Η διείσδυση του Καρόλου στη χερσόνησο του Αίμου (1270 – 1274) - Προσπάθεια προσέγγισης των βόρειων γειτόνων - Πάπας Γρηγόριος Ι΄. Μεθοδεύσεις υποταγής της Ανατολής

    Ο Μιχαήλ εκμεταλλεύθηκε αυτή την ανάπαυλα για να εδραιώσει τη θέση του στην Πελοπόννησο. Έστειλε στρατεύματα και μισθοφόρους κατά του Γουλιέλμου της Αχαΐας. Αυτός διασώθηκε χάρη στις ενισχύσεις που του έστειλε το 1271 ο Κάρολος. Οι συγκρούσεις κατά τη διετία 1272-74 ήταν ηπιότερες.

       Ο Μιχαήλ Η΄ προσπάθησε να προσεταιριστεί το διάδοχο του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄, Νικηφόρο, και τον ηγεμόνα της Θεσσαλίας Ιωάννη, νόθο γιο του Μιχαήλ Β΄. Αυτή η κίνησή του όμως απέτυχε.

      Ο Κάρολος προχωρούσε στην εφαρμογή των σχεδίων του. Εκμεταλλευόμενος την επιθυμία των Αλβανών ν’ αποδεσμευθούν από το Βυζάντιο, απέκτησε στο έδαφός τους σταθερή βάση και ονομάστηκε βασιλιάς του νεοσύστατου βασιλείου της Αλβανίας. Αφού εξασφάλισε και τη συναίνεση των Αλβανών, άρχισε να οργανώνει το Δυρράχιο ως το ορμητήριό του κατά της Κων/πολης. Ο Κάρολος κατόρθωσε ως το 1273 να τεθεί επικεφαλής όλων των εχθρών της βυζαντινής αυτοκρατορίας (Λατίνων, Αλβανών, Σλάβων).

      1. Ο Μιχαήλ Η΄ σχεδίαζε την αποκατάσταση των συνόρων της αυτοκρατορίας στα προ του 1204 όριά της. Αυτό επιδείνωσε τις σχέσεις του με τα γειτονικά της σλαβικά κράτη.

       2. Μετά την ανάρρησή του στο θρόνο ο Μιχαήλ διεξήγαγε επιτυχείς διαπραγματεύσεις με το Βούλγαρο τσάρο Κων/νο Τοίχο. Κατέληξαν μάλιστα και στη σύναψη συγγενικών δεσμών: ο Τοίχος νυμφεύθηκε μια ανιψιά τού Μιχαήλ Η΄. Ο τελευταίος τού έταξε ως προίκα τα επί του Ευξείνου Πόντου λιμάνια της Αγχιάλου και της Μεσημβρίας. Αυτή την υπόσχεση, όμως, την αθέτησε. Γιαυτό οι Βούλγαροι εισέβαλαν σε βυζαντινά εδάφη. Εκδιώχθηκαν από τους Μογγόλους συμμάχους του Μιχαήλ. Αυτό δυνάμωσε τις σχέσεις των Βουλγάρων με τον Ανδεγαυό. Έτσι, το 1273 απεσταλμένοι του Τοίχου έφθασαν στην αυλή του Καρόλου.

      3. Όταν οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στον αυτοκράτορα και τους Σέρβους απέτυχαν, οι τελευταίοι το 1273 στράφηκαν προς τον Κάρολο. Αντιδρώντας ο Μιχαήλ Η΄, συμμάχησε με τους Ούγγρους. Έτσι, στο τέλος του 1272 ο γιος και διάδοχός του Ανδρόνικος νυμφεύθηκε την Άννα, κόρη του βασιλιά της Ουγγαρίας Στεφάνου Ε΄. Ο Ανδρόνικος στη συνέχεια στέφθηκε συναυτοκράτορας με ευρύτατες αρμοδιότητες.

     4. Μετά από τρία χρόνια χηρείας, το Σεπτ. του 1271 τον παπικό θρόνο κατέλαβε ο Γρηγόριος Ι΄. Έθεσε ως κύριο στόχο του μια νέα σταυροφορία. Για να πετύχει ένα τέτοιο εγχείρημα οι καλές σχέσεις με το Βυζάντιο ήταν απαραίτητες. Γιαυτό το Μάρτιο του 1272 ανακοίνωσε τη σύγκληση οικουμενικής συνόδου για το 1274. Κύριος σκοπός της συνόδου θα ήταν η ένωση των Εκκλησιών. Ταυτόχρονα διαμήνυσε στον Κάρολο να μην πραγματοποιήσει τις βλέψεις του κατά της Κων/πολης.

     5. Στο εκκλησιαστικό θέμα ο Γρηγόριος φάνηκε σκληρότερος από τον προκάτοχό του. Αξίωσε τηλεσιγραφικά από το Μιχαήλ Η΄ την υποταγή χωρίς υπεκφυγές της Ανατολικής Εκκλησίας, αλλιώς θ’ αποδεσμεύσει τον Κάρολο Ανδεγαυό, ο οποίος ήταν έτοιμος να επιτεθεί. Παράλληλα προσκάλεσε τον αυτοκράτορα και τον πατριάρχη Ιωσήφ να παρακολουθήσουν αυτοπροσώπως ή με αντιπροσώπους τους τις εργασίες της συνόδου του 1274. Έθεσε, όμως, δύο όρους: α) να υπογράψουν τη λατινική Ομολογία Πίστεως, και β) να αναγνωρίσουν τον πάπα ως διοικητικό προϊστάμενο ολόκληρης της Εκκλησίας. Για να εκβιάσει δε το Μιχαήλ, ο πάπας α) ζήτησε από τους Βενετούς να μην ανανεώσουν τη συνθήκη τους με το Βυζάντιο προτού επέλθει η ένωση των Εκκλησιών, δηλ. η υποταγή της Ανατολής, και β) κρατούσε τον Κάρολο επί ποδός πολέμου.

     6. Ο Μιχαήλ αποδύθηκε σ’ έναν απεγνωσμένο αγώνα να πείσει κλήρο και λαό για την αναγκαιότητα αποδοχής των παπικών όρων, υποβαθμίζοντας τη σημασία των υποχωρήσεων που καλούνταν να κάμουν σε διοικητικό επίπεδο απέναντι στον πάπα. Όσον αφορά τα δογματικά κι εκκλησιολογικά ζητήματα ισχυριζόταν ότι οι παραχωρήσεις θα ήταν ελάχιστες κι εντελώς επουσιώδεις.

   Όλες οι προσπάθειες και η επιχειρηματολογία του αυτοκράτορα έπεφταν στο κενό, διότι α) η ένωση όχι μόνο θα καθιέρωνε το απεχθές Filioque, αλλά θα αλλοίωνε και τη λατρευτική τάξη· β) η τυχόν μοναρχία του πάπα θα ακύρωνε τη θεσμοθετημένη και αιωνόβια πενταρχία στην Εκκλησία, πλήττοντας ταυτόχρονα και το συνοδικό σύστημα διοίκησής της· γ) εγγύηση αποτελούσε μόνο μια πραγματική οικουμενική σύνοδος και όχι μια σύνοδος παποκυριαρχούμενη και με προειλημμένες αποφάσεις· δ) η εκκλησιαστική ένωση θα οδηγούσε αναπότρεπτα σε μια νέα λατινοκρατία και στον εκλατινισμό του Ελληνισμού. Όλα αυτά κατά βάθος τα συμμεριζόταν και ο Μιχαήλ Η΄. Αυτό συνάγεται από τους συνεχείς ελιγμούς του απέναντι στις παπικές πιέσεις-εκβιασμούς.

      Οι ενωτικές προσπάθειες του Μιχαήλ Η΄ εύρισκαν απέναντί τους το χαρτοφύλακα της Αγ. Σοφίας Ιωάννη Βέκκο και άλλους κληρικούς και μοναχούς, οι οποίοι θεωρούσαν τους Λατίνους αιρετικούς. Στο ίδιο στρατόπεδο ανήκε και ο ανθενωτικός πατριάρχης Ιωσήφ που βρήκε υποστηρικτές στους οπαδούς του έκπτωτου πατριάρχη Αρσενίου, στους αυλικούς κύκλους και στους οπαδούς των Λασκάρεων.

      Αντίθετα, στις προσπάθειες μεταστροφής της κοινής γνώμης πρωτοστατούσαν και οι παπικοί απεσταλμένοι Ιερώνυμος και Ιωάννης Παράστρων. Το μόνο που κατάφεραν ήταν να εξασφαλίσουν ένα έγγραφο υποταγής στον πάπα ορισμένων μετριοπαθών επισκόπων.