Αντιμέτωπος με τους Σέρβους και Βουλγάρους - Το τέλος του συναυτοκράτορα Μιχαήλ Θ΄

    1. Η Σερβία κατά την περίοδο του Ανδρονίκου Β΄ αναδείχθηκε στη δεύτερη ισχυρότερη δύναμη στη χερσόνησο του Αίμου. Βασιλιάς των Σέρβων αυτή την περίοδο ήταν ο Στέφανος Ούρεσις Β΄ Μιλιούτιν (1282-1321), από τον οποίο επιδιώχθηκε η σερβική επέκταση στη βυζαντινή Μακεδονία. Στην προσπάθειά του αυτή συμμάχησε το 1282 με τον Κάρολο τον Ανδεγαυό και μετά από αυτό άρχισε επιδρομές στη ΒΔ. Μακεδονία. Πριν το 1295 ο Μιλιούτιν κυρίευσε διάφορες πόλεις, όπως τα Σκόπια που έγιναν η πρωτεύουσά του. Το 1296 κυρίευσε το Δυρράχιο, που είχαν ἐπανακτήσει οι Βυζαντινοί από τους Λατίνους με το Μιχαήλ Ταρχανειώτη Γλαβά. Τον Μιλιούτιν ενίσχυαν και διάφοροι φυγάδες Βυζαντινοί. Η εγκατάσταση των Σέρβων έτεινε να σταθεροποιηθεί. Ο μικρός βυζαντινός στρατός ήταν αδύνατο να την αποτρέψει.

     Το 1298 ο Ανδρόνικος Β΄ έστειλε στη Μακεδονία ισχυρό στρατό υπό το Μιχαήλ Ταρχανειώτη Γλαβά, που είχε ήδη στο ενεργητικό του επιτυχημένες εκστρατείες. Εγκατέστησε την έδρα του στη Θεσ/νίκη. Γρήγορα, όμως, συνειδητοποίησε ότι ήταν αδύνατο ν’ αντιμετωπίσει τους Σέρβους του Μιλιούτιν που έβαλε στόχο του τη Θεσ/νίκη. Γιαυτό συμβούλεψε τον αυτοκράτορα να επιδιώξει συνεννοήσεις με το Μιλιούτιν. Ο Ανδρόνικος συμφώνησε. Οι διαπραγματεύσεις άρχισαν. Επιθυμία και των δύο πλευρών ήταν να οικοδομήσουν μια σταθερή ειρήνη μεταξύ τους. Σε αυτό θα συνέβαλλε και ο γάμος του Μιλιούτιν με μια Βυζαντινή πριγκίπισσα. Ο Σέρβος κράλης ζήτησε την αδελφή του Ανδρονίκου Β΄ Ευδοκία, χήρα του βασιλιά της Τραπεζούντας Ιωάννη Β΄. Η Ευδοκία, όμως, τελικά δε δέχθηκε. Συμφωνήθηκε ο γάμος του Μιλιούτιν με την κόρη -από το δεύτερο γάμο του- του Ανδρονίκου 5έτιδα Σιμωνίδα. Στο συνοικέσιο αυτό αντέδρασε ο πατριάρχης Ιωάννης Β΄ Κοσμάς (1294-1303), επειδή αυτός θα ήταν ο 4^ος γάμος του Μιλιούτιν. Το πρόβλημα τελικά ξεπεράστηκε με διάφορες «αλχημίες»...

     Το χειμώνα του 1298 το βασιλικό ζεύγος με την κόρη τους Σιμωνίδα αποφάσισαν να πάνε στη Θεσ/νίκη για να συναντήσουν τον Μιλιούτιν. Το ταξίδι τους αναβλήθηκε λόγω βαρυχειμωνιάς. Αντ’ αυτών στάλθηκε το Νοέμβρ. ο Θεόδωρος Μετοχίτης. Οι κάτοικοι της Θεσ/νίκης τον δέχθηκαν μ’ ενθουσιασμό κι ελπίδες για ειρήνευση. Ο Γλαβάς τού παρουσίασε την κρισιμότητα της κατάστασης των δυτικών επαρχιών. Επόμενος σταθμός του τα Σκόπια όπου έφθασε το Δεκ. του 1298 ή τον Ιαν. του 1299. Τον υποδέχθηκε μετά τιμών ο Μιλιούτιν. Εκεί ο Μετοχίτης διαπίστωσε ότι Βουλγαρία και Θεσσαλία αντιδρούσαν στην προσέγγιση Βυζαντίου - Σερβίας, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Ο Μετοχίτης ενημέρωσε αμέσως στην Κων/πολη το Νικηφόρο Χούμο, συνιστώντας την επίσπευση της σύναψης των δεσμών με τους Σέρβους.

      Στις 19/4/1299 έφθασαν στη Θεσσαλονίκη ο Ανδρόνικος Β΄, η σύζυγός του Ειρήνη και η κόρη τους Σιμωνίδα. Εκεί συναντήθηκαν με τον Μιλιούτιν. Ανάμεσα στα δύο μέρη ανταλλάχτηκαν οι αιχμάλωτοι και στο τέλος Απριλίου έγιναν οι γάμοι Μιλιούτιν και Σιμωνίδας. Το γαμήλιο δώρο προς τον Μιλιούτιν ήταν περιοχές της βυζαντινής Μακεδονίας που αυτός είχε καταλάβει. Ο αδελφός τού Μιλιούτιν, Δραγούτιν, αντέδρασε στη συμμαχία με το Βυζάντιο και άρχισε ένας εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των αδελφών που κράτησε από το 1300 ως το 1314. Στο Βυζάντιο, αντίθετα, αυτή η συμμαχία χαιρετίστηκε, παρά την απώλεια πολλών περιοχών στη Μακεδονία. Αλλά και η θέση του Μιλιούτιν σταθεροποιήθηκε στο εσωτερικό. Επιστρέφοντας ο Ανδρόνικος Β΄ στην Κων/πολη έτυχε πάνδημης κι ενθουσιώδους υποδοχής. Οι σχέσεις Σερβίας - Βυζαντίου δε διαταράχθηκαν ενόσω βασίλευε ο Ανδρόνικος Β΄.

     2. Στην πολυκερματισμένη Βουλγαρία αυτής της περιόδου επικυρίαρχο φύλο ήταν οι Τάταροι. Εντούτοις, λόγω θέσεως, αποτελούσε πάντοτε μια απειλή για την αυτοκρατορία.

     Όπως είδαμε, ο Βούλγαρος ηγεμόνας και γαμπρός του Μιχαήλ Η΄, Ιωάννης Ασάν, το 1280 ανατράπηκε από το Γεώργιο Α΄ Τερτέρη. Το 1283 ο Ανδρόνικος Β΄ αναγκάστηκε να αναγνωρίσει τον Τερτέρη ως ηγεμόνα των Βουλγάρων. Οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες παρέμειναν εχθρικές μεν αλλ’ όχι επικίνδυνες μέχρι το 1300, όταν στο βουλγαρικό θρόνο ανήλθε ο Θεόδωρος Σβετοσλάβος. Το Βυζάντιο επιχείρησε αλλά δεν κατόρθωσε να τον ανατρέψει. Αυτό τον κατέστησε περισσότερο επικίνδυνο.

      2. Είδαμε το μεγαλύτερο γιο του Ανδρονίκου Β΄, Μιχαήλ Θ΄, να στέφεται το 1295 συναυτοκράτορας. Τον συναντήσαμε το 1302 να εκστρατεύει στη Μ. Ασία και ν’ αποτυγχάνει. Μετά από αυτό επέστρεψε στη Θράκη και ανέλαβε εκστρατείες κατά των Βουλγάρων (1302-03) και των Καταλανών (1305-06).

      Ο Μιχαήλ Θ΄ είχε δυο γιους, τον Ανδρόνικο και το Μανουήλ. Ο παππούς Ανδρόνικος Β΄ αγαπούσε υπερβολικά τον Ανδρόνικο, τον οποίο το 1316, νεανίσκο ακόμα, τον αναγόρευσε βασιλιά, μολονότι ήταν ανάξιος αυτής της εύνοιας, εξαιτίας του άσωτου και ερωτώδους βίου του. Το 1320 διατηρούσε ερωτικό δεσμό με μια γυναίκα, την οποία υποπτευόταν ότι τον απατούσε, γιαυτό και παρακολουθούσε το σπίτι της με εμπίστους του τοξότες και ξιφηφόρους. Μια νύχτα ο αδελφός του Μανουήλ, ψάχνοντας για τον Ανδρόνικο, έτυχε να βρεθεί κοντά στο σπίτι της ερωμένης του. Οι φύλακες του σπιτιού εξέλαβαν το Μανουήλ ως τον αναμενόμενο εραστή της και τον τραυμάτισαν. Εξαιτίας αυτού σε λίγο πέθανε. Ο Μιχαήλ Θ΄, περίλυπος για το θάνατο του παιδιού του, πέθανε κι αυτός. Ο Ανδρόνικος Β΄, που στο μεταξύ άρχισε να βλέπει τα ελαττώματα του αγαπημένου ομωνύμου του εγγονού, καταλήφθηκε από αποστροφή προς αυτόν κι άρχισε να σχεδιάζει τον αποκλεισμό του από το θρόνο.