10. Διεργασίες στο Συνέδριο της Ειρήνης. Η συνθήκη του San Remo

      1. Oι Αμερικανοί τήρησαν δυο αντιφατικές στάσεις απέναντι στην Ελλάδα στο Συνέδριο της Ειρήνης: α) Στην Κεντρική Επιτροπή επί των Εδαφικών (16/6/1919) εξέφρασαν αντιρρήσεις για την παραχώρηση της Σμύρνης στην Ελλάδα. β) Μετά την απόβαση στη Σμύρνη ο Ουίλσον δήλωσε (17/5/1919) ότι θα δινόταν «εντολή» στους Ιταλούς για τη νότια Ανατολία και στην Ελλάδα για το υπόλοιπο βιλαέτι του Αϊδινίου. Ο Κλεμανσώ εξέφρασε επιφυλάξεις επ’ αυτού.

     2. Όσον αφορά την απόβαση των Ελλήνων στη Σμύρνη δεν κατορθώθηκε τελικά να παρθεί από το Συνέδριο γραπτή απόφαση. Η απόφαση ήταν προφορική. Στο Βενιζέλο δεν ειπώθηκε από τον Λόυδ ευθύς εξ αρχής ότι η απόβαση/κατάληψη της Σμύρνης θα ήταν προσωρινή. Γιαυτό ο Βενιζέλος δήλωσε αργότερα ότι αν το γνώριζε δε θα προχωρούσε στην κατάληψη της Σμύρνης.

       3. Εκείνο που συγκλόνισε το Συνέδριο κι επηρέασε άμεσα τη διευθέτηση του τουρκικού ζητήματος ήταν η πρόωρη αποχώρηση των Αμερικανών, 7 μήνες αφότου άρχισαν οι εργασίες του. Αποχωρώντας ο Πρόεδρος Ουίλσον απηύθυνε διάγγελμα στον αμερικανικό λαό, στο οποίο μιλούσε για τη χαραυγή μιας νέας εποχής με την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών. Κατ’ απαίτησή του η ιδρυτική πράξη της κτλ. καταχωρίστηκε στη συνθήκη των Βερσαλλιών (28/6/1919).

      4. Μετά την άρνηση των ΗΠΑ να αναλάβουν κηδεμονία επί τουρκικών εδαφών, οι συζητήσεις για το Τουρκικό επαναλήφθηκαν στη Διάσκεψη του Λονδίνου το Φεβρ. 1920. Κατ’ αυτήν: α) οι Ιταλοί δέχονταν ν’ αποχωρήσουν από τη Μ. Ασία ταυτόχρονα με τους Έλληνες· β) ο Τ. Λόυδ απάντησε ότι αυτό δε θα μπορούσε να γίνει, επειδή στη Σμύρνη υπάρχει πυκνός ελληνικός πληθυσμός· γ) ο Κλεμανσώ πρότεινε να δοθούν στους Έλληνες αλλού ικανοποιητικά ανταλλάγματα (π.χ. παραχώρηση Αν. Θράκης) για ν’ αποχωρήσουν από τη Μ. Ασία. Αυτή η αλλαγή στάσης του Κλεμανσώ (ισχυρότερου υποστηρικτή των θέσεών του για τη Μ.Ασία) ανησύχησε/απογοήτευσε το Βενιζέλο.

     5. Στην περαιτέρω δυσχέρανση της λύσης του Μικρασιατικού συνέβαλε (αρχές 1920) και η αδιάλλακτη στάση των κεμαλικών, όπως αυτή εκφράστηκε στο Εθνικό Συμβόλαιο (Ιαν. 1920).

       6. Το Ανώτατο Συμβούλιο του Συνεδρίου αντικαταστάθηκε από το Συμβούλιο των Πρωθυπουργών. Στην επίσημη διάσκεψη αυτού του Συμβουλίου στο Λονδίνο συζητήθηκε κυρίως το θέμα της Κων/πολης. Κατ’ αυτή α) η Ιταλία αντιτάχθηκε στην απομάκρυνση των Τούρκων από την Πόλη και πρότεινε την υπογραφή εφαρμόσιμης συνθήκης με την Τουρκία που δεν έπρεπε ν’ ακρωτηριαστεί. β) Στην άποψη αυτή προσχώρησαν σταδιακά και οι Γάλλοι και Άγγλοι. γ) Έτσι, η πολιτική του Βενιζέλου για μια διεθνοποιημένη Κων/πολη ακυρώθηκε και οι Τούρκοι διατηρήθηκαν στην Ευρώπη. δ) Συζητήθηκε ακόμη και η προσάρτηση στην Ελλάδα της Αν. Θράκης με την Αδριανούπολη και την Καλλίπολη. ε) Επίσης προτάθηκε η σύσταση στη Σμύρνη αυτόνομης οντότητας με ελληνική διοίκηση.

    7. Στις αρχές Απρ. 1920 έγινε στο San Remo η επόμενη, αποφασιστικής σημασίας, διασυμμαχική διάσκεψη. Κατ’ αυτήν: α) αποφασίστηκε η οριστικοποίηση των όρων του σχεδίου ειρήνης· β) επετράπη στην Ιταλία να επαναλάβει τις εμπορικές της σχέσεις με το νέο ρωσικό καθεστώς· γ) η Γαλλία πέτυχε την έκδοση αυστηρής συμμαχικής διακοίνωσης προς τη Γερμανία και την καθυστέρηση των επανορθώσεων· δ) ο Τζ. Λόυδ επέβαλε οριστικά της απόψεις του στο Τουρκικό· ε) ανατέθηκε στην Ελλάδα η άσκηση στην περιοχή της Σμύρνης κυριαρχικών δικαιωμάτων επί 5ετία, ωσότου ολοκληρωθεί η διαδικασία ένωσης με την Ελλάδα. Ήταν όμως προφανής η δυσκολία επιβολής στην Τουρκία αυτών των όρων. Ο Βενιζέλος δήλωσε ότι οι ελληνικές δυνάμεις είναι ικανές ν’ αντιμετωπίσουν τους Τούρκους στην περιοχή αλλ’ όχι και να τους αφοπλίσουν στο εσωτερικό. Το ζήτημα της επιβολής των όρων της συνθήκης στην Τουρκία συζητήθηκε και πάλι στη διασυμμαχική διάσκεψη στη λουτρόπολη Spa του Βελγίου στις 5/7/1920. Κατ’ αυτή ο Βενιζέλος δήλωσε ότι τυχόν συμβιβαστική λύση θα ήταν αναποτελεσματική. Καθαρή και αποτελεσματική λύση αποτελούσε η ολοκληρωτική συντριβή του Κεμάλ. Παράλληλα οι Άγγλοι πίεζαν την Τουρκία να υπογράψει τη Συνθήκη Ειρήνης. Δέχτηκε να το κάμει η σουλτανική κυβέρνηση κάτω από τον εκβιασμό ότι αλλιώς ο σουλτάνος θα έχανε τα κυριαρχικά του δικαιώματα στην Κων/πολη.

    8. Στις 18/7/1920 ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών Sforza δήλωσε στο Βενιζέλο ότι οι νέες συνθήκες επέβαλλαν την τροποποίηση της συμφωνίας Βενιζέλου – Τιττόνι. Στις 22/7 δε η Ιταλία, επικαλούμενη το άρθ. της 7, δήλωσε ότι δε θα τηρούσε πλέον τη συμφωνία. Αυτή η εξέλιξη ήταν πολύ δυσάρεστη για την Ελλάδα, αφού πάνω της οικοδομήθηκαν ή θυσιάστηκαν ελληνικά συμφέροντα και διεκδικήσεις. Ο Βενιζέλος αντέδρασε με διαμαρτυρία στον πρόεδρο της Διάσκεψης.