2. Η τουρκική επίθεση και διάρρηξη του μετώπου

     1. Το χαμηλό ηθικό του ελλ. στρατού, για το οποίο ήταν ενήμεροι από το Μάη του 1922 οι Τούρκοι, ήταν ένα από τα στοιχεία που επηρέασαν την απόφασή τους να επιτεθούν. Επιπλέον: α) η είδηση της μεταφοράς ελληνικών μονάδων στη Θράκη, και β) οι φήμες ότι οι Έλληνες θα συμπτύσσονταν στη ζώνη της Συνθήκης των Σεβρών τους ώθησε να επισπεύσουν την επίθεση. Το κύριο βάρος της θα επικεντρωνόταν στην «εξέχουσα» του Αφιόν Καραχισάρ.

   Οι μυστικές (νυκτερινές) μετακινήσεις των τουρκικών μονάδων άρχισαν στις 9/7. Στις 10/7 οι Κεμάλ, Φεβζή πασάς και Ισμέτ πασάς έφθασαν στο Ακ Σεχίρ.

     2. Οι Τούρκοι, προετοιμάζοντας την επίθεσή τους, άρχισαν από 6/8 παραπλανητικές επιθετικές ενέργειες μικρής κλίμακας. Αυτές εκδηλώθηκαν στον τομέα Μπουλαντάν, στα νότια του Μαιάνδρου, στο χωριό Ορτάντζα και στον υποτομέα Μπιλετζίκ.

    3. Από 1/8 οι Έλληνες επιτελείς γνώριζαν επαρκώς τις τουρκικές κινήσεις και τα σχέδια τους. Το θλιβερό είναι ότι, ενώ είχαν πολύτιμες και αξιόπιστες πληροφορίες, δεν τις αξιοποίησαν σωστά. Έτσι, δεν προχώρησαν άμεσα στην αναδιάταξη των δυνάμεών τους βάσει των σχεδίων του εχθρού. Αν γινόταν αυτό, το πιθανότερο είναι ότι η έκβαση της αναμέτρησης θα ήταν πολύ διαφορετική.

     Στις 11/8 οι Τούρκοι κατέλαβαν χωρίς αντίσταση την κύρια κορυφογραμμή του Καλετζίκ Δαγ, αποκτώντας έτσι τεράστιο στρατηγικό πλεονέκτημα για την πρώτη επίθεση. Με αυτό και άλλα ανοσιουργήματα, το πρωί της 13/8 στο κύριο σημείο προσβολής βρέθηκαν απέναντι στις δυο (1^η και 4^η) ελλ. μεραρχίες 12 τουρκικές (8 που θα έκαναν την επίθεση και 4 εφεδρικές).

    4. Προηγήθηκε έντονη προπαρασκευή από το τουρκικό πυροβολικό κατά των ελληνικών αμυντικών οργανώσεων. Στις 6 π.μ. της 13/8 άρχισε η επίθεση. Στόχος: η διάρρηξη του ελληνικού μετώπου στα νότια του ποταμού Ακάρ. Ο καταιγιστικός τουρκικός βομβαρδισμός έφερε τ’ αποτελέσματά του. Η 1^η ελλ. μεραρχία δεν άντεξε. Στις 6.30΄ κιόλας οι Τούρκοι είχαν τις πρώτες επιτυχίες τους.

     Παρέλκει, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, να περιγράψει κανείς όλες τις φάσεις της αναμέτρησης και τις τακτικές κινήσεις των αντιμαχομένων. Πάντως η 1^η μέρα της σύγκρουσης πέρασε με εναλλασσόμενες επιτυχίες και αποτυχίες, με τους Τούρκους να έχουν οπωσδήποτε τον έλεγχο της κατάστασης. Με την έναρξη της 14/8 η κατάσταση χειροτέρευε στους τομείς και της 1^ης και της 4^ης μερ. Οι σημαντικά υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις δεν επέτρεπαν στις απεγνωσμένες ελληνικές αντεπιθέσεις να καρποφορήσουν.

    Στις 9 π.μ. ο διοικητής του Α΄ Σ.Σ. ανακοίνωσε στο συνάδελφό του του Β΄ ότι το δεξιό της 4^ης μερ. ανατράπηκε και ζήτησε την αποστολή της 9^ης μερ. Αυτή διατάχθηκε να κινηθεί προς Αφιόν Καραχισάρ.

     Στις 10.30΄ ο στρατηγός Ν. Τρικούπης (που δεν είχε λάβει ακόμη τη διαταγή της Στρατιάς για τη μετακίνηση της 9^ης), βλέποντας τους Τούρκους να προελαύνουν στην πεδιάδα του Αφιόν Καραχισάρ κτλ., διέταξε την εκκένωση της πόλης και τη σύμπτυξη του Α΄ Σ.Σ. Διέταξε ακόμη την εκκένωση των νοσοκομείων, την καταστροφή τού μη μεταφέρσιμου υλικού και του σιδηρ. σταθμού. Η διαταγή δεν έφθασε στην 1^η μερ. Κατά το στρατηγό Τρικούπη η κρίσιμη αυτή διαταγή εκδόθηκε κυρίως διότι: α) η 4^η μερ. τον πληροφόρησε ότι το δεξιό της ανετράπη, β) βράδυναν οι ενισχύσεις που ζήτησε (9^η μερ.), και γ) προτού πάρει απάντηση για την αποστολή της 9^ης μερ., ο επιτελάρχης της 4^ης μερ. Γεώρ. Τσολάκογλου του ανέφερε ότι ανετράπη το κέντρο της Μεραρχίας.

    Ο στρατηγός Νικ. Τρικούπης αναχώρησε από το Αφιόν Καραχισάρ στη 1 μ. Μεταξύ δε των μονάδων, μεγάλων και μικρών, ακολούθησε ένα χάος ασυνεννοησίας. Στο τέλος της 14/8 όλες οι μονάδες του Α΄ Σ.Σ. είχαν συμπτυχθεί σε νέες θέσεις.

     Στις 10.30΄ ο διοικητής του Β΄ Σ.Σ. είχε αναφέρει στη Στρατιά ότι αν εκκενωθεί το Αφιόν Καραχισάρ η αντεπίθεση θα είναι αδύνατη. Στις 2.30΄ μ.μ. ανέφερε ότι μετά τη σύμπτυξη του Α΄ Σ.Σ. διέταξε τη σύμπτυξη και του Β΄ Σ.Σ. σε νέα γραμμή.

      Μετά τις παραπάνω συμπτύξεις/μετακινήσεις οι δυνάμεις της Στρατιάς παρατάχθηκαν κι εγκαταστάθηκαν στο μέτωπο στις εξής θέσεις: α) το Α΄ Σ.Σ. βορειοδυτικά του Αφιόν Καραχισάρ και στους χώρους Ντουζ Αγάτς – Αϊβαλί – Μπαλ Μαχμούτ, Κιουπρουλού και από Καραγκιοσελίκ ως το Μαίανδρο. β) Το Β΄ Σ.Σ. βόρεια του Αφιόν Καραχισάρ και στις περιοχές Τσακίρ Τεπέ, στα δυτικά από το Χαμάμ Χαλτ, ανατολικά της Μπελζεμίτζας και Ευρέτ. γ) Το Γ΄ Σ.Σ. παρέμεινε στις προγενέστερες θέσεις του.

      5. Στις 15/8 οι ελλ. δυνάμεις διασπάστηκαν στο σύνολό τους και μαζί με το μέτωπο συντρίφτηκε και το ηθικό τους. Ο στρατηγός Νικ. Τρικούπης τα μεσάνυχτα της 15/8, αγνοώντας διαταγή της Στρατιάς που καθόριζε κινήσεις προς κατάληψη της γραμμής Τουρλού Μπουνάρ κτλ., καθόριζε με διαταγή του τις επιχειρήσεις της 16/8.