ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

        1. Κατά τους πρώτους αιώνες της ξένης κυριαρχίας στην 

Ελλάδα η αρχιτεκτονική είναι επηρεασμένη από την παρουσία των Βενετών σε διάφορες περιοχές της. Μία από αυτές ήταν και η Κρήτη. Τα συνηθέστερα κτίσματα ήταν οι πολυάριθμες εκκλησίες. Κύρια αρχιτεκτονικά στοιχεία των εκκλησιών αυτών είναι: το σπασμένο οξυκόρυφο τόξο, τα ανάγλυφα θυρώματα στις εξωτερικές όψεις:στοιχεία που ανήκουν στον υστερογοτθικό ρυθμό. ΄Ολες οι εκκλησίες είναι μονόχωρες και καμαροσκέπαστες με λιτές προσόψεις.

     2. Στα Ιόνια Νησιά δημιουργήματα της ιταλικ

ής τεχνοτροπίας είναι ο ΄Αγ. Σπυρίδων της Κέρκυρας, στη Ζάκυνθο η Φανερωμένη (1659), ο Παντοκράτορας, η Παναγία των Αγγέλων (1687) κ.ά. Χαρακτηριστικά αυτών των εκκλησιών: μεγάλες αίθουσες με μνημειώδη πρόσσοψη, σκεπασμένες με ξύλινη δίρριχη στέγη, πλούσια στολισμένη οροφή («ουρανία»). ΄Εχουμε και τη Σκοπιώτισσα σε σχήμα σταυροειδές με τρούλο.

     3. Στα νησιά του Αιγαίου, ιδίως στις Κυκλάδες, ακολουθείται μια ανεξάρτητη γραμμή. Γιαυτό συναντούμε μια πολυτυπία στα σχήματα και στα άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία των ναών: μονόκλιτοι καμαροσκέπαστοι με τρούλο, σταυροειδείς εγγεγραμμένοι με τρούλο, τρίκογχοι, μονόχωροι καμαροσκέπαστοι, καμπαναριά μονώροφα ή πολυώροφα κτλ.

   4. Στις τουρκοκρατούμενες περιοχές έχουμε ποικιλία κτισμάτων κι αρχιτεκτονικών λύσεων. Στο ΄Αγ. ΄Ορος, π.χ., κατά το 16^ο αι. έχουμε την ανέγερση επιβλητικών κτηρίων, με λαμπρότερες κατασκευές εκείνες των «καθολικών» (: οι κεντρικοί ναοί των μονών). Την εποχή αυτή κτίζονται (με χορηγίες πατριαρχών και ηγεμόνων της Βλαχίας και Μολδαβίας) οι μονές: Ιβήρων, Διονυσίου, Κουτλουμουσίου, Φιλοθέου, Σταυρονικήτα, Ξενοφώντος και Δοχειαρίου. Τον ίδιο αι. χτίζονται και οι μονές των Μετεώρων.

    Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας (Καστοριά, Βέροια, ΄Ηπειρο, Στερεά Ελλάδα, Μυστρά, Ωρωπό, Μέγαρα κ.α.) έχουμε σπουδαία αρχιτεκτονήματα, οικοδομημένα κατά τρόπο που μαρτυρεί μια στροφή προς την λαμπρή βυζαντινή περίοδο.

     5. Ειδικότερα κατά το 18^ο αι. στη ναοδομία, κυρίως των ενοριακών ναών, επικρατεί ο τύπος της μεγάλης τρίκλιτης βασιλικής, ο οποίος μάλιστα διαδίδεται σε ολόκληρη σχεδόν την Ελλάδα. Χαρακτηριστική περίπτωση αυτού του τύπου ναού είναι η Παναγία της Τήνου. Ο τύπος αυτός ναών έχει τις ρίζες του στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές, δείγματα των οποίων βρίσκονται ακόμη στην Καλαμπάκα, στην Αχρίδα, στις Σέρρες (μητροπόλεις) κ.α. Τα κυριότερα γενικά χαρακτηριστικά των τρίκλιτων βασιλικών είναι: τετράπλευρος κύριος όγκος, χαμηλό σχετικά ύψος, τεράστια ενιαία ξύλινη στέγη που καλύπτει και τα τρία κλίτη, στέγη τετράρριχτη, σκεπή από πέτρα ή κεραμίδι, οι τοίχοι συνήθως από πελεκητή πέτρα, η κεντρική αψίδα εξέχει, αρκετά συχνά σε κάποιες πλευρές έχει προστεθεί ανοιχτή στοά, το καμπαναριό (στις μεγάλες βασιλικές) μοιάζει με ψηλό πύργο, τα παράθυρα είναι τετράγωνα, τοποθετημένα ψηλά και συχνά σε περισσότερες της μιας σειρές, το εσωτερικό είναι χωρισμένο από δυο ή περισσότερες κιονοστοιχίες σε τρία άνισα κλίτη κτλ. Του βασικού αυτού μοτίβου υπάρχουν αρκετές παραλλαγές.

     Ως προς την κοσμική αρχιτεκτονική αξίζει να εστιάσουμε την προσοχή μας στα αρχοντικά, η οποία συγγενεύει με την εκκλησιαστική. Οι τύποι των αρχοντικών είναι κοινοί σε όλη σχεδόν την έκταση της Βαλκανικής. Τα αρχοντικά του 18^ου αι. κατάγονται, κατά την κυρίαρχη άποψη, από το βυζαντινό σπίτι. Δημιουργοί των αρχοντόσπιτων ήταν κυρίως οι «καλφάδες» ή «πρωτομαστόροι» (Ηπειρώτες, Μυτιληνιοί κτλ.). Τα κύρια χαρακτηριστικά του κτηρίου: μεγάλο, διώροφο ή τριώροφο, το κάτω μέρος λιθόκτιστο με ορατές ξυλοδεσιές πάνω στο οποίο στηρίζεται ο ελαφρότερος επάνω όροφος φτειαγμένος από ξύλο, ο οποίος προεξέχει και υποστηρίζεται εξωτερικά από ξύλινα στηρίγματα (χώρος κατοικίας, παράθυρα πολλά σε δύο σειρές, η έντονα επικλινής ξύλινη στέγη είναι σκεπασμένη με πλάκες ή κεραμίδια κτλ. Το εσωτερικό των σπιτιών αυτών, και κυρίως η οροφή, φέρει πλούσιο διάκοσμο, δυτικής ή ανατολίτικης προέλευσης.