίας.

      Παρουσιάζουν ενδιαφέρον οι στρατιωτικοπολιτικές απόψεις του: α) Πίστευε ότι η λύση του Μικρασιατικού συναρτιόταν με την τύχη της Κων/πολης και των Στενών· β) πρότεινε τη σύμπτυξη του μετώπου ώστε να εξοικονομηθούν δυνάμεις για το θρακικό μέτωπο· γ) συνιστούσε την κατάληψη γραμμής που να περιβάλλει τη Σμύρνη· δ) οι δυνάμεις της Μ. Ασίας θα πρέπει να έχουν ως μοναδική αποστολή την προστασία του χριστιανικού πληθυσμού· ε) αντίθετα, η πολιτική ηγεσία φρονούσε ότι «η σύμπτυξις του μετώπου ήτο ασύμφορος, εφόσον δεν απεδεικνύετο εκ των πραγμάτων ως απαραίτητος και επιτακτική». Ήθελε δε η τυχόν νέα γραμμή να περιλαμβάνει τουλάχιστον τα όρια της Συνθήκης των Σεβρών. Μολονότι ο Χατζηανέστης θεωρούσε «λίαν αμφίβολον την πραγματοποίησιν συμπτύξεως υπό τον ανωτέρω όρον», εντούτοις δέχτηκε να αναλάβει την ηγεσία της Στρατιάς.

     Στις 23/5 έφθασε στη Σμύρνη. Ευθύς αμέσως εκτίμησε ορθά την κατάσταση στο μέτωπο, προπάντων δε τη διάταξή του. Γιαυτό είπε στον επιτελάρχη υποστράτηγο Αλ. Πάλλη: Πώς κοιμάσθε ήσυχοι με τέτοια παράταξη της Στρατιάς και χωρίς να έχετε ετοιμάσει δεύτερη γραμμή άμυνας; Έχοντας τέτοιες απόψεις κι εκτιμήσεις της κατάστασης, άρχισε 15νθήμερη περιοδεία επιθεώρησης του μετώπου.

    Ενώ, όμως, ο αρχιστράτηγος ορθά αξιολόγησε την κατάσταση, πείσθηκε τελικά από τις διαβεβαιώσεις των διοικητών των μεγάλων μονάδων ότι ο τουρκικός στρατός δεν ήταν σε θέση να αναλάβει επιθετικές ενέργειες. Εντεύθεν και η απόφασή του ν’ αποσπάσει δυνάμεις στο μέτωπο της Αν. Θράκης, αποδυναμώνοντας περαιτέρω εκείνο της Μ. Ασίας. Και δεν ήταν μόνο αυτό, αλλά: α) Όταν επέστρεψε στη Σμύρνη δεν ενέκρινε τις προτάσεις για αναδιάταξη των μεραρχιών του μετώπου που του υπέβαλε ο νέος υπαρχηγός του Επιτελείου συντ/ρχης Μιχ. Πάσσαρης. β) Κατήργησε στις 12/6 τα Βόρειο και Νότιο Συγκροτήματα και υπήγαγε τα Σ.Σ. απευθείας στη Στρατιά. γ) Αφιέρωσε το β΄ μισό του Ιουν. στην ενδεχόμενη επιχείρηση κατάληψης της Κων/πολης, ωσότου αυτό το σχέδιο ματαιώθηκε.

      6. Σε αντίθεση με τις ελληνικές επιπολαιότητες, ο τουρκικός/κεμαλικός στρατός ετοιμαζόταν πυρετωδώς: σε στελέχωση, εκπαίδευση κι εξοπλισμό (με την πλήρη βοήθεια Γάλλων και Ιταλών).

 

5. Η αναμέτρηση στο Αλή Βεράν (17/8). Αιχμαλωσία Τρικούπη

1. Το πρωί (6 π.μ.) της 17/8 έφθασαν στο Σάλκιοϊ με τα στρατηγεία τους οι στρατηγοί Ν. Τρικούπης και Κίμων Διγενής. Κατέφθαναν και ασύντακτες μονάδες. Αυτές χωρίς αναδιοργάνωση ήταν αδύνατο να καταστούν μάχιμες. Αντίθετα, τη συνοχή τους διατηρούσαν το 14^ο σύνταγμα της 12^ης, το 26^ο της 9^ης, η 13^η μερ. και το πολυάριθμο πυροβολικό. Σε λίγο έφθασαν και οι διοικητές των 4^ης, 9^ης και 13^ης μεραρχιών προς λήψη οδηγιών. Στις 7.30΄ ο Τρικούπης διέταξε τη συνέχιση πορείας προς Τουρλού Μπουνάρ. Οι διαθέσιμες μάχιμες δυνάμεις ανέρχονταν σε 7.000 πεζούς, 180 ιππείς και 116 πυροβόλα. Από τις μονάδες, η πιο αξιόμαχη ήταν η 13^η μερ.

2. Από τις 9 π.μ. φάνηκαν τουρκικές φάλαγγες να προελαύνουν προς Σάλκιοϊ, ενώ άλλες προχωρούσαν από βορρά προς Αλή Βεράν. Βλέποντας ο Τρικούπης ότι ήταν αδύνατο με τις διαθέσιμες δυνάμεις ν’ αντιμετωπίσει τον εχθρό, διέταξε υποχώρηση προς Μπανάζ από το δρόμο (μόνο διαθέσιμο, πιθανόν) Σάλιοϊ – Αλή Βεράν.

3. Όταν η εμπροσθοφυλακή πλησίαζε το χωριό Αλή Βεράν συνάντησε τουρκικά έφιππα τμήματα. Έτσι άρχισε η μάχη του Αλή Βεράν. Η ισχνή δύναμη του Τρικούπη βρέθηκε αντιμέτωπη με 6 τουρκ. μεραρχίες πεζικού και 1 ιππικού, ενώ βαλλόταν από καταιγιστικό τουρκικό πυροβολικό. Ο Τρικούπης διέταξε την προβολή άμυνας ως την επέλευση της νύχτας. Η ώρα ήταν 12 μ. Οι ελλ. δυνάμεις παρατάχθηκαν στην κοιλάδα Αλή Βεράν. Οι κινήσεις των μαχητών δυσχεραίνονταν και από το συνωστισμό σε στενό χώρο 20.000 αντρών των βοηθητικών σχηματισμών.

Στις 4 μ.μ. το τουρκικό πυροβολικό με πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, που πολλαπλασιαζόταν από τις αναφλέξεις αυτοκινήτων κτλ. Το ελλ. πυροβολικό σταδιακά σιγούσε. Με την εμφάνιση δε δυο νέων ισχυρών φαλάγγων η τουρκική πίεση μετά τις 4 μ.μ. στο δεξιό της ελληνικής παράταξης επιτάθηκε. Στο βορρά η ελληνική αντίσταση ήταν πεισματώδης.

Ο Τρικούπης δεν είχε διέξοδο. Στις 5 μ.μ. ο ανθυπολοχαγός Καραμάνης έφερε στον Τρικούπη σημείωμα του Νικ. Πλαστήρα με την πληροφορία ότι η ομάδα Φράγκου κατείχε τη γραμμή Γενιτζέ – Χατζηλάρ, ενώ ο ίδιος τον ορεινό όγκο Χασάν Ντεντέ Τεπέ. Δήλωσε δε στον Τρικούπη ο ανθυπολοχαγός ότι υπήρχε μονοπάτι που οδηγούσε στις θέσεις του Πλαστήρα και ότι ο ίδιος αναλάμβανε να οδηγήσει τις δυνάμεις του Τρικούπη τη νύχτα εκεί. Η πρόταση απορρίφθηκε, διότι ο στρατηγός θεωρούσε α) ακατάλληλο το σημείο μετάβασης, γιατί δε θα κάλυπτε τις ανάγκες των μονάδων του, και β) ήταν ακατάλληλη αυτή η διαδρομή για τόσο όγκο αντρών και οχημάτων.

Οι Τούρκοι αντικαθιστούσαν στο ακέραιο τις βαριές απώλειές τους από τις επαρκείς εφεδρείες τους. Αντίθετα, ο Τρικούπης πάσχιζε να βρει εμβαλωματικές λύσεις.Κάποια στιγμή τραυματίστηκε κι σε λίγο εξέπνευσε ο διοικητής του 2^ου συντ/τος πεζικού συντ/ρχης Κων. Τσάκαλος. Τον ακολούθησε στο θάνατο και ο διοικητής του 26^ου συντ/τος Παπαγιαννίδης. Ο διοικητής του 14^ου συντ/τος αντι/ρχης Ιω. Κωτούλας έφιππος οδήγησε τους άντρες του σε αντεπίθεση στο ύψωμα 1140, αλλά τελικά συντρίφτηκε. Κάτω από την αφόρητη εχθρική πίεση σε ελάχιστο χρόνο η χαράδρα του Αλή Βεράν κενώθηκε.

Η έλευση του σκότους σήμανε και τη λήξη της άνισης μάχης με συντριβή της ομάδας Τρικούπη. Ο ηρωισμός, όμως, των Ελλήνων μαχητών τούς επέτρεψε να διαφύγουν δυτικά προς το χωριό Κετσιλέρ.

4. Τα υποχωρούντα τμήματα του Τρικούπη χωρίστηκαν σε 3 φάλαγγες: η πρώτη υπό τους υποστράτηγο Δημ. Δημαρά και συντ/ρχη Περ. Καλλιδόπουλο, η δεύτερη (13^η μερ.) υπό τους αντιστρατήγους Ν. Τρικούπη και Κίμ. Διγενή, και η τρίτη υπό το συντ/ρχη Π. Γαρδίκα.

Η πρώτη φάλαγγα, κατευθυνόμενη στο Ουσάκ, έχασε τον προσανατολισμό της και στις 4 μ.μ. κυκλώθηκε από εχθρικές δυνάμεις και παραδόθηκε, πλην του επιτελάρχη της 4^ης μερ. Γεώρ. Τσολάκογλου που διαφώνησε με το δρομολόγιο και με αξιωματικούς και οπλίτες της 4^ης μερ., ακολουθώντας διαφορετικό δρομολόγιο, το πρωί της 19/8 έφθασε στο Ουσάκ και ενώθηκε με την ομάδα Φράγκου.

Η δεύτερη φάλαγγα, ακολουθούμενη και από χριστιανούς πρόσφυγες, πάσχιζε να βρει ντόπιους οδηγούς και δεν εύρισκε. Περιπλανήθηκε ως τις 20/8 οπότε, μέσα από συνεχείς συγκρούσεις, έφθασε στο Καρατζά Χισάρ. Εκεί κυκλώθηκε από ισχυρές τουρκικές δυνάμεις. Ο Τρικούπης διέταξε αγώνα «μέχρι εσχάτων». Τελικά αναγκάστηκε να ζητήσει συνθηκολόγηση. Στις 5 μ.μ. της 20/8 παραδόθηκε η φάλαγγα και οδηγήθηκε στο σύνολό της στην αιχμαλωσία.

Η τρίτη φάλαγγα (από 5.000 αξιωματικούς και οπλίτες) είχε καλύτερη τύχη. Το πρωί της 19/8 έφθασε στο Χαν. Αποτελούνταν από υπολείμματα: της 12^ης μερ. υπό τον αντι/ρχη Ιω. Κωτούλα, του 11^ου συντ/τος υπό τον αντισ/ρχη Μ. Νικολαρέα,και του 3^ου συντ/τος υπό τον αντισ/ρχη Αβράμπο.

6. Η πορεία της ομάδας Αθαν. Φράγκου

1. Όταν η ομάδα Φράγκου έφθασε (17/8) στο Τσουρούμ Δαγ δέχθηκε επίθεση του 1^ου τουρκικού Σ.Σ. Αμέσως η Στρατιά έθεσε στις διαταγές του στρατηγού Φράγκου τις μερ. 1^η, 2^η, 4^η, 7^η, 12^η και 13^η .

Επειδή τη νύχτα 17 προς 18/8 κάμφθηκε η αντίσταση της 7^ης, ο στρατηγός διέταξε τη σύμπτυξη σε νέα γραμμή άμυνας, ενώ το πρωί της 18/8 αναγκάστηκε να διατάξει περαιτέρω σύμπτυξη, στα νότια του Καπλακάρ.

2. Τη νύχτα τα 18^ης ο Φράγκου πληροφορήθηκε ότι η 5^η ήταν σε κακή κατάσταση, μαζί δε με άλλα σπαράγματα του Β΄ Σ.Σ. κατευθύνονταν προς Ουσάκ.

Το απόσπασμα Πλαστήρα έφθασε στις 11.30΄ μ.μ. της 18^ης στο Ντερμιλέρ. Το μεσημέρι της 19^ης το 4^ο σύνταγμα εγκατέλειψε αποδιοργανωμένο τον τομέα του. Ο Πλαστήρας, που είχε καταφθάσει με το τμήμα του καταπονημένος, ζήτησε ν’ αναλάβει προσωρινά τη διοίκηση του 4^ου συντ/τος. Ο Φράγκου συμφώνησε.

Ο Φράγκου, διαβλέποντας κυκλωτική κίνηση του εχθρού, διέταξε νέα σύμπτυξη στα υψώματα βορείως του Ουσάκ (19/8). Το απόγευμα διέταξε περαιτέρω σύμπτυξη στη γραμμή Σαραντίκ – Τακμάκ – Ελιζέρ, όπου έφθασε την επομένη και όπου τα Α΄ και Β΄ Σ.Σ. ανασυγκροτήθηκαν.

3. Στις 20 και 21/8 με διαταγή της Στρατιάς οι μεραρχίες των δυο Σ.Σ. συμπτύσσονταν προς δυσμάς, αποφεύγοντας επαφή με τον εχθρό. Εντούτοις υποχρεώθηκαν να δώσουν σκληρές μάχες, με σοβαρότερη εκείνη της 23/8 στο Σαλιχλί, όπου σημειώθηκε ελληνική νίκη.

7. Τα τελευταία επεισόδια της τραγωδίας

1. Η αντικατάσταση του αρχιστρατήγου: Η τραγική εξέλιξη των πραγμάτων για τους Έλληνες στο μέτωπο δεν μπορούσε ν’ αφήσει άθικτο τον κατεξοχήν(;) υπεύθυνο, τον αρχιστράτηγο Γ. Χατζηανέστη. Η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε την αντικατάστασή του. Ως διάδοχός του προοριζόταν ο στρατηγός Ν. Τρικούπης, αν δεν είχε αιχμαλωτιστεί. Κατόπιν αυτού, στις 24/8 ορίστηκε αντικαταστάτης του ο στρατηγός Γ. Πολυμενάκος. Ο υπουργός Στρατιωτικών Νικ. Θεοτόκης, συνοδευόμενος από τους στρατηγούς Δούσμανη και Πάλλη και το συντ/ρχη Σαρηγιάννη, έφθασε στη Σμύρνη.

Αρχικά ο νέος στρατάρχης διέταξε το στρατηγό Φράγκου να μην επιτρέψει στους Τούρκους να βαδίσουν προς τη Σμύρνη. Όταν, όμως, πληροφορήθηκε ότι οι μονάδες του δεν ήταν σε θέση να πολεμήσουν, διέταξε σύμπτυξη από Ερυθραία προς Τσεσμέ.

2. Η υποχώρηση προς Τσεσμέ: Την οπισθοφυλακή θα αποτελούσε το απόσπασμα Νικ. Πλαστήρα, ενισχυμένο με το 3^ο σύνταγμα ιππικού, με εντολή να επιβραδύνει την προέλαση του εχθρού. Την 1/9 το απόσπασμα έμεινε στον αυχένα Ζεϊντιλή ως την επομένη. Ενεπλάκη πολλές φορές σε μάχες με τους Τούρκους, προκαλώντας τους βαριές απώλειες, κυριολεκτικά τους διασκόρπισε.

Αντίθετα, το απόσπασμα του συντ/ρχη Ζεγγίνη (4.500 άντρες), συμπτυσσόμενο από την περιοχή Μαιάνδρου, δέχθηκε πυρά πυροβολικού και διαλύθηκε, η δε μισή σχεδόν δύναμή του αιχμαλωτίστηκε μαζί με το διοικητή του.

Στις 31/8 και 2/9 τα Α΄ και Β΄ Σ.Σ. επιβιβάστηκαν σε πλοία στο Τσεσμέ για επιστροφή στην Ελλάδα. Τελευταίο επιβιβάστηκε το απόσπασμα Μαρούλη που κάλυπτε τη σύμπτυξη του αποσπάσματος Πλαστήρα. Στις 3/9 ολοκληρώθηκε η επιβίβαση.

3. Η περίπτωση της Ανεξάρτητης Μεραρχίας: Η Ανεξάρτητη Μεραρχία (διοικητής της ο συντ/ρχης πεζικού Δημ. Θεοτόκης) είχε ταχθεί στον τομέα του Γ΄ Σ.Σ. και κάλυπτε τον υποτομέα Σεϊντί Γαζή. Στις 18/8, βρισκόμενη σε πορεία, δέχθηκε επίθεση κοντά στην Κιουτάχεια από την 1^η τουρ. μεραρχία. Μετά από 12ωρη σκληρή μάχη ανέτρεψε τους Τούρκους και συνέχισε την πορεία της προς Τσεντίζ. Στις 20/8 ειδοποιήθηκε από αέρος από τη Στρατιά σχετικά για τις εξελίξεις στο νότιο συγκρότημα και την καλούσε να σωθεί όπως μπορούσε. Ο διοικητής της Μεραρχίας και όλοι οι επικεφαλής των μονάδων της κτλ., διανύοντας επί 15 μέρες 600 χλμ. και δεχόμενοι συνεχείς επιθέσεις του τουρ. ιππικού και των κατοίκων απόπου περνούσαν, κατόρθωσαν με απόλυτη ομοψυχία και αποφασιστικότητα να την οδηγήσουν στο Δικελί και στις 31/8 να διεπεραιωθεί στη Λέσβο, έχοντας μαζί τους Έλληνες και Αρμένιους της Μ. Ασίας.

4. Η αποχώρηση του Γ΄ Σ.Σ.: Το Γ΄ Σ.Σ. από τις 16/8 διατάχθηκε να εγκαταλείψει την έδρα του στο Εσκί Σεχίρ και να εγκατασταθεί στην οχυρωμένη γραμμή της Προύσας. Αφού κατέστρεψε τη σιδ. γραμμή κτλ., αναχώρησε στις 18/8 και στις 23/8 έφθασε στη νέα του θέση. Στις 27/8 διατάχθηκε να μετακινηθεί στα λιμάνια της Πανόρμου και Κυζίκου προς επιβίβαση. Οι δυο μερ. (3^η και 10^η ) έφθασαν ομαλά. Η τρίτη (11^η) βράδυνε, γιατί ακολούθησε ορεινό δρομολόγιο και καθοδόν δυο συντάγματά της ενεπλάκησαν στα Μουδανιά σε μάχη με τουρκικό ιππικό χωρίς να μπορέσει να το απωθήσει. Εκεί η διοίκησή της ενεπλάκη σε άγονες συζητήσεις με τους Γάλλους με αποτέλεσμα να κυκλωθεί και να αιχμαλωτιστεί.

Αντίθετα, ο συντ/ρχης Γ. Ζήρας, αγνοώντας τους Γάλλους, πέρασε έγκαιρα με το απόσπασμά του και σώθηκε. Και άλλοι αξιωματικοί και οπλίτες της μερ. διέφυγαν και σώθηκαν.

Στις 5/9 ολοκληρώθηκε η επιβίβαση ολόκληρης της δύναμης (60.000 άντρες) του Γ΄ Σ.Σ. και αναχώρησε για τη Ρεδαιστό.