Τα παρεπόμενα της «ενωσης» των Εκκλησιών - Ο τυπικός θάνατος της «ενωσης» των Εκκλησιών

    1. Ο Μιχαήλ. Η΄ ζητούσε την κατανόηση του πάπα Γρηγορίου για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε να πείσει τους υπηκόους του ν’ αποδεχθούν την ένωση των Εκκλησιών. Απώτερος στόχος του πάπα ήταν να συνδιοργανώσει με το Βυζάντιο σταυροφορία για τους Αγ. Τόπους. Ο Μιχαήλ πρότεινε στον πάπα οι Λατίνοι σταυροφόροι να φθάσουν στην Κων/πολη όχι δια θαλάσσης αλλά δια της χερσονήσου του Αίμου. Στόχος του να τους αξιοποιήσει κατά την πορεία τους μέσω της Μ. Ασίας για την απελευθέρωση εδαφών από τους Τούρκους, όπως έκαμε ο Αλέξιος Γ΄. Ο πάπας δέχτηκε την πρότασή του και συμφώνησαν να συναντηθούν στον Αυλώνα ή στο Βρινδήσιο. Ο θάνατος του πάπα, όμως, ματαίωσε αυτό το εγχείρημα.

       2. Το Γρηγόριο Ι΄ διαδέχθηκε ο Ιννοκέντιος Δ΄. Το νέο πάπα ενδιέφερε περισσότερο η ολοκλήρωση και παγίωση της ένωσης των Εκκλησιών. Έστειλε αντιπροσώπους του στην Κων/πολη για ν’ απαιτήσουν από τον κλήρο της Ανατολής να ορκιστούν αποδοχή της λατινικής ομολογίας πίστεως και της εκκλησιαστικής κυριαρχίας του πάπα. Καθ’ οδόν, όμως, πληροφορήθηκαν το θάνατο του πάπα κι επέστρεψαν.

    3. Το 1276 νέος πάπας εκλέχτηκε ο Ιωάννης ΚΑ΄. Νέος πατριάρχης Κων/πόλεως διορίστηκε από τον αυτοκράτορα ο Ιωάννης Βέκκος, ο οποίος πλέον προσχώρησε στην παράταξη των ένθερμων ενωτικών. Ο νέος πατριάρχης συγκάλεσε για το χειμώνα του 1276 σύνοδο στην Κων/πολη από κληρικούς και λαϊκούς, η οποία 1) επικύρωσε και επίσημα την ένωση των Εκκλησιών και 2) απειλούσε με ποινή αφορισμού τους ανθενωτικούς. Τον Απρίλιο του 1277 στο παλάτι των Βλαχερνών έγινε η πανηγυρική τελετή της ένωσης. Εκεί μπροστά στον ελληνικό κλήρο και στους παπικούς απεσταλμένους ο Μιχαήλ Η΄ και ο γιος του Ανδρόνικος αποδέχτηκαν με όρκους την παπική εκκλησιαστική πρωτοκαθεδρία και την προσθήκη του Filioque στο Σύμβολο της Πίστεως. Μετά έστειλαν στον πάπα τα επίσημα έγγραφα αυτής της πράξης. Ο Ιωάννης ΚΑ΄ χαιρέτισε με ικανοποίηση αυτή την εξέλιξη.

    4. Τα προηγούμενα προκάλεσαν σάλο στον κλήρο, στους μοναχούς και στο λαό της Κων/πολης. Ο Μιχαήλ Η΄ απάντησε και πάλι με βιαιότητα. Οι διαφωνούντες κατέφευγαν στη Θεσσαλία. Ο ηγεμόνας της Ιωάννης συγκάλεσε για το τέλος του 1276 ή τις αρχές του 1277 σύνοδο στις Νέες Πάτρες (Υπάτη). Αυτή α) διακήρυξε την καθαρότητα του δόγματος και β) αναθεμάτισε τον αυτοκράτορα και τον πατριάρχη. Πολλοί στρατηγοί του Μιχαήλ και συγγενείς του τον εγκατέλειψαν.

      5. Το 1279 ο δεσπότης της Ηπείρου Νικηφόρος παραχώρησε στον Κάρολο τον Ανδεγαυό εδάφη της βορείου Ηπείρου. Αυτός, έχοντας υπό τον έλεγχό του την Αλβανία, αποφάσισε να προχωρήσει στην κατάληψη της Κων/πολης από την ξηρά. Ο νέος πάπας, όμως, Νικόλαος Γ΄ ματαίωσε κι αυτή τη φορά τα σχέδιά του. Παράλληλα δε επανέλαβε περισσότερο πιεστικά τις αξιώσεις και των προκατόχων του προς την Κων/πολη. Απεσταλμένοι του πηγαινοέρχονταν για να επιβάλουν τις θελήσεις του. Η παπική φορτικότητα κορυφώθηκε. Ο Μιχαήλ Η΄ αποφάσισε τη σύγκληση για το 1279 συνόδου της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Σε αυτή παραδέχτηκε μεν ότι οι παπικές αξιώσεις ήταν υπερβολικές, αλλά τυχόν άρνηση του κλήρου να τις δεχθεί θα είχε ως συνέπεια την πραγματοποίηση της απειλής του Καρόλου. Το μόνο που πέτυχε ήταν να εκδοθεί μια διακήρυξη γενικόλογη, αλλά και αυτή λίγοι την υπέγραψαν. Οι περισσότερες υπογραφές που τη συνόδευαν ήταν πλαστογραφημένες. Ο πάπας δεν ικανοποιήθηκε, αλλά τον Αύγουστο του 1280 πέθανε.

      6. Ο θάνατος του πάπα έλυσε τα χέρια του Καρόλου που από το 1279 είχε αναθέσει τη διοίκηση των εδαφών της Ηπείρου και της Αλβανίας στο Γάλλο Ούγω Le Rousseau de Sully. Αφού του παραχώρησε άφθονα εφόδια, του έδωσε εντολή να πολιορκήσει το φρούριο του Βερατίου και αφού το καταλάβει να κατευθυνθεί στη Θεσ/νίκη και από εκεί, ενδεχομένως, στην Κων/πολη. Στις αρχές του 1280 ο Roussaeu κινήθηκε αιφνιδιαστικά και ταχύτατα και πολιόρκησε το Βεράτιο. Ο Μιχαήλ Η΄ εντυπωσιάστηκε από τις κινήσεις του Ρουσσώ κι ανησύχησε. Η Κων/πολη ήταν έτοιμη ν’ αντιμετωπίσει επίθεση από την ξηρά. Φοβόταν ότι θα συμπράξουν με τον εχθρό και οι Έλληνες άρχοντες της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, αλλά και άλλοι εχθροί των Παλαιολόγων. Ετοιμάστηκε για πόλεμο. Διόρισε επικεφαλής των στρατευμάτων του τους ικανότερους στρατηγούς. Διέταξε να αναπεμφθούν δημόσιες δεήσεις για τη σωτηρία της αυτοκρατορίας. Οι ιερείς μοίραζαν στους στρατιώτες φυλαχτά. Ο Μιχαήλ επέστρεψε στο έσχατο κι αναντικατάστατο στήριγμα του Βυζαντίου, στην Ορθοδοξία. Οι κάτοικοι του Βερατίου άρχισαν να πεθαίνουν από την πείνα. Τα ελληνικά στρατεύματα είχαν εντολή ν’ αποφεύγουν την κατά μέτωπο σύγκρουση με τους Λατίνους. Πραγματοποιούσαν μυστικές νυκτερινές εφόδους και με σχεδίες εφοδίαζαν το Βεράτιο με τρόφιμα. Το σχέδιο, όμως, αποκαλύφθηκε. Ο Ρουσσώ, επιχειρώντας να ελέγξει προσωπικά την κατάσταση, έπεσε σε ενέδρα κοντά στο ελληνικό στρατόπεδο κι αιχμαλωτίστηκε. Οι Λατίνοι πανικοβλήθηκαν και τράπηκαν σε άτακτη φυγή. Το μεγαλύτερο μέρος τους αιχμαλωτίστηκε και μαζί με πολλά λάφυρα οδηγήθηκαν μαζί με το Ρουσσώ-Sully στην Κων/πολη και κόσμησαν το «ρωμαϊκό θρίαμβο» των νικητών.

     Αυτή η νίκη αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων και σκόρπισε ενθουσιασμό. Δε σώθηκε μόνο το Βεράτιο αλλά και ανακαταλήφθηκε ολόκληρη η Ήπειρος, το Δυρράχιο και ο Αυλώνας. Τα σχέδια του Καρόλου για κατάληψη της Κων/πολης δια ξηράς εγκαταλείφθηκαν.

      Η ήττα των Λατίνων στην Αλβανία και η δυσαρέσκεια των Βενετών από την προσβλητική συνεργασία τους με τους Βυζαντινούς οδήγησαν τους πρώην εχθρούς σε προσέγγιση και σε βενετο-ανδεγαυική συμμαχία. Έτσι, τον Ιούλιο του 1281 υπογράφηκε στο Orvieto της Ιταλίας συμφωνία ανάμεσα στη Βενετία, στον Κάρολο Ανδεγαυό και στον τιτλούχο Λατίνο αυτοκράτορα Φίλιππο Κούρτναιη με στόχο την κατάληψη της Κων/πολης. Η εκστρατεία θα άρχιζε στις 15/4/1283. Οι συνασπισμένες δυνάμεις θα συναντιούνταν την 1/5/1282 στην Κέρκυρα.

     Το Φεβρουάριο του 1281 στον παπικό θρόνο ανήλθε ο Γάλλος Μαρτίνος Δ΄, υποχείριος του Καρόλου. Ο νέος πάπας ευλόγησε τη συμφωνία του Orvieto και ονόμασε την εκστρατεία προς κατάληψη της Κων/πολης «αγία Σταυροφορία....». Ακόμη: Αφόρησε το Μιχαήλ και τον κήρυξε έκπτωτο. Όλα αυτά σήμαιναν οριστική ταφόπλακα στις αποφάσεις της συνόδου της Λυόν.

       Και σαν να μην έφθαναν αυτά: α) ο ηγεμόνας της Θεσσαλίας Ιωάννης και ο νέος Σέρβος βασιλιάς Στέφανος Ούρεσις Β΄ Μιλούτιν, σύμμαχοι του Καρόλου, εισέβαλαν στη Μακεδονία. β) Στη Βουλγαρία το σύμμαχο των Βυζαντινών Ιωάννη Ασάν Γ΄ διαδέχθηκε ο Κουμάνος Γεώργιος Α΄ Τερτέρης, που συμμάχησε με τον Κάρολο. Ο Μιχαήλ ήταν πλέον απελπιστικά μόνος. Εντούτοις συνέχιζε να μην καταγγέλλει την υποτιθέμενη «ένωση» των Εκκλησιών.