Το δεύτερο έτος του πολέμου  -  Ο λοιμός  -  Θάνατος του Περικλή

Στα τέλη Μαρτίου ή τις αρχές Απριλίου του 430 π.Χ. όλο το πεζικό των Πελοποννησίων εισέβαλε στην Αττική και μέσα σε 40 μέρες επιχείρησε να την καταστρέψει ολοκληρωτικά μέχρι το Λαύριο. Η χώρα ήταν έρημη. Οι κάτοικοι είχαν καταφύγει, όπως και στην προηγούμενη επιδρομή, στην πόλη. Από εκεί παρακολουθούσαν την καταστροφή.

Υπήρχε φήμη ότι θανατηφόρα επιδημική νόσος είχε πλήξει χώρες της Β. Αφρικής και της Ασίας. Παρόμοια συμφορά είχε πλήξει πριν 16 χρόνια τη Ρώμη και πολλά μέρη της Ιταλίας. Πρόσφατα το νόσημα είχε εμφανιστεί στη Λήμνο και σε μερικά άλλα νησιά του Αιγαίου αλλά σε ήπια μορφή. Την άνοιξη του 430 π.Χ. χτύπησε τον Πειραιά και την Αθήνα. Όλα ευνοούσαν την ανάπτυξη της νόσου, προπάντων η συσσώρευση όλων των κατοίκων μέσα στα τείχη των πόλεων. Αυτό ευνόησε όχι μόνο την ταχεία εξάπλωση αλλά και την όξυνση της επιδημίας. Τα συμπτώματα της νόσου ήταν: αιφνίδια προσβολή, δυνατοί πονοκέφαλοι, κοκκίνισμα και φλόγωση των ματιών, δυνατός βήχας, φλέματα, λόξιγκας, δυνατός σπασμός, το δέρμα κοκκίνιζε και καλυπτόταν από φουσκάλες και πληγές, αφόρητος εσωεντερικός καύσωνας, που δεν ανεχόταν ούτε το ελαφρότερο ρούχο, γιαυτό και πολλοί, ασυγκράτητοι, βουτούσαν σε κρύο νερό. Οι περισσότεροι την 7^η ή την 9^η μέρα πέθαιναν. Η Πελοπόννησος έμεινε απρόσβλητη. Κάθε απόπειρα αντιμετώπισης της νόσου απέτυχε. Εξαιτίας αυτής της συμφοράς προκλήθηκε και γενική κοινωνική και ηθική παραλυσία.

Ο σπαρτιατικός στρατός πανικοβλήθηκε και επέσπευσε την αποχώρησή του. Πρωτύτερα, όμως, και πριν εμφανιστεί το μέγεθος της συμφοράς από την επιδημία, ο Περικλής με 150 αθηναϊκές και συμμαχικές τριήρεις και πολύ στρατό επιχείρησε λεηλασία της Πελοποννήσου. Όταν γύρισε, έστειλε αυτή τη δύναμη –με άλλους στρατηγούς– στη Μακεδονία για να επισπευσθεί η άλωση της Ποτίδαιας. Όχι μόνο δεν κατάφεραν τίποτε, αλλά μετέδωσαν και στο εκεί στρατόπεδο την ασθένεια.

Οι αλλεπάλληλες συμφορές ανάγκασαν τους Αθηναίους να στείλουν στη Σπάρτη πρέσβεις ζητώντας ειρήνη. Η Σπάρτη αδιαφόρησε, ενώ υπήρχε γενική δυσφορία στην Αθήνα κατά του Περικλή. Αυτός έδειξε για μια ακόμη φορά το μεγαλείο και το ακατάβλητο του χαρακτήρα του. Συγκάλεσε την εκκλησία του δήμου, στην οποία και μίλησε.

Ο λόγος του εντυπωσίασε και έπεισε. Αποφασίστηκε να μην ξαναστείλουν προτάσεις ειρήνης στη Σπάρτη και να συνεχίσουν πεισματικά τον πόλεμο. Οι αντίπαλοί του όμως Κλέωνας, Σιμμίας και Λακρατίδας εκμεταλλεύτηκαν τις συμφορές, ξεσήκωναν το λαό κατά του Περικλή και πέτυχαν την τιμωρία του. Πολλοί συγγενείς και φίλοι του πέθαναν από το λοιμό, ανάμεσά τους και οι γιοι του Ξάνθιππος και Πάραλος. Ο δήμος τον αποκατέστησε μεν αλλά όντας ήδη 60 ετών και εξασθενημένος από τα χτυπήματα, τίποτε το αξιόλογο δεν μπόρεσε έκτοτε να πράξει. Ωσότου το Σεπτέμβριο του 429 π.Χ. πέθανε, όχι από το λοιμό, αλλά από κάποιο κρυφό πυρετό που τον κατέβαλλε σιγά-σιγά.