Α΄. ΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ
1. Κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου - Η επανάσταση του Σεπτεμβρίου 1922
1. Πριν ακόμα ολοκληρωθεί η καταστροφή, γενική κατακραυγή ακούστηκε κατά της κυβέρνησης. Δυο ήταν οι κυρίαρχες (διαμετρικά αντίθετες όμως) απαιτήσεις: δικτατορική «λύση Μεταξά» (η μία), επάνοδος Βενιζέλου (η άλλη).
Ο Γούναρης συνέχιζε να ελέγχει την πολιτική κατάσταση. Αντί, όμως, να δρομολογήσει τις πολιτικές εξελίξεις, απάντησε με μέτρα αστυνομικά. Ο βασιλιάς στις 10/9 με διάγγελμά του καλούσε το λαό σε ενότητα και αυτοσυγκράτηση. Την ίδια μέρα ανακοίνωσε το σχηματισμό νέας κυβέρνησης υπό το Νικ. Τριανταφυλλάκο, κορυφαίο αντιβενιζελικό και μέχρι τα μέσα Ιουλίου Έλληνα αρμοστή στην Κων/πολη. Ο ίδιος κράτησε και τα Υπουργεία Στρατιωτικών και Ναυτικών.
Θέματα προς άμεση αντιμετώπιση: η στρατιωτική στάση αμέσως μετά την κατάρρευση, η διατροφή του πληθυσμού (ιδιαίτερα μετά την προσθήκη και των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων) και η περίθαλψη κι εγκατάσταση των προσφύγων.
Τα τρία αυτά θέματα δεν ήταν μόνο επείγοντα αλλά και άκρως δυσχερή. Ως προς το πρώτο: Στις 3/9 η απελθούσα κυβέρνηση εξέδωσε διάταγμα αποστρατείας των προ του 1918 στρατευθέντων. Οι απολυόμενοι διατάχθηκαν μόλις πατούν (οπουδήποτε) το ελληνικό έδαφος να παραδίδουν τον οπλισμό τους. Με όσους αποβιβάζονταν στη Χίο και στη Λέσβο, όμως, η κυβέρνηση ούτε γνώριζε τι συμβαίνει ούτε είχε τη δυνατότητα παρέμβασης. Ως προς το δεύτερο: Κατορθώθηκε με αγγλική μεσολάβηση η εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων σιτηρών. Ως προς το τρίτο: Η γενικότερη περίθαλψη των προσφύγων (υγειονομική, επισιτιστική και στεγαστική) έμοιαζε με ηράκλειο άθλο για την καθημαγμένη Ελλάδα. Και είχε ποικίλες προτεραιότητες. Και θα ταλάνιζε και τους ίδιους και τη χώρα επί πολύ.
2. Η επανάσταση του Σεπτεμβρίου 1922
Μετά την κατάρρευση, στις τάξεις του στρατού επικρατούσε αναταραχή, οργή, αγανάκτηση, ταπείνωση και ανασφάλεια. Επίκεντρο αυτών των συζητήσεων και ζυμώσεων ήταν ο βενιζελικός συντ/ρχης Νικ. Πλαστήρας, ικανός, γενναίος και δημοφιλής αξιωματικός. Βρισκόταν στις οπισθοφυλακές του υποχωρούντος στρατού, δίνοντας μαζί με το συνάδελφό του Στυλ. Γονατά κρίσιμες και σωτήριες μάχες.
Στις 16/9 έφθασε στη Χίο με την τελευταία στρατιωτική μονάδα από την Ερυθραία. Αμέσως εκδήλωσε στους συναδέλφους του την πρόθεση/απόφασή του να ανατρέψει το Κωνσταντινικό καθεστώς. Προς τούτο ήρθε σε επαφή με ομόφρονές του αξιωματικούς εκεί και στη Μυτιλήνη. Η απόφασή του αμέσως πήρε σάρκα και οστά. Καταρτίστηκε 3μελής Επαναστατική Επιτροπή από τους συντ/ρχες Νικ. Πλαστήρα και Παν. Γαρδίκα και τον αντ/ρχη Μιλτ. Κοιμήση. Στις 24/9 κατήργησε τις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές της Χίου.
Ανάλογη κίνηση έγινε και στη Μυτιλήνη από τους αντισυν/ρχες Α. Πρωτοσύγγελο και Κ. Μαμούρη (αρχικά), με τους οποίους ενώθηκε στη συνέχεια και ο συντ/ρχης Στυλ. Γονατάς, μετριοπαθής Κωνσταντινικός. Οι δυο Επιτροπές αποφάσισαν να συμπράξουν. Καταργήθηκαν και εδώ οι αρχές. Η αντίσταση/αντίδραση και στις δυο κινήσεις ήταν αμελητέα.
Στις 24/9 στο κίνημα προσχώρησε και το ναυτικό. Οι επαναστάτες στις 25/9 επιβιβάστηκαν στα πλοία από τη Χίο με επικεφαλής τον Πλαστήρα και από τη Μυτιλήνη με επικεφαλής το Γονατά και αναχώρησαν. Οι δυο μοίρες συναντήθηκαν έξω από την Αττική με την κοινή ονομασία «Αποβατικόν Σώμα Καταλήψεως των Αθηνών». Κατά το πρόγραμμα, θα αποβιβάζονταν στο Λαύριο, στη Ραφήνα, στο Πόρτο Ράφτη και στον Ωρωπό. Ο αιφνιδιασμός, όμως, απέτυχε. Διότι ο Γονατάς, είτε λόγω κακής συνεννόησης είτε από έμφυτη μετριοπάθεια, προτιμούσε την παράδοση του Κωνσταντινικού καθεστώτος. Γιαυτό στις 26/9 έριξε στην Αθήνα με αεροπλάνο τις προκηρύξεις των επαναστατών. Με αυτές «εξ ονόματος του εν Μυτιλήνη και Χίω Στρατού και Στόλου» ζητούνταν: α) η παραίτηση του Κων/νου, β) η άμεση διάλυση της Εθνοσυνέλευσης, γ) η άμεση θωράκιση του μετώπου της Θράκης και δ) ο σχηματισμός υπερκομματικής κυβέρνησης.
Αυτή η προκήρυξη αφύπνισε την επαναστατική επιτροπή που είχε συσταθεί στην Αθήνα μετά την κατάρρευση, πρωτοστατούντος του απόστρατου υποστρατήγου Θ. Πάγκαλου και μέλη τους υποστρατήγους Π. Γαργαλίδη, Αλ. Μαζαράκη και Χ. Τσερούλη, τον πλοίαρχο Αλ. Χατζηκυριάκο και τον αντιπλοίαρχο Αν. Κολιαλέξη. Όπως δήλωσε ο Θ. Πάγκαλος, αυτή η επιτροπή βρισκόταν σε συνεννόηση μ’ εκείνη της Χίου.
Ο Πάγκαλος διέταξε εκτεταμένες συλλήψεις αντιβενιζελικών, πολιτικών και στρατιωτικών. Ανάμεσά τους ήταν και οι Δημ. Γούναρης, Νικ. Στράτος, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Νικ. Θεοτόκης κ.ά.
Το βράδυ της 26/9 έφθασαν στο Λαύριο οι επαναστάτες. Προχώρησαν στην κατάληψη της Αθήνας υπό το Στυλ. Γονατά και επιτελάρχη τον αντισυν/ρχη Αχ. Πρωτοσύγγελο. Συγκροτήθηκε 12μελής Επαναστατική Επιτροπή υπό το Στυλ. Γονατά και μέλη τους Νικ. Πλαστήρα, Παν. Γαρδίκα, Βασ. Κουρουσόπουλο, Εδιπίδη κ.ά. Στη συνέχεια ορίστηκε 3μελής Εκτελεστική Επιτροπή της Επανάστασης, αποτελούμενη από τους Στυλ. Γονατά (του στρατού της Λέσβου), Νικ. Πλαστήρα (του στρατού της Χίου) και Δ. Φωκά (του Ναυτικού).
Από τις πρώτες στιγμές άφιξης στην Αττική των επαναστατών προσχώρησαν στην Επανάσταση η μερ. ιππικού, τμήμα των ναυτικών δυνάμεων στον Πειραιά και σημαντική δύναμη της Χωροφυλακής. Η κυβέρνηση παραιτήθηκε. Ο Κων/νος ζήτησε –δια του στρατηγού Παπούλα- ν’ αρκεστούν στην παραίτηση της κυβέρνησης. Το αίτημα απορρίφθηκε.
Στις 27/9 ο στρατηγός Κωνσταντινόπουλος επιχειρούσε να οργανώσει αντίσταση, προτού συλληφθεί. Ο Κων/νος με διάγγελμά του παραιτήθηκε του θρόνου. Το κίνημα είχε επιβληθεί αναίμακτα κι εύκολα.
Στις 28/9 διέσχισαν τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας τα πρώτα τμήματα του Μικρασιατικού στρατού, 12.000 ταλαιπωρημένοι κι εξαντλημένοι στρατιώτες, με αξιοπρέπεια. Οι κάτοικοι της Αθήνας τους υποδέχθηκαν (αυτούς και την Επανάσταση) με ανάμικτα αισθήματα. Η εθνική ψυχή ήταν βαθιά τραυματισμένη και ανήσυχη. Κυρίαρχη ήταν η αντίληψη –αυτή εξέφραζε άλλωστε και το κίνημα- ότι ο ελληνικός στρατός δε νικήθηκε αλλά προδόθηκε. Η αίσθηση της προδοσίας κατέκλυζε τις ψυχές όλων. Αυτό ήταν και το βάθρο της Επανάστασης. Αυτό καθόρισε στη συνέχεια βασικές επιλογές της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου