Πρώτος εμφύλιος πόλεμος (1321 - 1328)

    Σοβαρό δείγμα της πρόθεσης του Ανδρονίκου Β΄ ν’ αποκλείσει της διαδοχής του τον ομώνυμο εγγονό του ήταν η εντολή που έδωσε στους αξιωματούχους του να τροποποιήσουν τον όρκο πίστης σε αυτόν, αφαιρώντας το όνομα του Ανδρονίκου Γ΄. Οι φίλοι τού τελευταίου τον συμβούλεψαν να επαναστατήσει. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο κυβερνήτης της Θράκης Συργιάννης, ο πάμπλουτος Ιωάννης Καντακουζηνός, ο κυβερνήτης της Πριλάπου και ο Αλέξιος Απόκαυκος. Ο Ανδρόνικος Β΄, για ν’ αποτρέψει την εξέγερση, τον Απρ. του 1321 διόρισρε τον Ιωάννη Καντακουζηνό διοικητή της Πελοποννήσου κι επειδή αυτός αρνήθηκε, τον έστειλε διοικητή της Θεσσαλίας. Τη νύχτα 19 προς 20 Απρ. ο Ανδρόνικος Γ΄ έφυγε από την Κων/πολη και πήγε στην Αδριανούπολη. Άρχισε έτσι ο 7ετής εμφύλιος πόλεμος που διεξήχθη σε τρεις φάσεις:

   α) Στην Αδριανούπολη ο Ανδρόνικος Γ΄, για να προσεταιριστεί το λαό, άρχισε να μοιράζει αφειδώς υποσχέσεις για φορολογικές κτλ. απαλλαγές. Οι Θρακιώτες ως τη Χριστούπολη ξεσηκώθηκαν. Οι υποστηρικτές του Ανδρονίκου Β΄ έχασαν τις περιουσίες τους. Ο Ανδρόνικος Γ΄ συγκέντρωσε αρκετό στρατό και προχώρησε κατά της Κων/πολης. Ο Ανδρόνικος Β΄ αναγκάστηκε ν’ αρχίσει μαζί του διαπραγματεύσεις που τον Ιούνιο του 1321 κατέληξαν στη συνθήκη του Ρηγίου. Με αυτήν η αυτοκρατορία χωρίστηκε στα δύο: το ένα τμήμα αποτελούνταν από τη Θράκη, μεταξύ Σηλυβρίας και Χριστουπόλεως, και θα διοικούνταν από τον Ανδρόνικο Γ΄· το άλλο περιλάμβανε την Κων/πολη και τις υπόλοιπες περιοχές και θα ανήκε απευθείας στη δικαιοδοσία του Ανδρονίκου Β΄.

    β) Αυτή η λύση αποδείχθηκε βραχύβιη. Μετά από λίγους μήνες ο Συργιάννης και ο διοικητής της Στεννημάχου Ανδρόνικος Παλαιολόγος εγκατέλειψαν τον Ανδρόνικο Γ΄. Ο επικεφαλής της στρατιάς της Μακεδονίας Κων/νος Παλαιολόγος, θείος του Ανδρονίκου Γ΄, έφθασε στη Θράκη για να επιτεθεί εναντίον του. Το χειμώνα, όμως, ο Κων/νος επέστρεψε στη Θεσ/νίκη, όπου την άνοιξη του 1322 οι υποστηρικτές του Ανδρονίκου Γ΄ οργάνωσαν εξέγερση. Από την Κων/πολη στάλθηκε στη Θεσ/νίκη πλοίο με εντολή να συλληφθούν οι στασιαστές και να οδηγηθούν στην Κων/πολη. Αυτοί, όμως, πρόλαβαν κι εξήγειραν το λαό που ξεχύθηκε στους δρόμους και σκότωσε οπαδούς και υποστηρικτές του δεσπότη Κων/νου. Αυτός διασώθηκε.

      Νέα συνθήκη υπογράφηκε ανάμεσα στους δύο αυτοκράτορες τον Ιούλ. του 1322. Βάσει αυτής: 1) ο Ανδρόνικος Β΄ ανακτούσε την κυριαρχία στη Θράκη, 2) οι στρατιώτες του Ανδρονίκου Γ΄ διατηρούσαν τις «πρόνοιές» τους στην περιοχή, 3) ο Ανδρόνικος Γ΄ στέφθηκε επίσημα στις 2/2/1325 στην Κων/πολη. Η εμφύλια διαμάχη διακόπηκε ως το 1327.

Αυτή η ανάπαυλα έδωσε τη δυνατότητα στον αυτοκράτορα ν’ αντιμετωπίσει τους Βουλγάρους του Γεωργίου Β΄ Τερτέρη που κατέλαβε τη Φιλιππούπολη και άλλες θρακικές πόλεις. Ο διάδοχος του Τερτέρη, Μιχαήλ Σισμάν, νυμφεύθηκε το 1321 τη Θεοδώρα, αδελφή του Ανδρονίκου Γ΄ και χήρα του Σβετοσλάβου. Οι εχθροπραξίες σταμάτησαν. Το ίδιο έτος οι Τάταροι εισέβαλαν στη Θράκη.

    γ) Η συμφιλίωση των δύο αυτοκρατόρων έληξε το 1327. Πεδίο της σύγκρουσης αυτή τη φορά η Μακεδονία. Τα αίτια της νέας αυτής εμφύλιας διαμάχης παρέμειναν αδιευκρίνιστα. Οι μεν θεωρούν υπαίτιο τον Ανδρόνικο Β΄, οι δε τον Ανδρόνικο Γ΄. Κατ’ αυτήν είχαμε ενεργό ανάμιξη των Σέρβων και των Βουλγάρων. Κατά την πρώτη φάση ο Ανδρόνικος Β΄ χρησιμοποίησε Τούρκους μισθοφόρους, τώρα, την άνοιξη του 1327, συνέπραξε με τον κράλη της Σερβίας Στέφανο Γ΄. Από την άλλη, το Μάη ο Ανδρόνικος Γ΄ συμμάχησε με το Βούλγαρο Μιχαήλ Σισμάν.

    Ο Ανδρόνικος Β΄ διέταξε τη στρατιά της Μακεδονίας και τους Σέρβους συμμάχους του να κατευθυνθούν στη Θράκη. Τον Οκτ. του 1327 έστειλε αντιπροσωπία από εκκλησιαστικούς, συγκλητικούς κι αντιπροσώπους του λαού της Κων/πολης στον Ανδρόνικο Γ΄ να τον ακούσουν. Το έτος αυτό ο Ανδρόνικος Γ΄ διέθετε την υποστήριξη του πατριάρχη Ησαΐα Α΄, των κατοίκων των πόλεων της Θράκης, συγκλητικών και πολλών Κων/πολιτών. Τον Ιαν. του 1328 ο Ανδρόνικος Γ΄ καταλάμβανε τη Θεσ/νίκη, την Έδεσσα, την Καστοριά, τη Βέροια και την Ο(Α)χρίδα. Επόμενος στόχος του η ίδια η Κων/πολη.