Ο αίτιος του πολέμου  -  Οι απαιτήσεις των Σπαρτιατών

Πολλοί ιστορικοί προσπάθησαν ν’ απαλλάξουν τον Περικλή και τους Αθηναίους από κάθε ευθύνη για τον πόλεμο. Ως επιχείρημα προέβαλαν το ότι οι Αθηναίοι δεν παραβίασαν τις ρητές διατάξεις της 30ετούς συνθήκης. Άσχετο αν αυτό είναι ορθό ή όχι, γεγονός πάντως είναι ότι οι Αθηναίοι με τις ενέργειές τους έβλαψαν τους Μεγαρείς, συγκρούσθηκαν με τους Κορίνθιους και παραβίασαν ως ένα βαθμό τις ειρηνικές συνθήκες με τους Πελοπονήσιους, και προπάντων δεν αντέκρουσαν τη φήμη ότι επιδίωκαν να κυριαρχήσουν σε όλη την Ελλάδα. Και ο Θουκυδίδης θεωρεί τους Αθηναίους πρωταίτιους. Παράλληλα, όμως, θεωρεί ότι οι Λακεδαιμόνιοι δεν είχαν κανένα δικαίωμα να κηρύξουν τον πόλεμο, από φόβο μήπως οι Αθηναίοι γίνουν ισχυρότεροι. Δικαιολογεί τον Περικλή επειδή τον πόλεμο δεν τον επιδίωκε για δικό του συμφέρον. Εξάλλου είναι προφανές ότι οι Σπαρτιάτες, που ανέκαθεν φθονούσαν το μεγαλείο των Αθηνών, θα εκμεταλλεύονταν οπωσδήποτε μια ευκαιρία για να της κηρύξουν τον πόλεμο. Οι Αθηναίοι, όμως, δε θα έπρεπε να τους δώσουν τέτοια αφορμή.

Οι Λακεδαιμόνιοι δεν άρχισαν αμέσως τις εχθροπραξίες, είτε για να προετοιμαστούν οι σύμμαχοί τους είτε για να αποκτήσουν ένα ακόμα δικαιολογητικό για τον πόλεμο. Γιαυτό έστειλαν τρεις συνεχείς πρεσβείες στην Αθήνα με ορισμένες απαιτήσεις, από την αποδοχή των οποίων, έλεγαν, εξαρτάται η ειρήνη. Με την πρώτη απαιτούσαν την εξορία των Αλκμαιωνιδών, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Περικλής, η παρουσία του οποίου απέκλειε κάθε συμβιβασμό. Με τη δεύτερη πρεσβεία απαιτούσαν να φύγουν από την Ποτίδαια και να αφήσουν την Αίγινα ελεύθερη. Η απλή ανάκληση του ψηφίσματος κατά των Μεγαρέων ήταν το ελάχιστο για να αποφευχθεί ο πόλεμος. Η τρίτη πρεσβεία, αποτελούμενη από τους Ράμφιο, Μελήσιππο και Αγήσανδρο, προχώρησε ακόμα περισσότερο. Αξίωσε από τους Αθηναίους να καταργήσουν όλες τις σχέσεις τους με τους συμμάχους τους.

Οι Αθηναίοι απέρριψαν όλες αυτές τις αξιώσεις των Λακεδαιμονίων, αν και υπήρχε ισχυρή υποστήριξη της αποφυγής του πολέμου, με την ελπίδα ότι η Σπάρτη τελικά θα δεχόταν κάποιο συμβιβασμό. Ο Περικλής όμως, είτε επειδή ήθελε τον πόλεμο είτε επειδή τον θεωρούσε αναπόφευκτο, υποστήριξε με το τεράστιο κύρος του τον πόλεμο.