Ανατολική πολιτική ως το 1296. Η στάση του Φιλανθρωπηνού

     1. Η Δύση δεν απορρόφησε τον Ανδρόνικο Β΄ όσο τον πατέρα του. Κύριο μέλημά του ήταν η ενίσχυση της θέσης του στη Μ. Ασία, όπου εγκαταστάθηκε κατά την 3ετία 1290-93. Κατά την περίοδο αυτή: πήγε στη Βιθυνία όπου επιθεώρησε τις οχυρώσεις του Σαγγαρίου· μετά επισκέφθηκε τη Νίκαια, το Ποπάδιο και το Νυμφαίο, όπου έμεινε επί δύο χρόνια. Σκοπός του ν’ αποσπάσει την εύνοια των κατοίκων της Μ. Ασίας. Πολέμους δεν διεξήγαγε.

     Στην περιοδεία αυτή τον Ανδρόνικο Β΄ συνόδευε ο Θεόδωρος Μετοχίτης, γιος του ενωτικού Γεωργίου Μετοχίτη. Στην αυτοκρατορική υπηρεσία εισήλθε το 1290 και η εξέλιξή του υπήρξε ραγδαία. Αναδείχθηκε σε έναν από τους εμπιστότερους συμβούλους του Ανδρονίκου Β΄ και το 1321 έφθασε στο αξίωμα του μεγάλου Λογοθέτη. Από τους λόγους που συνέγραψε για λογαριασμό του αυτοκράτορα πληροφορούμαστε για την αθλιότητα που βασίλευε στη Μ. Ασία και την κρατική και οχυρωματική αποδιοργάνωσή της.

    2. Στα πλαίσια σχεδίου αναβάθμισης της άμυνας των περιοχών της Μ. Ασίας το Μάρτιο του 1293 ο Ανδρόνικος διόρισε αρχηγό του στρατού της Ανατολής και διοικητή της Μ. Ασίας, πλην των ακτών της Ιωνίας, τον Αλέξιο Φιλανθρωπηνό, νεαρό αλλά ικανό στρατιωτικό. Αυτός αρχικά ασχολήθηκε με την αναδιοργάνωση του στρατού. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1294 άρχισε τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις. Κυρίευσε πολλά φρούρια από τους Τούρκους και διασφάλισε πολλά χωριά που κινδύνευαν. Ο απόηχος των επιτυχιών του έφθασε γρήγορα στην Κων/πολη και προκάλεσε έκπληξη. Περί το τέλος του 1295 ο Φιλανθρωπηνός έλεγχε την κοιλάδα του Μαιάνδρου και τη Μίλητο. Οι αιχμάλωτοι Τούρκοι ήταν πολυάριθμοι. Πολλοί Τούρκοι παραδόθηκαν και εντάχθηκαν στο στρατό του Φιλανθρωπηνού. Παράλληλα αυτός ανέπτυξε και μη στρατιωτικές δραστηριότητες, όπως η εντολή του να επιστρέψουν οι κάτοικοι στα χωριά και στις πόλεις απόπου αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν.

     Η θέση του Φιλανθρωπηνού στη Μ. Ασία ισχυροποιήθηκε. Αυτό έκαμε τους περί αυτόν να τον παρακινήσουν σε στασίαση, την οποία ο ίδιος δεν ήθελε. Οι επιτυχίες του προκάλεσαν ζηλοτυπίες. Οι στρατιώτες του, ιδίως οι Κρητικοί, φοβούνταν τη δολοφονία του. Της αντίπαλης παράταξης ηγούνταν ο διοικητής των ακτών της Ιωνίας Λιβαδάριος. Ο Φιλανθρωπηνός, έχοντας τη στήριξη όχι μόνο των κατοίκων της Μ. Ασίας, αλλά και των μοναστηριών, στασίασε. Ανάμεσα στους υποκινητές του σε στάση ήταν κι ένας συγγενής της γυναίκας του, ο μοναχός Μελχισεδέκ, ο οποίος δραστηριοποιήθηκε και στη στρατολόγηση υποστηρικτών του Φιλανθρωπηνού.

     Στον Ανδρόνικο Β΄ η είδηση της στάσης του Φιλανθρωπηνού προκάλεσε θλίψη. Άρχισε δια του Λιβαδαρίου διαπραγματεύσεις με τον αντάρτη, προσφέροντάς του τον τίτλο του καίσαρα ώστε να μείνει η Μ. Ασία υπό τον έλεγχό του. Το Λιβαδάριο, όμως, δεν τον συνέφερε η συμφιλίωση, αλλά η δική του επικράτηση. Έτσι, με χρήματα που του έστειλε ο αυτοκράτορας, δωροδόκησε τους Κρήτες στρατιώτες του Φιλανθρωπηνού, οι οποίοι τον συνέλαβαν και τον τύφλωσαν. Αυτό, όμως, δεν εμπόδισε τον Ανδρόνικο το 1323 να του αναθέσει τη σωτηρία της Φιλαδέλφειας από την πολιορκία των Τούρκων.

      Η στάση του Φιλανθρωπηνού και η κατάληξή της απάλλαξε τους Τούρκους της Μ. Ασίας από ένα φοβερό εχθρό τους και άνοιξε το δρόμο για την οριστική απώλεια της Μ. Ασίας για το Βυζάντιο.

      3. Το 1294 εμφανίστηκε στα περίχωρα της Κων/πολης ένας Βούλγαρος που έλεγε ότι ήταν ο Λαχανάς, που το 1277 είχε στασιάσει κατά του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου και του Βουλγάρου βασιλιά Κων/νου Τοίχου. Στη Μ. Ασία οργίαζαν οι φήμες ότι αυτός θα τους έσωζε από τους Τούρκους. Ο Ανδρόνικος, εκμεταλλευόμενος αυτές τις προσδοκίες-πίστεις των κατοίκων της Μ. Ασίας, έστειλε τον Ψευδο-Λαχανά στο Σαγγάριο. Πλήθη χωρικών έσπευσαν να τον πλαισιώσουν ως στρατιώτες του. Καθώς αυτός ο «στρατός» ήταν απόλεμος και αγύμναστος εύκολα θα κατασφάζονταν από τους Τούρκους. Αυτό φοβήθηκε ο Ανδρόνικος -αλλά και τον κίνδυνο να στασιάσουν οι χωρικοί- και ανακάλεσε τον Ψευδο-Λαχανά στην Κων/πολη, όπου φυλακίστηκε.

    Και οι δύο αυτές στάσεις απεικονίζουν καθαρά τη βαθιά δυσαρέσκεια των κατοίκων της Μ. Ασίας κατά του Ανδρονίκου και της κεντρικής εξουσίας γενικότερα.