7. Στο λαβύρινθο του Κυπριακού - Ανατροπή της Κυβέρνησης

      1. Είπαμε ήδη ότι ευχή κι επιδίωξη της Κυβέρνησης ήταν να πετύχουν οι διαπραγματεύσεις Μακαρίου – σερ Τζων Χάρτινγκ, που είχαν αρχίσει στις 4/10/55 και προχώρησαν. Ενώ, όμως, βρίσκονταν σε πολύ προχωρημένο στάδιο και υπολειπόταν να κλείσουν με οριστική συμφωνία κατά την άφιξη στη Λευκωσία, στις 28/2/56, του Βρετανού υπ. Αποικιών Άλαν Λέννοξ-Μπόυντ, οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν. Ακολούθησε στις 9/3 η σύλληψη και η εκτόπιση στις Σεϋχέλλες του αρχιεπισκόπου κ.ά.

    Αντιδρώντας η Κυβέρνηση, ανακάλεσε τον Έλληνα πρεσβευτή στο Λονδίνο και κατέθεσε διαμαρτυρία στο Συμβ. Ασφαλείας. Αναγγέλθηκαν για τις 10 και 12/3 παλλαϊκές συγκεντρώσεις στην Αθήνα κ.α. Η Κυβέρνηση τις απαγόρευσε. Γίνανε, όμως, και ήταν πολύ δυναμικές.

      ΄Εντονη ήταν και της Βουλής η απασχόληση με το Κυπριακό και επ’ ευκαιρία των προγραμματικών δηλώσεων της Κυβέρνησης (4-11/4). Η αντιπολίτευση, υιοθετώντας σχετικό αίτημα και της Εθναρχίας Κύπρου, ζήτησε την παραίτηση του υπ. Εξωτερικών Σπ. Θεοτόκη για τις πρωτοβουλίες του στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων Μακαρίου – Χάρτινγκ.

      Στις αρχές Μαϊου οι Βρετανοί ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους ν’ απαγχονίσουν δυο μαχητές της ΕΟΚΑ. Αυτό επέτεινε την κρίση. Στις 9/5 έγινε στην Αθήνα γιγαντιαία διαδήλωση.

       Στις 21/5 η αντιπολίτευση κατέθεσε πρόταση μομφής. Στις 26/5 παραιτήθηκε ο Σπ. Θεοτόκης. Τον διαδέχθηκε ο Ευάγγ. Αβέρωφ (έτσι θα αναφέρεται στο εξής). Ο Σοφ. Βενιζέλος ζήτησε από το βασιλιά κυβέρνηση συνεργασίας και απομάκρυνση του Καραμανλή. Αργότερα το ίδιο ζήτησε και ο αρχηγός της ΕΟΚΑ, Γ. Γρίβας.

     Υπό τον Αβέρωφ το Υπ. Εξωτερικών επικέντρωσε την πολιτική του στην απελευθέρωση του Μακαρίου και στην εξασφάλιση ερεισμάτων στον ΟΗΕ. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονταν: α) η πρώτη (ανεπίσημη) επίσκεψη Σοβιετικού υπ. Εξωτερικών στην Αθήνα, β) η άρνηση υποστήριξης της γαλλο-αγγλικής επέμβασης στο Σουέζ, γ) η αναθέρμανση των ελληνο-γιουγκοσλαβικών σχέσεων – επίσημη επίσκεψη του Κ. Καραμ. στο Βελιγράδι (4-7/12/56), δ) η 15νθήμερη (9-23/11/56) επίσκεψη του Κ. Καραμ. στις ΗΠΑ και η συνάντησή του με τον Πρόεδρο Ντ. Αϊζενχάουερ, και ε) η υποστήριξη από τον ίδιο τον Κων. Καραμανλή ενώπιον του ΟΗΕ της προσφυγής. Συνέπεια όλων αυτών ήταν η πρώτη ευνοϊκή απόφαση του ΟΗΕ για το Κυπριακό (22/2/57).

     2. Το γεγονός που σημάδεψε την πορεία του Κυπριακού κι επηρέασε τα πολιτικά πράγματα στην Ελλάδα ήταν η απελευθέρωση του αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Αφίχθη στην Αθήνα στις 17/4/57.

     Οι ζυμώσεις στην Αθήνα για το σχηματισμό Κυβέρνησης συνεργασίας συνεχίζονταν. Σε αυτό πρωτοστατούσε το ενιαίο πλέον Κόμμα των Φιλελευθέρων και κυρίως του συναρχηγού του Σοφ. Βενιζέλου. Τις διαδικασίες επέσπευσε η παραίτηση (17/7) του αντιπροέδρου της Κυβέρνησης Α. Αποστολίδη. Ο Βενιζέλος, μάλιστα, βολιδοσκόπησε τον Μακάριο για την πρωθυπουργία. Αρνήθηκε. Ακόμη δήλωσε στο βασιλιά πως ήταν πρόθυμος να στηρίξει κυβέρνηση της ΕΡΕ χωρίς τον Καραμανλή.

     Σε αυτά προστέθηκε η ρήξη (τέλη 1956) του Καραμ. με ανακτορικούς παράγοντες. Μετά από βασιλική μεσολάβηση το Νοέμ. 1957, ο Κ. Καραμ. δέχθηκε να συζητήσει την αλλαγή του εκλογικού νόμου και το ενδεχόμενο προσφυγής σε εκλογές. Οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν σε συμφωνία καθιέρωσης ενός συστήματος ενισχυμένης αναλογικής. Υπογράφηκε στις 27/2/58. Εισήχθη στο Υπ. Συμβούλιο για έγκριση. Διαφώνησε ο Γ. Ράλλης και παραιτήθηκε. Τον μιμήθηκε και ο Παν. Παπαληγούρας. Αυτά σήμαιναν διάσπαση της ΕΡΕ. Αυτό εντατικοποίησε τις διεργασίες.

Ο Κ. Καραμ., μολονότι είχε τη δυνατότητα να ανακτήσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ζήτησε τη διάλυση της Βουλής. Συμφώνησε και ο Γ. Παπανδρέου. Και ο βασιλιάς. Στις 5/3 σχηματίστηκε εξωκοινοβουλευτική κυβέρνηση υπό τον Πρόεδρο του Ερ. Σταυρού, Κ. Γεωργακόπουλο.