Η Σύνοδος της Λυόν (1274) - Εκστρατεία στη λατινοκρατούμενη Ελλάδα

      1. Οι εργασίες της συνόδου στη γαλλική πόλη άρχισαν στις 7/5/1274. Μετείχαν 1500 άτομα από τη Δύση. Από την Ανατολή μετείχαν: α) ως εκπρόσωπος του αυτοκράτορα ο έμπιστός του μέγας λογοθέτης και ικανός διπλωμάτης Γεώργιος Ακροπολίτης, β) ο πρώην πατριάρχης Γερμανός Γ΄ και γ) ο αρχιεπίσκοπος Νικαίας Θεοφάνης. Μολονότι η ανατολική αντιπροσωπία αναχώρησε με πλοίο το Μάρτιο του 1274, τελικά έφθασε στη Λυόν στις 24/6/1274. Οι Έλληνες απεσταλμένοι επέδωσαν στον πάπα τα έγγραφα του αυτοκράτορα, του γιου του και του ελληνικού κλήρου.

     2. Τα επίσημα πρακτικά της συνόδου δεν διασώθηκαν. Από μια περίληψή τους πληροφορούμεθα για τις ομιλίες του ελληνόφιλου καρδιναλίου Bonaventura.

     3. Στις 29/6 τελέστηκε πανηγυρική θ. Λειτουργία από τον πάπα και τους Λατίνους. Παρίσταντο και οι Έλληνες απεσταλμένοι. Το Ευαγγέλιο αναγνώστηκε στα Ελληνικά και Λατινικά. Το Σύμβολο της Πίστεως απαγγέλθηκε με το Filioque. Στις 30/6 έγινε η επίσημη τελετή της «ένωσης» των Εκκλησιών. Κατ’ αυτήν: 1) Αναγνώστηκαν οι επιστολές τών Μιχαήλ Η΄ και του Ανδρονίκου. Στη δική του ο αυτοκράτορας δήλωνε ότι η ελληνική εκκλησία θα διατηρούσε το απαρχής καθιερωμένο Σύμβολο της Πίστεως και το δικό της λειτουργικό τυπικό. 2) Αναγνώστηκε η επιστολή του ελληνικού κλήρου που βεβαίωνε ότι αναγνώριζε στον Ρώμης όλα τα προνόμια που του είχαν δοθεί πριν από το Σχίσμα. 3) Ο Γεώργιος Ακροπολίτης εξ ονόματος του Μιχαήλ και του Ανδρονίκου ορκίστηκε πίστη στον πάπα και αποδοχή του λατινικού Συμβόλου της Πίστεως. Μετά από αυτά ο πάπας άφησε να εκδηλωθεί με ποικίλους τρόπους η αγαλλίαση και ο ενθουσιασμός του για την «ένωση». Δεν εφείσθη μάλιστα κολακειών για τους Έλληνες.

    4. Από πολιτικής πλευράς η σκιώδης αυτή ένωση των Εκκλησιών πρέπει να θεωρηθεί ως επιτυχία του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου. Διότι, προς το παρόν τουλάχιστον, απενεργοποιούσε τα σχέδια του Καρόλου.

     5. Τους Έλληνες απεσταλμένους στη σύνοδο τους ανέμενε μια Κων/πολη θυελλώδης κι εχθρική. Για την πλειονότητα του κλήρου και του λαού αυτή η σύνοδος δεν ήταν παρά «ληστρική», αφού ούτε συζητήσεις έγιναν ούτε εκπροσωπούνταν τα 4 πρεσβυγενή Πατριαρχεία. Όσοι συνήργησαν σε αυτή την «ένωση» θεωρούνταν και αποκαλούνταν προδότες. Κατά του αυτοκρατορικού απεσταλμένου Θεοδώρου Μετοχίτη εκτοξεύτηκε η ύβρις «έγινες Φράγκος». Η ανθενωτική θύελλα επηρέασε και την αδελφή του αυτοκράτορα Ευλογία και την κόρη της τσαρίνα των Βουλγάρων Μαρία. Αυτή μάλιστα προέτρεψε τον άντρα της να επιτεθεί κατά του Μιχαήλ. Ισχυρότερη ήταν η αντίδραση του δεσπότη της Ηπείρου Νικηφόρου Κομνηνού-Δούκα και του ηγεμόνα της Θεσσαλίας Ιωάννη. Ενώπιον αυτής της καθολικής αντίδρασης ο Μιχαήλ Η΄ αναγκάστηκε να καταφύγει στη βία: συλλήψεις, φυλακίσεις, τυφλώσεις κι εξορίες πολλών ανθενωτικών. Σε κείνους δε που διάβαζαν λιβέλους εναντίον του επέβαλλε τη θανατική ποινή.

       6. Ο Κάρολος Ανδεγαυός, υπό την πίεση του πάπα, ανέστειλε τις επιχειρήσεις του κατά του Βυζαντίου μέχρι το Μάιο του 1276. Έτσι δόθηκε στο Μιχαήλ Η΄ η δυνατότητα να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του απελευθέρωσης των λατινοκρατούμενων περιοχών. Το 1274 έστειλε στην Αλβανία ισχυρές δυνάμεις, οι οποίες, αφού κατέλαβαν το Βεράτιο και το Βουθρωτό, άρχισαν την πολιορκία του Αυλώνα και του Δυρραχίου, βάση και ορμητήριο του Καρόλου.

     7. Το επόμενο έτος έστειλε τον αδελφό του Ιωάννη στη Θεσσαλία, που είχε μετατραπεί σε καταφύγιο των ανθενωτικών. Πολιόρκησε την πόλη των Νέων Πατρών (Υπάτη), πρωτεύουσα της θεσσαλικής ηγεμονίας. Ο πολιορκημένος Θεσσαλός ηγεμόνας Ιωάννης κατάφερε να διαφύγει και να μεταβεί στο λατινικό δουκάτο των Αθηνών. Και ενώ όλα έδειχναν ότι η πόλη θα κυριευόταν, κατέφθασε ο Ιωάννης με ενισχύσεις, αιφνιδίασε τους πολιορκητές και τους έτρεψε σε φυγή. Μετά από αυτό οι Λατίνοι του Αιγαίου έστειλαν πλοία από την Εύβοια και την Κρήτη εναντίον του ναυλοχούντος στον κόλπο του Βόλου αυτοκρατορικού στόλου. Για καλή τύχη των Βυζαντινών, όμως, περνούσε από εκεί ο Ιωάννης Παλαιολόγος, ο οποίος τόνωσε το ηθικό των ναυτών και αντικατέστησε τους καταπονημένους από αυτούς με δικούς του άντρες. Ο λατινικός στόλος συντρίφτηκε οριστικά.

      8. Με αναπτερωμένο το ηθικό οι Έλληνες αποφάσισαν την ανακατάληψη της Εύβοιας και των νησιών του Αιγαίου. Η επιχείρηση ανατέθηκε στο Λατίνο Λικάριο. Αυτός, μετά από μακρά πολιορκία, κατέλαβε την Κάρυστο, στη συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος της Εύβοιας και όλα τα νησιά του δουκάτου του Αιγαίου πλην της Νάξου. Η προσπάθειά του να καταλάβει και τη Χαλκίδα απέτυχε χάρη στις ενισχύσεις που έστειλαν οι Λατίνοι του Ναυπλίου. Ο Μιχαήλ Η΄, ανταμείβοντας το Λικάριο, τον προήγαγε σε διοικητή του ελληνικού στόλου.

      9. Μετά το θάνατο του Λικαρίου οι Βενετοί επανακατέλαβαν την Εύβοια. Η Κρήτη ποτέ δεν ανακαταλήφθηκε. Ήταν προφανές ότι κάθε προσπάθεια επανάκτησης των λατινοκρατούμενων περιοχών θ’ αποτύγχανε αν προηγουμένως δεν συντρίβονταν οι δυνάμεις του Καρόλου Ανδεγαυού.

      10. Όταν διευθετήθηκε το θέμα της ενώσεως των Εκκλησιών, οι Βενετοί δρομολόγησαν τη διαδικασία ανανέωσης της συνθήκης του 1268. Το Μάρτιο του 1277 παραχωρήθηκαν στους Βενετούς εμπόρους δωρεάν καταλύματα στην Κων/πολη, εμπορικές διευκολύνσεις σε άλλα βυζαντινά λιμάνια και φορολογικές απαλλαγές.