13. Οι εκλογές της 1/11/1920. Κυβέρνηση Δημ. Ράλλη. Επάνοδος του Κωνσταντίνου

      1. Οι απίστευτες εθνικές επιτυχίες του Ελ. Βενιζέλου και οι έξαλλοι πανηγυρισμοί δε στάθηκαν ικανά να καλύψουν και να αντιστρέψουν το πολύμορφο ρεύμα της λαϊκής δυσαρέσκειας που διέρρεε την ελληνική κοινωνία. Κύριες αίτιες: α) Η πολυετής στράτευση (ακόμα και από την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων) πολλών στρατιωτών, ιδίως των αγροτών. β) Η δια ποικίλους λόγους εγκατάλειψη των επαρχιών, για την οποία χρεώνονταν οι κυβερνώντες. γ) Η εκτεταμένη τρομοκρατία (ιδίως στην Πελοπόννησο) κατά των αντιφρονούντων. δ) Ο προκλητικός πλουτισμός πολλών τάξεων εξαιτίας των πολέμων. ε) Η εγκαθίδρυση κομματικού κράτους από τους Φιλελεύθερους, και βέβαια στ) η δράση της αντιπολίτευσης. Από την πλευρά τους, βέβαια, και οι Φιλελεύθεροι είχαν τα δικά τους ισχυρά επιχειρήματα/όπλα ή αντεπιχειρήματα, με κορυφαίο εκείνο του Βενιζέλου και των λαμπρών έως απίστευτων επιτυχιών του.

      2. Στις 25/10 πέθανε ο βασιλιάς Αλέξανδρος από σηψαιμία μετά από δάγκωμα πιθήκου στο Τατόι. Η αντιπολίτευση βρήκε την ευκαιρία να ρίξει στον προεκλογικό αγώνα το όπλο του Κων/νου. Ο Βενιζέλος, μη θέλοντας αναβίωση του Διχασμού και όντας βέβαιος για την εκλογική του νίκη, πρότεινε στους πολιτικούς του αντιπάλους να προσφέρουν από κοινού το θρόνο στο διάδοχο Γεώργιο ή στον Παύλο. Ούτε, όμως, η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» υπό τη συλλογική της ηγεσία (Δ. Ράλλης, Ν. Στράτος, Π. Τσαλδάρης, Γ. Μπούσιος, Ν. Καλογερόπουλος και, αργότερα, Δ. Γούναρης) ούτε ο Κων/νος φάνηκαν πρόθυμοι να συμπράξουν με το Βενιζέλο στο μείζον αυτό θέμα.

      3. Τελικά οι εκλογές διεξήχθησαν στις 14/11. Το αποτέλεσμα εξέπληξε τους πάντες, Έλληνες και συμμάχους. Ο Βενιζέλος δεν έχασε απλά, συντρίφτηκε: από τις 369 έδρες κέρδισε τις 118! Εντούτοις οι Φιλελεύθεροι πήραν 7.000 περισσότερους ψήφους…. Ο Βενιζέλος απέδωσε την ήττα στην κόπωση του λαού από τους συνεχείς πολέμους, ενώ οι αντίπαλοί του απέδωσαν τη νίκη τους α) στη δημοτικότητα του Κων/νου, β) στις αυθαιρεσίες και στην τρομοκρατία του βενιζελικού κράτους, και γ) στην ταπεινωτική επέμβαση της Αντάντ το 1916/17.

      4. Άμεσο αποτέλεσμα της εκλογικής έκβασης: η παραίτηση του Βενιζέλου και η φυγή του στο εξωτερικό. Ως επικεφαλής του κόμματός του και αρχηγό της κοινοβουλευτικής ομάδας των Φιλελευθέρων άφησε το στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή.

     5. Η «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις» δεν είχε προεπιλεγμένο αρχηγό. Έτσι, μετά τη νίκη της τέθηκε θέμα επιλογής πρωθυπουργού, αφού κρίθηκε σκόπιμο να μην είναι ο ουσιαστικός ηγέτης της Δημ. Γούναρης. Τελικά σχηματίστηκε κυβέρνηση από τους: Δημ. Ράλλη (ως πρωθυπουργό, υπουργό Εξωτερικών και, προσωρινά, Δικαιοσύνης), Δημ. Γούναρη (Στρατιωτικών), Π. Τσαλδάρη (Εσωτερικών και, προσωρινά, Συγκοινωνίας), Θ. Ζαϊμη (Εκκλησιαστικών-Παιδείας και, προσωρινά, Περιθάλψεως), Νικ. Καλογερόπουλο (Οικονομικών και, προσωρινά, Επισιτισμού), Π.Κ. Μαυρομιχάλη (Εθνικής Οικονομίας και, προσωρινά, Γεωργίας) και Ι.Δ. Ράλλη (Ναυτικών). Αυτή η κυβέρνηση δήλωσε ότι: α) δε θα επιδοθεί σε αντεκδικήσεις κατά των πολιτικών της αντιπάλων, και β) θα συνέχιζε την εξωτερική πολιτική της προηγουμένης. Εντούτοις στους Συμμάχους επικρατούσε η άποψη ότι οι νικητές αποτελούσαν συνασπισμό γερμανόφιλων υπό τον Κων/νο, μολονότι ήδη από το 1919 προσπάθησαν να διασκεδάσουν αυτή την άποψη.

      6. Στην πραγματικότητα η όποια συνέχιση της εξωτερικής πολιτικής του Βενιζέλου από τη νέα κυβέρνηση ήταν μάλλον φαινομενική, διότι ξεκινούσε από διαφορετική αφετηρία. Η εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου μετά το 1912 στηριζόταν στα κοινά αγγλοελληνικά συμφέροντα στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Από την άλλη, η πολιτική του Κων/νου δε φαίνεται να είχε κάποιο συγκεκριμένο άξονα.

     7. Το όνομα του Κων/νου και στη Γαλλία εξακολουθούσε να είναι πολύ μισητό. Στην πρώτη μετά τις ελληνικές εκλογές διασυμμαχική διάσκεψη (26/11) στο Λονδίνο αποτέλεσε κεντρικό θέμα συζήτησης η κυβερνητική αλλαγή στην Ελλάδα και γύρω από τον Κων/νο επί τη βάσει εμπιστευτικού μνημονίου που κυκλοφόρησε ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών Curzon. Κατ’ αυτό: αν η νέα ελληνική κυβέρνηση ήταν αποφασισμένη να συνεχίσει το Μικρασιατικό πόλεμο, η Αντάντ θα βοηθούσε την Ελλάδα προκειμένου να επιβάλει με πόλεμο την εφαρμογή των όρων της Συνθήκης των Σεβρών, όντας διατεθειμένοι να αναγνωρίσουν ακόμη και τον Κων/νο, αρκεί: α) να μην ασκηθεί αντιβενιζελική βία, β) να μη συναφθεί εξωτερικό δάνειο χωρίς την έγκριση του Διεθνούς Οικ. Ελέγχου, γ) ν’ απομακρυνθούν από το δημόσιο όλοι όσοι είχαν κατηγορηθεί για φιλογερμανικές ενέργειες, δ) να μη συνάψει η Ελλάδα πολιτική ή στρατιωτική συμμαχία με άλλη δύναμη χωρίς την έγκριση των Συμμάχων, και ε) να μην έρθει η Ελλάδα σε οποιοδήποτε συμβιβασμό με την Τουρκία χωρίς την έγκριση της Αντάντ. Αντίθετα με τους Άγγλους, η Γαλλία πρότεινε να σταλεί σαφές μήνυμα στην ελληνική κυβέρνηση ότι τυχόν επιστροφή του Κων/νου θα σήμαινε (έμμεση απειλή) αναθεώρηση από τους Συμμάχους της Συνθήκης των Σεβρών. Και η Ιταλία ήταν αντίθετη με τις αγγλικές θέσεις. Το τελικό κείμενο που υιοθετήθηκε επιδόθηκε στην κυβέρνηση Ράλλη στις 3/12, που ήταν μεν συμβιβαστικό, αλλά εν πολλοίς υιοθετούσε τις γαλλικές θέσεις. Σε αυτό δεν ετίθετο μεν ευθέως ζήτημα αναθεώρησης της Συνθήκης των Σεβρών, αλλά προειδοποιούσε ότι οι Σύμμαχοι θα θεωρούσαν τυχόν επιστροφή του Κων/νου μη φιλική ενέργεια, η οποία θα τους έδινε το δικαίωμα να επανεξετάσουν ολόκληρη την πολιτική τους στην Εγγύς Ανατολή, χωρίς καμιά δέσμευση, άρα ούτε και από τη Συνθήκη των Σεβρών. Οι Έλληνες πολιτικοί -και τότε/και πάντα, δυστυχώς) ήταν κοντόθωροι, δέσμιοι παραταξιακών και ιδεολογικών αγκυλώσεων....

     8. Το δημοψήφισμα για την επιστροφή ή μη του Κων/νου ορίστηκε για τις 5/12. Την προηγουμένη οι πρεσβευτές Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας προειδοποίησαν ότι αν επέστρεφε ο Κων/νος, οι Σύμμαχοι θα διέκοπταν κάθε οικονομική ενίσχυση προς την Ελλάδα. Αυτές οι προειδοποιήσεις της τελευταίας στιγμής δεν ήταν δυνατόν να φθάσουν και να επηρεάσουν το εκλογικό σώμα. Άλλωστε οι αντιβενιζελικοί και ο ίδιος είχαν προαποφασίσει την επιστροφή του Κων/νου. Δε θα πρέπει να υποτιμηθεί, όμως, και η βαρύτητα που ασκούσε η πληροφόρηση της κυβέρνησης για τις πραγματικές προθέσεις της αγγλικής πολιτικής, όπως εκφράστηκαν στο μυστικό αγγλικό υπόμνημα προς την Αντάντ.

     Το δημοψήφισμα δεν ήταν θεωρητικά αναγκαίο, αφού ο Κων/νος δεν είχε τυπικά παραιτηθεί. Το αποτέλεσμα δε του δημοψηφίσματος ήταν σαρωτικό (99%) υπέρ της επιστροφής του Κων/νου. Άρα υπερψήφισαν και οι βενιζελικοί. Από όλα τα σημεία της Ελλάδας, πάντως, ερχόταν στεντόρειο το μήνυμα: οι Έλληνες ήταν αφοσιωμένοι και στον Κων/νο και στην Αντάντ, με κυβερνητική, φυσικά, παρότρυνση.

    Στις 19/12/1920 ήρθε στην Αθήνα ο Κων/νος εν μέσω φρενήρων λαϊκών πανηγυρισμών.

     9. Από τις πρώτες ενέργειες της νέας κυβέρνησης ήταν οι σαρωτικές αλλαγές στη Δημ. Διοίκηση, στη Δικαιοσύνη, στην Εκκλησία, στις Ένοπλες Δυνάμεις και στην Παιδεία. Απομακρύνθηκαν οι βενιζελικοί νομάρχες, δήμαρχοι, κοινοτάρχες, οι Γεν. Γραμματείς των Υπουργείων κτλ., κτλ. Ο μόνος που διασώθηκε ήταν ο αρμοστής της Σμύρνης Αρ. Στεργιάδης. Περιορισμένες ήταν οι απολύσεις στη Δικαιοσύνη. Βαθιά μπήκε το μαχαίρι και στις Ένοπλες Δυνάμεις, κυρίως σε επίπεδο ηγεσίας. Ο αρχηγός Στρατιάς Λεων. Παρασκευόπουλος παραιτήθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Α. Παπούλα. Παραιτήθηκαν αμέσως και οι στρατηγοί Αλ. Οθωναίος, Χατζημιχάλης και Αλ. Μαζαράκης. Επαναφέρθηκαν 1500 ανώτατοι, ανώτεροι και κατώτεροι απότακτοι αξιωματικοί. Το πρόβλημα ήταν πώς αυτοί θα εντάσσονταν στη στρατιωτική ιεραρχία χωρίς να δημιουργηθούν νέοι απότακτοι και να διαταραχθεί η τάξη στο Στράτευμα. Ακολουθήθηκε μια πολύπλοκη διαδικασία. Από όλες αυτές τις αλλαγές εκείνο που διαταράχθηκε περισσότερο ήταν η κατάσταση ομοψυχίας στο πολεμικό μέτωπο. Πάντως το σύνολο των βενιζελικών αξιωματικών που παραιτήθηκαν, απολύθηκαν, μετατέθηκαν ή κατέφυγαν στην Κων/πολη δεν ξεπερνούσαν τους 500.