ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ (1204 - 1261)

Α΄ περίοδος (1204-1207)

       1. Μετά την κατάκτηση της Κων/πολης από τους Φράγκους (Απρ. 1204) άρχισε η διαδικασία εκλογής Λατίνου αυτοκράτορα. Το Μάιο «αυτοκράτορας» της Κων/πολης αναδείχθηκε ο κόμης της Φλάνδρας Βαλδουίνος. Αυτό προκάλεσε τη σφοδρή αντίδραση του αρχηγού της Δ΄ Σταυροφορίας Βονιφατίου του Μομφερατικού. Η μεταξύ τους διαμάχη ήταν καταστρεπτική. Το φθινόπωρο οι κατακτητές προχώρησαν στην κατάληψη της δεύτερης σε μέγεθος πόλης της αυτοκρατορίας, της Θεσσαλονίκης. Βασιλιάς της Θεσ/νίκης αναδείχθηκε ο Βονιφάτιος Μομφερατικός. Αμέσως μετά τέθηκε το ζήτημα της διανομής των εδαφών μεταξύ των κατακτητών. Τον Οκτ. 1204 συγκροτήθηκε προς τούτο ένα συμβούλιο από 12 σταυροφόρους και 12 Ενετούς. Η διανομή έγινε «επί χάρτου» και δόθηκαν: α) Τα 5/8 της Κων/πολης στο Βαλδουίνο, ενώ τα υπόλοιπα 3/8 στο δόγη της Βενετίας Ερρίκο Δάνδολο, β) η Μ. Ασία, η Ίμβρος, η Τένεδος, η Χίος και η Σάμος στον αυτοκράτορα (Βαλδουίνο), γ) η Θεσ/νίκη, η Μακεδονία και η δυτική Θράκη στο Βονιφάτιο το Μομφερατικό, δ) οι περιοχές από το Δυρράχιο ως τη Ναύπακτο (Ήπειρος, Ακαρνανία, Αιτωλία, Κέρκυρα και τα παράκτια νησιά του Ιουνίου) στους Βενετούς, ε) οι ανατολικά της Πίνδου περιοχές (Πρέσπες, Αξιός, Θεσσαλία, ανατολική Στερεά και Αργολίδα) στους σταυροφόρους, στ) η υπόλοιπη Πελοπόννησος (από τον Κορινθιακό ως τα λιμάνια της Μεθώνης και της Κορώνης) και τα νησιά της Σαλαμίνας και της Αίγινας στους Βενετούς, που διεκδικούσαν ακόμη την Εύβοια και την Κρήτη. Οι σταυροφόροι θα κατείχαν τις περιοχές τους με σχέση φεουδαρχικής παραχώρησης, εξαρτώμενοι από το Λατίνο αυτοκράτορα της Κων/πολης. Οι Βενετοί θεωρούσαν τις περιοχές τους δικές τους, ως άμεσες κτήσεις της Βενετίας.

      2. Μετά τη διανομή οι σταυροφόροι άρχισαν να κατακτούν τα εδάφη που τους παραχωρήθηκαν. Αλλού τα πράγματα ήταν εύκολα κι αλλού συνάντησαν αντιστάσεις. Έτσι, στα τέλη του 1204 ο Βαλδουίνος και ο αδελφός του Ερρίκος πέρασαν με τους ιππότες τους στη Μ. Ασία. Αρχικά είχαν επιτυχίες. Μετά βρήκαν μπροστά τους το Θεόδωρο Λάσκαρι, γαμπρό του Αλεξίου Γ΄, που κατέφυγε στη Μ. Ασία. Το Δεκέμβριο του 1204 ο Λάσκαρις νικήθηκε στον Ποιμανηνό. Λίγους μήνες μετά νίκησαν και το Θεόδωρο Μαγκαφά κοντά στο Αδραμύττιο. Σε άλλη εκστρατεία τους στη Θράκη οι Λατίνοι συνέλαβαν το δραπέτη αυτοκράτορα Αλέξιο Ε΄, τον οδήγησαν στην Κων/πολη και τον εκτέλεσαν.

       Ταυτόχρονα ο Βονιφάτιος Μομφερατικός ξεκινούσε από τη Θεσ/νίκη για να κατακτήσει την Ελλάδα. Στη Θεσ/νίκη άφησε ως αντιβασίλισσα τη γυναίκα του Μαρία. Αφού κατέλαβε τις Σέρρες και τη Βέροια, πέρασε τα Τέμπη και προήλασε προς τη Θεσσαλία. Εμπόδιο συνάντησε μόνο στις Θερμοπύλες από τον «άρχοντα» Κορίνθου και Αργολίδας Λέοντα Σγουρό που είχε φθάσει ως εκεί και συνάντησε τον Αλέξιο Γ΄. Ούτε ο Σγουρός, όμως, άντεξε στην επιθετικότητα του Βονιφατίου κι επέστρεψε στην Κόρινθο. Ο Αλέξιος Γ΄ και η σύζυγός του αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στον Αλμυρό. Ο Βονιφάτιος έφθασε ακώλυτα ως την Αττική. Τον Οκτ. του 1204 στην Ακρόπολη εγκαταστάθηκε λατινική φρουρά. Ο Βονιφάτιος έφθασε θριαμβευτής ως το Ναύπλιο.

      Τα εδάφη που κατέλαβε ο Βονιφάτιος τα μοίρασε ως φέουδα στους βαρόνους του, που στο σύνολό τους σχεδόν ήταν, όπως και ο ίδιος, Λομβαρδοί.

       3. Η συμπεριφορά του Βαλδουίνου εξόργισε τον Ιωαννίτσ(ζ)η της Βουλγαρίας. Αυτός εξήψε τα αντιλατινικά αισθήματα των κατοίκων της Θράκης και το Φεβρ. του 1205 επιτέθηκε στην Αδριανούπολη. Ο Βαλδουίνος και ο Ερρίκος διέκοψαν τις επιχειρήσεις τους στη Μ. Ασία κι επέστρεψαν εσπευσμένα στην Κων/πολη για να την υπερασπιστούν. Τον Απρ. οι Βούλγαροι και οι Έλληνες νίκησαν το Βαλδουίνο κοντά στην Αδριανούπολη. Ο Βαλδουίνος αιχμαλωτίστηκε και αργότερα πέθανε αιχμάλωτος. Ο αδελφός του Ερρίκος ανέλαβε την αντιβασιλεία. Τον Αύγ. του 1206, όταν έγινε φανερό ότι ο Βαλδουίνος δε θα επέστρεφε, ο Ερρίκος εστέφθη «αυτοκράτορας» στην Κων/πολη από το Λατίνο πατριάρχη. Τον Ιούνιο του 1205 πέθανε και ο δόγης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος. Αυτή ήταν η πρώτη κρίση της λατινικής αυτοκρατορίας.

       O Iωαννίτσ(ζ)ης, εκμεταλλευόμενος τη νίκη του, προχώρησε σε λεηλασία της Θράκης και της Μακεδονίας. Κατέλαβε τις Σέρρες κι έφθασε ως τη Θεσ/νίκη, οι κάτοικοι της οποίας εξεγέρθηκαν κατά των Λατίνων. Η σύζυγος του Βονιφατίου Μαρία πολιορκήθηκε στο Επταπύργιο. Ο Βονιφάτιος επέστρεψε εσπευσμένα από την Πελοπόννησο. Αυτός αποκατέστησε την τάξη, τιμώρησε τους εξεγερμένους κατοίκους και συνέλαβε τον Αλέξιο Γ΄ ως υποκινητή της εξέγερσης και τον έστειλε στη Γένουα προς φύλαξη.

      Η δραστηριότητα του Ιωαννίτζ(σ)η συνεχίστηκε. Οι στρατιώτες του (Βλάχοι και Κουμάνοι) φόνευαν αδιάκριτα Έλληνες και Λατίνους. Κατέλαβε τη Βέροια και την Αδριανούπολη, την οποία λεηλάτησε κι εκτόπισε τους κατοίκους της. Ο Ερρίκος υπερασπίστηκε αποτελεσματικά την Κων/πολη. Καταδίωξε τον Ιωαννίτσ(ζ)η κι επιτέθηκε εναντίον της Αγχιάλου στις ακτές του Ευξείνου Πόντου. Το Σεπτ. του 1207 ο Βονιφάτιος Μομφερατικός, που μετείχε σε εκστρατεία του Ερρίκου στη Θράκη, έπεσε σε βουλγαρική ενέδρα κοντά στη Μοσυνόπολη και σκοτώθηκε. Ο Ιωαννίτσ(ζ)ης έβαλε πλέον ως στόχο τη Θεσ/νίκη. Τον Οκτ. του 1207, όμως, πέθανε αιφνίδια. Έλληνες και Λατίνοι ανακουφίστηκαν, αλλά στη Βουλγαρία επικράτησε αναταραχή.

    4. Είπαμε παραπάνω ότι ο Βονιφάτιος μοίρασε τις κατακτήσεις του στους άμεσους συνεργάτες του βαρόνους. Έτσι: τη Θήβα-Βοιωτία, την Αθήνα-Αττική και τη Μεγαρίδα παραχώρησε στον Όθωνα ντε λα Ρος, Βουργουνδό. Ο Όθων έφερνε τον τίτλο του «κύρη της Αθήνας» ή «Μέγας κυρ ή Μέγας κύρης».

      Ο Φλαμανδός πολεμιστής Ζακ ντ’ Αβέσν αποκόπηκε από το κύριο σώμα των Φράγκων και κατευθύνθηκε στην Εύβοια η οποία δεν αντιστάθηκε. Αφού έκτισε ένα κάστρο στο μέσο του Ευρίπου κι εγκατέστησε φρουρά, έσπευσε να ενωθεί με το Βονιφάτιο και τον Όθωνα για να συμπράξουν στην κατάληψη της Κορίνθου που υπερασπιζόταν ο Σγουρός.

       Η κάτω πόλη κυριεύθηκε σχετικά εύκολα. Ο Ακροκόρινθος, όμως, φαινόταν απόρθητος στα χέρια του Σγουρού που τον υπερασπιζόταν ηρωικά. Η δική του, όμως, αντίσταση δεν κατάφερε ν’ αποτρέψει την κατάληψη της Πελοποννήσου που προήλθε από αλλού.

      Ένας από τους ηγέτες της Δ΄ Σταυροφορίας, ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος, λίγο πριν από την κατάληψη της Κων/πολης, επιχείρησε προσκύνημα στην Παλαιστίνη. Όταν καθ’ οδόν, στη Συρία, πληροφορήθηκε τα κατορθώματα των σταυροφόρων, αποφάσισε να επιστρέψει. Το πλοίο του, όμως, παρασύρθηκε από την κακοκαιρία κι έφθασε στο λιμάνι της Μεθώνης. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 1204 που παρέμεινε εκεί δέχτηκε αίτηση από τον άρχοντα της Μεθώνης Ιωάννη Καντακουζηνό να τον βοηθήσει να καταλάβει γειτονικές ελληνικές περιοχές. Αυτός ανταποκρίθηκε και η συμμαχία πέτυχε. Σε λίγο ο Καντακουζηνός πέθανε και τον διαδέχτηκε ο γιος του Μιχαήλ. Αυτός, περισσότερο πατριώτης και συνετός, στασίασε κατά των Φράγκων με υποκίνηση και του Σγουρού. Ήταν όμως αργά. Ο Βιλεαρδουίνος διαπίστωσε ότι οι Έλληνες της Πελοποννήσου ήταν απρόθυμοι να πολεμήσουν. Θα μπορούσε, συνεπώς, εύκολα να καταλάβει την Πελοπόννησο.

    Τότε πληροφορήθηκε ότι ο Βονιφάτιος πολιορκούσε τη Ναυπλία κι έσπευσε να τον βοηθήσει. Ο Βονιφάτιος προσπάθησε να τον κρατήσει στην υπηρεσία του, προσφέροντάς του κτήματα και κτήσεις. Εκεί, όμως, ο Βιλεαρδουίνος συνάντησε έναν παλιό φίλο και συμπατριώτη του, τον Γκυγιώμ ντε Σαμπλίττ, πρόθυμο να συνεργαστεί μαζί του. Ο Βιλεαρδουίνος -που είχε διασχίσει την Πελοπόννησο- του περιέγραψε τον πλούτο της χώρας που οι κάτοικοί της αποκαλούσαν «Μορέας». Υποσχέθηκε στο Σαμπλίττ να τον αναγνωρίσει ως υποτελή άρχοντα αν τον βοηθήσει στην κατάκτησή της. Ο Βονιφάτιος συμφώνησε για το εγχείρημά τους. Οι δύο φίλοι με 100 ιππότες και μερικούς στρατιώτες όρμησαν από το στρατόπεδο για να κατακτήσουν την Πελοπόννησο.

     Η Πάτρα κυριεύτηκε με την πρώτη έφοδο. Στην πρωτεύουσα της Ήλιδας Ανδραβίδα άρχοντες και λαός περίμεναν τους κατακτητές με ανοικτές αγκαλιές. Το ίδιο έκαμαν και οι Αρκάδες. Το φρούριο του Ποντικόκαστρου κυριεύτηκε εύκολα. Αντίσταση προέβαλαν ο πύργος «των Γιγάντων» στην Κυπαρισσία και το κάστρο της Καλαμάτας. Πραγματική αντίσταση, εντούτοις, προβλήθηκε στον ελαιώνα των Κουντούρων στα βορειο-ανατολικά της Μεσσηνίας. Ο ηρωικός πολεμιστής Δοξαπατρής κατέφυγε και οχυρώθηκε στο μικρό κάστρο του Αράκλοβου. Ο ηρωισμός του έμεινε παροιμιώδης. Τελικά κι αυτός υπέκυψε. Αν και έμεναν ακόμα άπαρτα: α) τα τρία κάστρα του Σγουρού (Ακροκόρινθος, Ναυπλία και Λάρισα του Άργους), β) η Βελιγοστή, η Τεγέα και η Λακεδαιμονία, γ) ο βράχος της Μονεμβασίας, και δ) οι Τσάκωνες του Λεωνιδίου δεν υπέκυπταν, ο πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ αποκαλούσε τον Σαμπλίττ «ηγεμόνα όλης της Αχαΐας». Ο νέος ηγεμόνας παραχώρησε στον πρωτεργάτη αυτής της επιχείρησης Βιλεαρδουίνο την Κορώνη.

     Πολλές περιοχές που τους παραχωρήθηκαν, οι Βενετοί δεν ενδιαφέρθηκαν να τις καταλάβουν. Οι πόλεις της Μεθώνης και της Κορώνης, όμως, ήταν ζωτικής σημασίας για τη μετάβαση στην Κρήτη και στην Αίγυπτο. Γιαυτό το 1206 στάλθηκε στόλος υπό τους Πρεμαρίνι και το γιο τού Δανδόλου που κατέλαβαν από τις φραγκικές φρουρές τις δύο πόλεις, που μεταβλήθηκαν σε σταθμούς ανεφοδιασμού για τις βενετσιάνικες γαλλέρες. Έτσι άρχισε η μακρόχρονη κατοχή των δύο πόλεων.

    Έτσι, σχεδόν αμαχητί, ένα μικρό σώμα Βουργουνδίνων, Λομβαρδών και Γερμανών κυρίευσε την ηπειρωτική Ελλάδα και το Μοριά. Οι τοπικές αρχές προτίμησαν να προσκυνήσουν τους κατακτητές παρά να πολεμήσουν. Ο Σαμπλίτ υποσχέθηκε στους άρχοντες της Ήλιδας και της Αρκαδίας ότι θα σεβαστεί τα προνόμια που τους παραχώρησε ο Βυζαντινός αυτοκράτορας.

   Το δολοφονηθέντα βασιλιά της Θεσ/νίκης Βονιφάτιο διαδέχθηκε ο ανήλικος γιος του Δημήτριος υπό την κηδεμονία του φιλόδοξου κόμη Ομπέρτο.

    Τα ελληνικά νησιά είχαν κατακυρωθεί στη Βενετία. Η βενετσιάνικη, όμως, κυβέρνηση αντελήφθηκε πως ο έλεγχος τόσων νησιών ήταν πολύ δαπανηρή υπόθεση. Αποφάσισε να τα διανείμει σε ενδιαφερομένους να τα καταλάβουν. Ένας από αυτούς ήταν ο ανιψιός του δόγη Μάρκος Σανούδος, τολμηρός πολεμιστής και ικανός διπλωμάτης. Συγκέντρωσε γύρω του τυχοδιώκτες, τους υποσχέθηκε τιμάρια στα νησιά, εξόπλισε 8 γαλλέρες κι άρχισε να κυριεύει τα νησιά. Μόνο ο Έλληνας άρχοντας της Ρόδου και της Καρπάθου Λέων Γαβαλάς πρόβαλε αντίσταση στη Νάξο. Ο Σανούδος την πολιόρκησε επί 5 εβδομάδες και την κυρίευσε το 1207, δημιουργώντας ένα δουκάτο από 11 νησιά που διατηρήθηκε πάνω από 3 αιώνες. Η Άνδρος δόθηκε στον Μαρίνο Δάνδολο, άλλο ανιψιό του δόγη Δανδόλου, με όρους υποτελείας στον Σανούδο. Με τους ίδιους όρους δόθηκε στον Λεονάρδο Φώσκολο η Ανάφη. Η Θήρα δόθηκε στον Γιάκοπο Βαρόζι. Οι Τήνος, Μύκονος και Βόρειες Σποράδες δόθηκαν στ’ αδέλφια Ανδρέα και Ιερεμία Γκύζη κ.ο.κ.

     Με την Εύβοια τα πράγματα είχαν άλλη πορεία. Μετά το θάνατο του Ζακ ντ’ Αβέσν ο Βονιφάτιος τη διαίρεσε σε τρία μεγάλα τιμάρια και τα παραχώρησε σε τρεις ευπατρίδες της Βερόνας που ονομάστηκαν τρίαρχοι της Εύβοιας. Σε λίγο, όμως, μόνος αυθέντης όλης της Εύβοιας έμεινε ένας από αυτούς, ο Ραβάνο.

      Ανάλογο σύστημα εφαρμόστηκε και στην Κέρκυρα. Πρώτα, όμως, αυτή έπρεπε ν’ απαλλαγεί από το Γενοβέζο πειρατή Λεόνε Βετράνο. Ο στόλος που το 1205 μετέφερε στην Κων/πολη το Λατίνο πατριάρχη κατέλαβε προσωρινά την Κέρκυρα, αφού έκαμψε την ισχυρή αντίσταση των κατοίκων της. Μόλις, όμως, αναχώρησε εμφανίστηκε και πάλι ο Βετράνο. Είχε τη στήριξη και των Κερκυραίων. Αυτό προκάλεσε δεύτερη βενετσιάνικη έφοδο. Το 1206 ισχυρός στόλος υπό το γιο του Δανδόλου «έπιασε» στο λιμάνι. Το κάστρο κυριεύτηκε με έφοδο. Ο Βετράνο με 60 οπαδούς του αιχμαλωτίστηκαν στο πέλαγος κι εκτελέστηκαν στην Κέρκυρα. Το 1207 η Κέρκυρα μοιράστηκε σε 10 Ενετούς ευγενείς με τον όρο να συντηρούν τις οχυρώσεις και κάθε χρόνο να πληρώνουν 500 χρυσά νομίσματα («μανουηλάτα»). Για τους Βενετούς αποίκους προβλέφθηκαν ειδικά προνόμια.

     Ο κυρίαρχος της Κεφαλλονιάς και της Ζακύνθου κόμης Μάιο ή Ματέο Ορσίνι, βλέποντας την τύχη του Βετράνο, το 1207 έθεσε τις κτήσεις του στην επικυριαρχία του πάπα Ιννοκεντίου Γ΄. Μετά δύο χρόνια, όμως, θεώρησε φρονιμότερο ν’ αναγνωρίσει τη βενετική επικυριαρχία.

    Την Κρήτη ο Βονιφάτιος την πούλησε πάμφθηνα στους Βενετούς. Πριν απ’ αυτό, όμως, οι Γενουάτες είχαν εγκαταστήσει στο νησί δική τους αποικία. Οι Ενετοί άρχισαν τη διαδικασία κατάληψης του νησιού. Αποβίβασαν μικρή φρουρά στη Σπιναλόγκα. Πριν όμως καταλάβουν και το υπόλοιπο νησί, ένας Γενουάτης αστός, ο Ερρίκος Πεσκατόρε, τολμηρός θαλασσόλυκος, έβαλε πόδι στην Κρήτη και δέχτηκε την υποταγή των Κρητών και την παράδοση της βενετσιάνικης φρουράς. Ισχυρή βενετσιάνικη δύναμη επενέβη, έδιωξε τον Πεσκατόρε κι εγκατέστησε τον Τιέπολο ως πρώτο διοικητή/δούκα της Κρήτης. Η Γένουα, όμως, δεν παραιτήθηκε των «δικαιωμάτων» της. Τα διεκδίκησε ως το 1212, όταν επικράτησαν οριστικά οι Ενετοί. Το 1212 επίσης ο Πεσκατόρε έπνιξε στο αίμα επανάσταση των Αγιοστεφανιτών ή Αργυρόπουλων.