Γ΄ περίοδος (1214 - 1262)

     1. Το 1216 πέθανε ξαφνικά ο Λατίνος αυτοκράτορας της Κων/πολης Ερρίκος, ένας φίλος των Ελλήνων. Δεν άφησε απογόνους. Γιαυτό τον διαδέχτηκε ο επ’ αδελφή γαμπρός του Πέτρος ντε Κουρτεναί. Στέφθηκε από τον πάπα Ονώριο Γ΄ σε εκκλησία έξω από τα τείχη της Ρώμης. Μετά έφθασε στο Δυρράχιο με σκοπό μέσω της Εγνατίας να πάει στην Κων/πολη. Θα περνούσε μέσα από την Αλβανία και την Ήπειρο. Ο νέος δεσπότης Θεόδωρος θεώρησε πως ήταν ευκαιρία να χτυπήσει τον αυτοκράτορα των άσπονδων εχθρών του Φράγκων. Οι δυνάμεις του επιτέθηκαν στον Πέτρο στα στενά του Ελμπασάν. Ο Πέτρος και ο συνοδός του παπικός λεγάτος αιχμαλωτίστηκαν. Ο Πέτρος πέθανε στη φυλακή, ενώ ο λεγάτος ελευθερώθηκε αργότερα.

    Μετά από αυτό οι θρόνοι της αυτοκρατορίας και του βασιλείου της Θεσ/νίκης πέρασαν στα χέρια γυναικών, των χηρών των προκατόχων τους. Δρομολογήθηκε η παρακμή.

      2. Ο φιλόδοξος και δραστήριος Θεόδωρος Άγγελος-Δούκας (Κομνηνός) συνέχισε τις κατακτήσεις του στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία σε βάρος των Φράγκων και των Βουλγάρων. Σε λίγο μόνο η Λάρισα παρέμεινε από τις θεσσαλικές βαρονίες. Το 1223 οι κατακτήσεις ολοκληρώθηκαν με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Αθετώντας δε τον όρκο του (να μην αναγνωρίσει άλλον αυτοκράτορα από κείνον της Νικαίας), ο Θεόδωρος Άγγελος-Δούκας (Κομνηνός) στέφθηκε στη Θεσσαλονίκη μόνος του ως αυτοκράτορας («εν Χριστώ τω Θεώ πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ των Ρωμαίων»), περιβλήθηκε τα αυτοκρατορικά σύμβολα και σχημάτισε αυτοκρατορική αυλή. Ο ορθόδοξος μητροπολίτης Θεσ/νίκης, πιστός στον οικουμενικό πατριάρχη που έδρευε πλέον στη Νίκαια, δεν παρέστη στην τελετή της στέψης του Θεοδώρου. Τον αναπλήρωσε ο αρχιεπίσκοπος Αχρίδας. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να ξεσπάσει μια θανάσιμη διαμάχη ανάμεσα στις δύο ελληνικές αυτοκρατορίες, της Νικαίας και της Θεσσαλονίκης, δίνοντας έτσι παράταση ζωής στην ετοιμόρροπη λατινική αυτοκρατορία.

      Η άλωση της Θεσσαλονίκης προκάλεσε αίσθηση στη Δύση. Ο πάπας Ονώριος Γ΄ κάλεσε σε συναγερμό τα φραγκικά κ.λ. προπύργια της Ελλάδας και ζήτησε από τους ηγεμόνες της Αχαΐας και της Αθήνας να ετοιμαστούν για επανάκτηση της Θεσ/νίκης. Επιδίωξε μάλιστα να οργανώσει μια νέα σταυροφορία. Ο έκπτωτος βασιλιάς της Θεσ/νίκης Δημήτριος και ο ετεροθαλής αδελφός του, ο μαρκήσιος Γουλιέλμος Μομφερατικός, τέθηκαν επικεφαλής της εκστρατείας. Καθ’ οδόν, στη Λάρισα, πέθανε ο Γουλιέλμος. Ο αδύναμος Δημήτριος επανήλθε στην Ιταλία, όπου πέθανε το 1227. Ανάλογη απόπειρα δεν έγινε πλέον.

  Η πτώση της Θεσσαλονίκης προκάλεσε την ανεξαρτητοποίηση των νότιων φραγκικών πολιτειών από τη λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης.

     3. Ο ατυχής Πέτρος ντε Κουρτεναί, αναχωρώντας για την Κων/πολη, έστειλε δια θαλάσσης τη γυναίκα του και την κόρη του Αγνή. Καθ’ οδόν προς την Κων/πολη αυτές συναντήθηκαν στο Κατάκωλο με το Γοδοφρείδο Βιλεαρδουίνο. Αυτή η συνάντηση κατέληξε στο γάμο της Αγνής με το γιο του Βιλεαρδουίνου, Γοδοφρείδο Β΄.

       4. Το 1218 πέθανε ο Βιλεαρδουίνος. Τον διαδέχτηκε ο γιος του Γοδοφρείδος Β΄. Η βασιλεία του Γοδοφρείδου Β΄ υπήρξε ευτυχισμένη. Μόνος αντίπαλός του αναδείχτηκε ο λατινικός κλήρος που αρνιόταν να τον βοηθήσει στην εκδίωξη των Ελλήνων από το ανοχύρωτο οχυρό της Μονεμβασιάς. Ο ηγεμόνας δέχτηκε τους αφορισμούς τους. Ο Γοδοφρείδος απευθύνθηκε στον πάπα. Έτσι, το 1223 υπογράφηκε ένα κονκορδάτο μεταξύ Εκκλησίας και κράτους που καθόριζε τις περιουσιακές, φορολογικές και λοιπές τους σχέσεις και τα προνόμια της πρώτης. Όταν το 1236 η λατινική αυτοκρατορία κινδύνευε από τον Έλληνα αυτοκράτορα και τον τσάρο της Βουλγαρίας, ο Γοδοφρείδος Β΄ και ο κλήρος ανταποκρίθηκαν σε έκκληση του πάπα για να προσφέρουν χρήματα για τη σωτηρία της αυτοκρατορίας τους.

    Το 1228 πέθανε ο Λατίνος αυτοκράτορας Ροβέρτος στην Εύβοια ή στην Πάτρα. Τον διαδέχθηκε ο Βαλδουίνος Β΄. Ο Γοδοφρείδος Β΄ έσπευσε στην Κων/πολη με αξιόλογη δύναμη, αφού κατάφερε με το στόλο του να σπάσει τη γραμμή των Ελλήνων. Ο Γοδοφρείδος Β΄ πρόσφερε στο Βαλδουίνο Β΄ σημαντική οικονομική ενίσχυση και αυτός, ανταμείβοντάς τον, του χορήγησε την επικυριαρχία του δουκάτου του Αιγαίου. Ο Γοδοφρείδος Β΄ θεωρούνταν ο ισχυρότερος από τους Φράγκους ηγεμόνες και κατ’ επανάληψη ανταποκρίθηκε σε εκκλήσεις του πάπα να βοηθήσει στην υπεράσπιση της πρωτεύουσας της λατινικής αυτοκρατορίας. Η αυτοκρατορία, όμως, της Ρωμανίας βάδιζε προς την παρακμή.

    5. Αλλαγή ιδιοκτησίας/κυριαρχίας υπήρξε και στο άλλο ισχυρό φραγκικό κράτος, των Αθηνών. Ο Όθων γέρασε και παραιτήθηκε (1225) και αναχώρησε οικογενειακώς για την πατρίδα του. Τον διαδέχτηκε ο ανιψιός του Γκυ. Ο νέος ηγεμόνας είχε ως έδρα τη Θήβα. Παραχώρησε πολλά προνόμια στους Γενουάτες εμπόρους και προστασία στους Εβραίους συναδέλφους τους. Έδειχνε απροθυμία, όμως, στην παπική πρόσκληση να συμπράξει με τον Γοδοφρείδο Β΄ και τον κόμη Ματέο της Κεφαλλονιάς για ενίσχυση της άμυνας της Κων/πολης.

     6. Το 1246 πέθανε ο Γοδοφρείδος Βιλεαρδουίνος και τον διαδέχθηκε στην ηγεμονία της Αχαΐας ο αδελφός του Γουλιέλμος. Ο νέος ηγεμόνας γεννήθηκε στο οικογενειακό τους κάστρο της Καλαμάτας και μιλούσε άπταιστα την Ελληνική. Ήταν η πιο τολμηρή και ιπποτική φυσιογνωμία της φραγκοκρατούμενης Ελλάδας. Αυτός είναι ο ήρωας του Χρονικού του Μορέως. Η βασιλεία του κύλισε με συνεχείς πολέμους.

       Το πρώτο που επιδίωξε ήταν η υποταγή της Μονεμβασιάς, του τελευταίου ελληνικού οχυρού. Κατά καιρούς απολάμβανε ειδικών προνομίων από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες. Κυβερνιόταν από τρεις τοπικούς ευγενείς, τους άρχοντες, που την παρούσα στιγμή ήταν οι Μαμωνάς, Δαιμογιάννης και Σοφιανός. Ο Γουλιέλμος προετοίμασε προσεκτικά την πολιορκία της, εξασφαλίζοντας τη σύμπραξη πολλών υποτελών του: βαρόνων, αυθεντών, δουκών και κομήτων. Και όταν εξασφάλισε από τη Βενετία 4 γαλλέρες, προχώρησε στην πολιορκία. Πάνω από 3 χρόνια αντιστάθηκαν οι πολιορκούμενοι. Και μόνο όταν πια δεν υπήρχε ούτε γάτα να φάνε παραδόθηκαν. Και τότε υπό τον όρο ότι θα έμεναν απαλλαγμένοι από φεουδαλικές υποχρεώσεις. Όταν αυτό έγινε δεκτό, οι τρεις άρχοντες παρέδωσαν τα κλειδιά της πόλης τους στο Γουλιέλμο. Αυτός τους φόρτωσε με δώρα και τους παραχώρησε τιμάρια. Φραγκική φρουρά εγκαταστάθηκε στο πολυπόθητο φρούριο και Λατίνος επίσκοπος στο επισκοπικό μέγαρο. Δεκατρία χρόνια κράτησε η φραγκική κυριαρχία στο κάστρο. Με την πτώση της Μονεμβασιάς ήρθε και η υποταγή των Τσακώνων. Ο Γουλιέλμος, για να ελέγξει την υποταγή του Μοριά, έχτισε τρία κάστρα: του Μυστρά ή Μυζηθρά, της Παλαιάς Μαΐνας και του Λεύτρου. Μόνο μια μικρή μανιάτική εστία υπήρχε ακόμα ανυπότακτη.

     Η αρχαϊκή ηγεμονία είχε φθάσει πλέον στο μεσουράνημά της. Τα πάντα βρίσκονταν στα χέρια των Φράγκων. Ο Γουλιέλμος εξόπλισε 24 πλοία και με 400 ιππότες έσπευσε στην Κύπρο για να συναντήσει το Γαλλο βασιλιά, αφήνοντας στη Ρόδο 100 ευγενείς και ιππότες για να βοηθήσουν τους Γενουάτες κατακτητές της. Εκεί εξασφάλισε την έγκριση του Γάλλου βασιλιά για την κοπή νομισμάτων.

     Ο Γουλιέλμος, όμως, ήθελε περισσότερα. Τέλεσε δεύτερο γάμο με την κόρη του βαρόνου του τρίτου τριτημορίου της Ευβοίας, του βορείου, η οποία ήταν δικαιωματικά κληρονόμος της βαρονίας. Αυτή πέθανε το 1255. Ο Γουλιέλμος διεκδίκησε τη βαρονία της. Οι άλλοι δύο τριτημόριοι βαρόνοι δεν τον ήθελαν γείτονά τους. Συνασπίστηκαν και με τον Ενετό βαΐλο (: αντιπρόσωπο της Βενετίας) εναντίον του.

       Μόνο που ο Γουλιέλμος δε φοβόταν από συνασπισμούς. Με ορμητήριο τη βαρονία της γυναίκας του κάλεσε τους αντιπάλους του βαρόνους να εμφανιστούν ενώπιόν του, του κυριάρχου τους, στον Ωρωπό. Πιστοί αυτοί στο φεδουαλικό δεσμό που τους ένωνε, πήγαν. Τους αιχμαλώτισε. Οι γυναίκες τους κατέφυγαν έξαλλες στον Βενετό βαΐλο ζητώντας βοήθεια. Αυτός προθυμοποιήθηκε να τις βοηθήσει. Ο Γουλιέλμος, όμως, είχε κερδίσει ήδη την υποστήριξη των πόλεων της Εύβοιας. Τρεις φορές άλλαξε χέρια η Χαλκίδα. Τελικά έμεινε στα χέρια των Βενετών. Ο Γουλιέλμος δεν άκουσε τις συστάσεις του πάπα Αλεξάνδρου Δ΄ να ελευθερώσει τους αιχμαλώτους. Ο πόλεμος έτσι επεκτάθηκε στο Μοριά και στην ηπειρωτική Ελλάδα. Με τους αντιπάλους του Γουλιέλμου τάχθηκε και ο «Μέγας Κύρης» της Αθήνας. Ο συνασπισμός εναντίον του Γουλιέλμου έγινε ευρύτατος. Ούτε ο Γουλιέλμος, όμως, έμεινε μόνος. Το 1258 πέρασε τον Ισθμό με πρόθεση να επιτεθεί στην Αθήνα. Στην Κακιά Σκάλα συνάντησε το στρατό του ηγεμόνα της Αθήνας Γκυ. Η φραγκική Αθήνα συγκρούονταν με τη φραγκική Σπάρτη. Ο Γκυ συντρίφτηκε και κατέφυγε στα οχυρώματα της Θήβας. Ο Γουλιέλμος τον ακολούθησε. Παρενέβη, όμως, ο αρχιεπίσκοπος και τον έπεισε να μην επιτεθεί στη Θήβα. Ο Γκυ υποσχέθηκε να παρουσιαστεί στη Μεγάλη Κούρτη των βαρόνων της Αχαΐας και να υποστεί τις συνέπειες της στάσης του. Οι βαρόνοι της Κούρτης έκριναν εαυτούς αναρμόδιους να τον δικάσουν και τον παρέπεμψαν στο Γάλλο βασιλιά Λουδοβίκο Θ΄. Το συμβούλιο του Παρισιού τον έκρινε μεν ένοχο, αλλά δεν τον τιμώρησε. Αντίθετα μάλιστα, εξασφάλισε τον τίτλο του δούκα της Αθήνας.

    Ο Γουλιέλμος είχε νέα επιτυχία κατά των Βενετών στους Ωρεούς της βόρειας Εύβοιας. Αυτό έκαμε το Δόγη να διατάξει το βαΐλο του της Χαλκίδας να κλείσει ειρήνη μαζί του. Ο Γουλιέλμος τελικά έπεσε θύμα της απληστίας του. Το 1259 προχώρησε σε γάμο με την κόρη του Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄, Άννα. Ο Μιχαήλ Β΄ υπολόγιζε στη βοήθεια του Γουλιέλμου στον αγώνα του κατά του αυτοκράτορα της Νικαίας. Ο Γουλιέλμος από την πλευρά του φιλοδοξούσε ν’ αναστήσει το λομβαρδικό βασίλειο της Θεσ/νίκης.

      Ο Μιχαήλ Β΄ ζήτησε τη βοήθεια και του Γουλιέλμου. Αυτός πήγε αυτοπροσώπως επικεφαλής δύναμης από Φράγκους (από Εύβοια, Αθήνα, Κεφαλλονιά κτλ.) και Έλληνες του Μοριά. Οι δύο αντίπαλοι συναντήθηκαν το 1259 στην πεδιάδα της Πελαγονίας στη Δ. Μακεδονία. Ο αυτοκρατορικός στρατός αποτελούνταν κυρίως από ξένους μισθοφόρους υπό τον αδελφό τού αυτοκράτορα της Νικαίας Μιχαήλ Η΄, Ιωάννη. Μετά από μια παρεξήγηση, όμως, οι δυνάμεις του Μιχαήλ Β΄ αποχώρησαν. Ο Γουλιέλμος έμεινε μόνος απέναντι στις αυτοκρατορικές δυνάμεις. Στη θυελλώδη σύγκρουση που ακολούθησε οι αυτοκρατορικοί της Νικαίας έτρεψαν σε φυγή τις δυνάμεις του Γουλιέλμου. Ο ίδιος και πολλοί από τους ευγενείς συμμάχους του αιχμαλωτίστηκαν. Οι αιχμάλωτοι στάλθηκαν από τον Έλληνα στρατηγό Ιωάννη στην Αυλή του αδελφού του στη Λάμψακο. Έμειναν αιχμάλωτοι επί 3 χρόνια.

     Η μάχη της Πελαγονίας αποτέλεσε μοιραίο χτύπημα για τη φραγκική ηγεμονία.

     7. Μετά την αιχμαλωσία του Γουλιέλμου η πριγκίπισσα γυναίκα του πρόσφερε στο δούκα της Αθήνας Γκυ τη θέση του βαΐλου της Αχαΐας. Αυτός βρισκόταν ακόμη στη Γαλλία. Αναχώρησε αμέσως για το Μοριά. Ενώ ασχολούνταν με τις διοικητικές εκκρεμότητες της χώρας του, ήρθε η τρομερή είδηση της απώλειας της Κων/πολης. Ο έκπτωτος Λατίνος αυτοκράτορας Βαλδουίνος Β΄ έφθασε στη Χαλκίδα. Από εκεί πήγε στη Θήβα και στη συνέχεια στην Αθήνα για να χαιρετήσει το δούκα Γκυ. Πάνω στην Ακρόπολη εκτυλίχθηκε η συγκινητική σκηνή της κηδείας της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κων/πολης. Από τον Πειραιά ο Βαλδουίνος Β΄ αναχώρησε μέσω Μονεμβασιάς για την Ευρώπη.

    8. Ο αιχμάλωτος Γουλιέλμος δέχτηκε να παραδώσει στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο τα τρία κάστρα (Μονεμβασιάς, Μαΐνας και Μυστρά) με αντάλλαγμα τη δική του απελευθέρωση και όσων συναιχμαλώτων του βαρόνων ζούσαν ακόμη. Η συμφωνία έκλεισε το 1262.

    Ο Γκυ με δυσφορία πληροφορήθηκε τη συμφωνία για παραχώρηση των κάστρων. Συγκάλεσε τη Μεγάλη Κούρτη της ηγεμονίας στην Τεγέα για ν’ αποφασίσει σχετικά. Η Κούρτη απαρτίστηκε εξ ολοκλήρου σχεδόν από τις συζύγους των νεκρών/ή αιχμαλώτων βαρόνων. Παρά τη δική του αντίθεση, αποφασίστηκε η παραχώρηση των κάστρων.

       Ο Γουλιέλμος έφθασε στη Χαλκίδα. Εκεί τον περίμενε ο Γκυ και τον οδήγησε στη Θήβα. Εκεί, στο σπίτι του αρχιεπισκόπου Ερρίκου, υπογράφηκε συνθήκη ανάμεσα στο Γουλιέλμο, αφενός, και στη Δημοκρατία της Βενετίας και στους τριτημορίους της Εύβοιας, αφετέρου. Με αυτή τα πράγματα της Εύβοιας επανέρχονταν στο καθεστώς πριν από το θάνατο της δεύτερης συζύγου του Γουλιέλμου.

      Ο Γουλιέλμος δεν είχε λόγους πλέον να φοβάται από τους Ενετούς. Με την ελληνική αυτοκρατορία, όμως, η σύγκρουση φαινόταν αναπόφευκτη. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ όρισε επίτροπό του στην Πελοπόννησο στρατηγό (πρωτοστράτορα) με έδρα το Μυστρά. Αμέσως άρχισε ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους Φράγκους και στους Έλληνες.

Το 1263 πέθανε ο δούκας της Αθήνας Γκυ.