Ο πόλεμος από το 3ο ως το 7ο έτος

Τον Ιανουάριο του 429 π.Χ. οι Αθηναίοι κυρίευσαν την Ποτίδαια. Οι Πελοποννήσιοι το Μάρτιο του ίδιου έτους πολιόρκησαν τις Πλαταιές και το θέρος του 427 τις ανάγκασαν να παραδοθούν. Το 428 η Λέσβος εγκατέλειψε τους Αθηναίους αλλά τον επόμενο χρόνο υποτάχθηκε και πάλι. Οι αριστοκρατικοί της Κέρκυρας προσπάθησαν, με τη βοήθεια των Πελοποννήσιων, να διώξουν τους δημοκρατικούς με αποτέλεσμα να παρέμβει ο ισχυρός αθηναϊκός στόλος. Οι αριστοκρατικοί κατέλαβαν μια ισχυρή τοποθεσία και αντιστάθηκαν επί 2 χρόνια. Τελικά νικήθηκαν το 425 π.Χ.

Παρά τις όποιες επιτυχίες, τα πράγματα για τους Αθηναίους δεν ήταν ευοίωνα, διότι α) υπήρχαν έντονα σημάδια εξασθένησης της αθηναϊκής ηγεμονίας, β) το αποθεματικό των 6.000 ταλάντων σχεδόν εξαντλήθηκε κι αναγκάστηκαν να επιβάλουν στους συμμάχους τους έκτατες εισφορές, γ) οι Πελοποννήσιοι ενισχύονταν και κατά θάλασσα και επιπλέον ασκούνταν στον πόλεμο.

Το σημαντικότερο γεγονός αυτής της περιόδου ήταν η κατάληψη της Πύλου από τους Αθηναίους. Την άνοιξη του 425 οι Πελοποννήσιοι μπήκαν στην Αττική, όπως συνήθως. Αρχηγός τους ο βασιλιάς της Σπάρτης Άγις. Αλλά ούτε αυτή η επιδρομή κράτησε πολύ, διότι δεν υπήρχαν τροφές για το στράτευμα, προπάντων όμως γιατί συνέβη κάτι που τους προξένησε μεγάλη ανησυχία.

Ταυτόχρονα με την είσοδο των Λακεδαιμονίων στην Αττική, από τον Πειραιά αναχωρούσαν 40 πλοία υπό τους Ευρυμέδοντα και Σοφοκλή για να βοηθήσουν τους οπαδούς της Αθήνας στη Σικελία. Αυτή η δύναμη είχε εντολή περνώντας από την Κέρκυρα να βοηθήσει τους εκεί δημοκρατικούς. Πήρε, όμως, και μια άλλη εντολή, αρχικά ως δευτερεύουσα, που αποδείχτηκε όμως πολύ σημαντική.

Την περίοδο αυτή υπήρχε στην Αθήνα ένας δεινότατος στρατηγός, ο Δημοσθένης. Το προηγούμενο έτος είχε θριαμβεύσει στη δυτική Ελλάδα. Σύμμαχοι των Αθηναίων εκεί ήταν οι Μεσσήνιοι της Ναυπάκτου και οι Ακαρνάνες, αντίπαλοι οι Αιτωλοί και οι Αμβρακιώτες. Αρχικά ο Δημοσθένης νικήθηκε από τους Αιτωλούς, αλλά σε λίγο εξουδετέρωσε την αποτυχία του με τη διάσωση της Ναυπάκτου από τους Αιτωλούς και τους Πελοποννήσιους. Ακόμη έσπευσε να βοηθήσει μαζί με τους Ακαρνάνες το αμφιλοχικό Άργος κατά της επίθεσης που δέχτηκε από τους Αμβρακιώτες και τους Πελοποννήσιους, τους οποίους και κατατρόπωσε. Από αυτά το κύρος του Δημοσθένη στην Αθήνα απογειώθηκε. Αυτό τον ώθησε, σε συνεννόηση με τους Μεσσήνιους της Ναυπάκτου, να πάρει μια μεγάλη απόφαση: να καταλάβουν οι Αθηναίοι μια οχυρή θέση στη Μεσσηνία. Από εκεί με τη βοήθεια και των Μεσσήνιων θα πίεζαν τους Λακεδαιμόνιους. Είναι περίεργο ότι κάτι ανάλογο δεν το είχε σκεφτεί κανείς ως τότε. Ούτε και εκείνη τη στιγμή πάντως οι Αθηναίοι έδωσαν την πρέπουσα σημασία στο εγχείρημα. Γιαυτό απλώς επετράπη στο Δημοσθένη να επιβιβαστεί ως ιδιώτης στα πλοία που πήγαιναν στη Σικελία και περνώντας από τα παράλια της Πελοποννήσου να κάνει την επιχείρησή του.

Όταν η ναυτική μοίρα έφτασε στην παραλία της Λακωνίας απέναντι από την Πύλο, ο Δημοσθένης ζήτησε να αποβιβαστεί με τους άνδρες του. Οι δύο στρατηγοί όμως δεν το δέχτηκαν. Τους έπιασε, ευτυχώς, τρικυμία κι αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Πύλο. Ούτε κι εκεί όμως τον άφησαν ν’ αποβιβαστεί οι στρατηγοί, λέγοντας ότι υπάρχουν πολλές έρημες παραλίες για να το κάνει. Η τρικυμία όμως επέμενε. Οι στρατιώτες του Δημοσθένη επιχείρησαν δυναμική έξοδο. Κατασκεύασαν μικρό οχύρωμα στην παραλία σε θέση που ο Δημοσθένης έκρινε κατάλληλη. Έξι ημέρες κράτησε η κατασκευή του οχυρώματος. Τότε ο Ευρυμέδοντας άφησε στο Δημοσθένη 5 πλοία κι αναχώρησε για την Κέρκυρα.

Όταν ο Άγις έμαθε την κατάληψη της Πύλου, έσπευσε να επιστρέψει από την Αττική. Το ίδιο έκανε και ο πελοποννησιακός στόλος που στάλθηκε στην Κέρκυρα για να βοηθήσει τους ολιγαρχικούς. Οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους ανακουφίστηκαν. Οι δυνάμεις όμως του Δημοσθένη ήταν ανεπαρκέστατες. Είχε να αντιμετωπίσει ασύγκριτα ισχυρότερες. Δεν αποθαρρύνθηκε εντούτοις. Οχυρώθηκε. Οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν τη Σφακτηρία. Ακολούθησαν απανωτές επιθέσεις κατά του Δημοσθένη. Όλες αποκρούσθηκαν. Αναμίχθηκε στη σύγκρουση και ο Βρασίδας, ο οποίος και τραυματίστηκε σε μια έφοδο. Μετά από δύο μέρες οι Πελοποννήσιοι έπαυσαν τον πόλεμο, για να κατασκευάσουν νέα πλοία. Στο μεταξύ όμως ήρθαν από τη Ζάκυνθο 50 πλοία των Αθηναίων υπό τον Ευρυμέδοντα. Μέσα στο λιμάνι της Πύλου συνάφθηκε φοβερή ναυμαχία με πλήρη επικράτηση των Αθηναίων, αποκλείοντας τελείως τους Σπαρτιάτες της Σφακτηρίας.

Στη Σπάρτη θορυβήθηκαν στη σκέψη ότι κινδυνεύουν να χαθούν οι επιφανείς Σπαρτιάτες της Σφακτηρίας. Οι ίδιοι οι άρχοντες κατέβηκαν να δουν από κοντά την κατάσταση. Όταν πείσθηκαν ότι δεν υπάρχει τρόπος να βοηθήσουν τους έγκλειστους, πρότειναν στους Αθηναίους ανακωχή για να στείλουν πρέσβεις στην Αθήνα και να συζητήσουν για σύναψη ειρήνης. Οι Ευρυμέδοντας και Δημοσθένης δέχτηκαν την πρόταση με τον όρο όλα τα πλοία τους που βρίσκονται στα λακωνικά λιμάνια να τους παραδοθούν μέχρι να γυρίσουν οι πρέσβεις. Έγινε δεκτή η αξίωση των Αθηναίων.