4. Η δίκη και καταδίκη των πρωταιτίων της Καταστροφής. Παρενέργειες

      1. Στις 30/9 ο Κων/νος αναχώρησε με την οικογένειά του από την Ελλάδα. Στις 9/1/1923 απεβίωσε στο Παλέρμο. Τον διαδέχθηκε ο γιος του Γεώργιος.

      2. Στις 29/9 ανατέθηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης στον Α. Ζαϊμη, άλλοτε αρμοστή της Κρήτης, ο οποίος δεν αποδέχθηκε την εντολή. Καθήκοντα προσωρινού πρωθυπουργού ανατέθηκαν στον αντιπρόεδρο και υπουργό Εσωτερικών Σωτ. Κροκιδά. Τα υπόλοιπα μέλη της ήταν: Νικ. Πολίτης (Εξωτερικών), Φ. Βασιλείου (Δικαιοσύνης), Ευθ. Κανελλόπουλος (Εθν. Οικονομίας), Α. Διομήδης (Οικονομικών), Ι. Σιώτης (Παιδείας), Α. Χαραλάμπους (Στρατιωτικών), Δ. Παπαχρήστος (Ναυτικών), Γ. Εμπειρίκος (Επισιτισμού), Α. Δοξιάδης (Περιθάλψεως), Π. Καλλιγάς (Συγκοινωνίας) και Α. Χρηστομάνος (ΤΤΤ).

    3. Αργότερα καταργήθηκε η 12μελής Επαναστατική Επιτροπή και η Εκτελεστική Επιτροπή της Επανάστασης έγινε 5μελής με την προσθήκη και των συντ/ρχη Λ. Σακελλαρόπουλου και πλοιάρχου Αλ. Χατζηκυριάκου.

     4. Αρχική πρόθεση των επαναστατών ήταν οι συλληφθέντες πολιτικοί κτλ. να εκτελεστούν επί του ΛΗΜΝΟΣ μετά από συνοπτική διαδικασία. Διαφώνησαν ο Δαγκλής κ.ά. μετριοπαθείς Φιλελεύθεροι. Και οι πρεσβευτές της Αγγλίας και Γαλλίας στη συνάντησή τους με τους Γονατά και Πλαστήρα διαφώνησαν απόλυτα με εκτελέσεις. Οι δυο επαναστάτες δέχθηκαν/υποσχέθηκαν την παραπομπή τους στα τακτικά Δικαστήρια. Σε αυτό αντιδρούσαν έντονα τα κατώτερα στελέχη του Στρατού, υποκινούμενοι κυρίως από το Θ. Πάγκαλο, ο οποίος απέβλεπε στην ηγεσία της Επανάστασης και σε δικτατορική λύση.

    Οι συντηρητικοί Φιλελεύθεροι υπολόγιζαν πολύ στην αντίθεση της Αγγλίας για εκτελέσεις, μολονότι θεωρούσαν και αυτοί αναγκαία την παραδειγματική -εσχάτη ίσως- τιμωρία των πρωταίτιων της Καταστροφής για την ανασυγκρότηση του Στρατού. Κάποιοι μάλιστα προσπάθησαν να μεταπείσουν τον πρέσβη Lindley.

       Στις 17/10 η Εκτελεστική Επιτροπή σε διάγγελμά της μιλάει για πρώτη φορά για «παραδειγματική τιμωρία των εχθρών της Πατρίδος». Αυτό το διάγγελμα το συνέταξε ο Γεώρ. Παπανδρέου, πολιτικός σύμβουλος του Νικ. Πλαστήρα. Οι «σκληροί» το θεώρησαν αόριστο και παρελκυστικό. Γιαυτό η Επανάσταση στις 25/10 ανακοίνωσε την παραπομπή των κρατουμένων σε έκτακτο Στρατοδικείο.

    Διορίστηκε αμέσως 3μελής Ανακριτική Επιτροπή με Πρόεδρο το Θεόδ. Πάγκαλο και μέλη τους συντ/ρχες Ι. Καλογερά και Θ. Λούφα. Σε 15 μέρες υπέβαλε το πόρισμά της. Με αυτό πρότεινε την παραπομπή στο Στρατοδικείο των Δημ. Γούναρη, Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, Γ. Μπαλτατζή, Ξ. Στρατηγού, Μ. Γούδα, Νικ. Στράτου, Νικ. Θεοτόκη και Γ. Χατζηανέστη για να δικαστούν «επ’ εσχάτη προδοσία».

    Το 13μελές Στρατοδικείο που θα εκδίκαζε την υπόθεση συγκροτήθηκε από τους: υποστράτηγο Α. Οθωναίο ως Πρόεδρο, Θ. Χαβίνη, Ανδρ. Παναγιωτόπουλο και Μ. Ζωγράφο (συντ/ρχες), Κ. Μανέτα (αντισυν/ρχη), Χαρ. Γραβάνη, Η. Βαμβακόπουλο και Λεων. Κανάρη (ταγματάρχες), Βύρ. Καραπαναγιώτη (λοχαγό), Κ. Τσερούλη (στρατιωτικό δικαστικό σύμβουλο), Ι. Γαννικώστα (πλοίαρχο), Κ. Φραγκόπουλο και Γ. Σκανδάλη (αντιπλοιάρχους).

       Ως επίτροποι της Επανάστασης ορίστηκαν οι Α. Γεωργιάδης (Εισαγγελέας Αρ. Πάγου) και οι συντ/ρχες Ν. Γρηγοριάδης και Ν. Ζουρίδης. Παρέστησαν και 7 συνήγοροι των κατηγορουμένων.

       Οι συνεδριάσεις του Στρατοδικείου άρχισαν στις 13/11 και ολοκληρώθηκαν στις 27. Η όλη διαδικασία ήταν σχεδόν άψογη, με μόνο μελανό σημείο την άρνηση του δικαστηρίου να διακόψει τη δίκη εξαιτίας της σοβαρής ασθένειας του Δ. Γούναρη, που μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο.

   Η ετυμηγορία του Στρατοδικείου ήταν σχεδόν εκ των προτέρων γνωστή. Απλούστατα διότι η παραπομπή τους με τόσο βαρύ κατηγορητήριο και η τελική καταδίκη τους υπήρξαν πράξεις πολιτικής/εθνικής σκοπιμότητας (με επιπλέον έκδηλα τα στοιχεία πολιτικής εκδικητικότητας). Αναμφισβήτητα, όμως, οι ευθύνες τους ήταν βαρύτατες, με κυρίαρχη (και γενεσιουργό εν πολλοίς όλων των συμφορών) εκείνη της επαναφοράς του Κων/νου. Ας μη μας διαφεύγει ότι η συνέχιση κι επέκταση του πολέμου ήταν ομόφωνη σχεδόν απόφαση όλων των πολιτικών παρατάξεων. Λάθη στους πολιτικούς χειρισμούς ασφαλώς και έγιναν (με κορυφαίο εκείνο της στελέχωσης της Στρατιάς και των μεγάλων μενάδων και της αποστρατείας ικανότατων κι εμπειροπόλεμων αξιωματικών). Αυτά για τους πολιτικούς. Οι ευθύνες για την κατάρρευση του μετώπου βαρύνουν κυρίως τη στρατιωτική ηγεσία. Αυτές ήταν αναμφισβήτητα και άμεσες και βαρύτατες και εύκολα αποδείξιμες.

Την απόφαση του Στρατοδικείου ανακοίνωσε ο Πρόεδρός του το πρωί της 28/11. Με αυτή: α) κρίθηκαν ένοχοι όλοι οι κατηγορούμενοι, β) καταδικάστηκαν ομόφωνα σε θάνατο οι: Γ. Χατζηανέστης, Δ. Γούναρης, Ν. Στράτος, Π. Πρωτοπαπαδάκης, Γ. Μπαλτατζής και Ν. Θεοτόκης, και γ) καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά οι: Μ. Γούδας και Ξ. Στρατηγός.

       Καμιά παρέμβαση δε στάθηκε ικανή ν’ αποτρέψει ή έστω ν’ αναβάλει την εκτέλεση της θανατικής ποινής, ούτε αυτού του Άγγλου πρεσβευτή Lindley, παρά την απειλή της Αγγλίας για διακοπή ή υποβάθμιση των διπλωματικών της σχέσεων. Ο Βενιζέλος τήρησε στάση απόλυτης/άκαμπτης ουδετερότητας. Εντούτοις με τηλεγράφημά του ειδοποιούσε την κυβέρνηση ότι η αντίθεση της Αγγλίας στις εκτελέσεις είναι σοβαρή και όχι προσχηματική και ότι αν συμβεί κάτι τέτοιο η θέση του ιδίου στη Διεθνή Συνδιάσκεψη της Λωζάννης «θα καταστή δυσχερής». Από όλα αυτά συνάγεται ότι ο μεγάλος πολιτικός ήταν αντίθετος με τις εκτελέσεις. Τότε τι συνέβη; Ή το τηλεγράφημα δεν ελήφθη έγκαιρα (όπως διατείνονται κάποιοι) ή οι προειδοποιήσεις του αγνοήθηκαν.

    Στις 11.30΄ της ίδιας μέρας εκτελέστηκαν οι έξι θανατοποινίτες. Μετά από λίγες ώρες αναχώρησε ο Άγγλος πρεσβευτής. Αμέσως έφθασε στην Αθήνα από τη Λωζάννη ο Άγγλος πλοίαρχος Τάλμποτ, φίλος του Βενιζέλου, για να σώσει τον πρίγκιπα Ανδρέα που είχε παραπεμφθεί σε δίκη για άρνηση εκτέλεσης διαταγής στις μάχες του Σαγγάριου. Αναχώρησε με αγγλικό αντιτορπιλικό από το Φάληρο.

    5. Στις 23/11 παραιτήθηκε η κυβέρνηση Κροκιδά, εκτιμώντας ότι η αγγλική απειλή για απόσυρση του πρεσβευτή της ήταν σοβαρή. Στις 27/11 ορκίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό το συντ/ρχη Στυλ. Γονατά και υπουργό Στρατιωτικών το Θεόδ. Πάγκαλο. Ο Πλαστήρας, ως αρχηγός της Επανάστασης δε μετείχε.

(Σημ. Το 2010 ο Άρειος Πάγος, μετά από αναψηλάφηση της δίκης και με βάση τα νέα στοιχεία που στο μεταξύ ήρθαν στο φως, κήρυξε αθώους τους έξι καταδικασθέντες κι εκτελεσθέντες. Ένα είδος μετρίασης της ατίμωσης).