Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης (1222 - 1254)

     Ο νέος αυτοκράτορας έμελλε να επιφέρει σοβαρά πλήγματα κατά του φραγκικού κράτους.

     Οι αδελφοί του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρι, Αλέξιος και Ισαάκιος, μετά την άνοδο στο θρόνο του Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη, κατέφυγαν στη φραγκοκρατούμενη Κων/πολη και υποκινούσαν τους Φράγκους εναντίον του. Αυτό αποτέλεσε την έναρξη (1224) των συγκρούσεων του Ιωάννη Γ΄ με τους Φράγκους. Η σύγκρουση έγινε στο Ποιμανηνό. Ο Βατάτζης πέτυχε περηφανή νίκη και κατέλαβε όλες σχεδόν τις φραγκικές κτήσεις στη Μ. Ασία, ιδιαίτερα δε τη Λάμψακο, όπου μετέφερε την έδρα της αυτοκρατορίας του, το Ποιμανηνό, τα Λεντιανά κ.ά. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκαν πολλοί επιφανείς Γάλλοι ιππότες και πολλοί άλλοι αιχμαλωτίστηκαν· ανάμεσα στους αιχμαλώτους και οι Αλέξιος και Ισαάκιος Λασκάρηδες, τους οποίους και τύφλωσε.

    Ακόμη ο Βατάτζης: συγκρότησε στόλο με τον οποίο απέσπασε από τη λατινική αυτοκρατορία τα νησιά Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ικαρία και Κω και κατέστησε υποτελή του το Λέοντα Γαβαλά, ο οποίος μετά την άλωση της Κων/πολης κατέλαβε τη Ρόδο και τα πλησίον νησιά. Ο αυτοκρατορικός στόλος λεηλάτησε τις κατεχόμενες από τους Φράγκους παραλιακές πόλεις Μάδυτα, Καλλίπολη κ.ά.

     Οι Λατίνοι της Κων/πολης το 1231 κατέφυγαν στο γηραιό Ιωάννη Βρυέννιο, πρώην βασιλιά των Ιεροσολύμων που ζούσε στη Νεάπολη, για να αναλάβει την επιτροπεία του ανήλικου βασιλιά τους Βαλδουίνου Β΄ (1228-1261), στέφοντας αυτόν αντιβασιλέα. Αυτός επιχείρησε εκστρατεία κατά της Νικαίας, αλλά μετά 4 μήνες επέστρεψε σχεδόν άπρακτος. Τότε ο Βατάτζης αποφάσισε να συμμαχήσει με το Βούλγαρο βασιλιά Ιωάννη Ασάν κατά της Κων/πολης. Οι δύο ηγεμόνες αποφάσισαν να μοιράσουν μεταξύ τους τις φραγκικές κτήσεις, λες κι οι Βούλγαροι ήταν ακινδυνότεροι των Φράγκων!...

      Το 1235 ο Βατάτζης άρχισε τις εχθροπραξίες με τους Ενετούς και κυρίευσε ολόκληρη τη θρακική χερσόνησο. Tαυτόχρονα ο Ασάν κυρίευσε τις βόρειες επαρχίες. Το 1236 οι δύο σύμμαχοι πολιόρκησαν την Κων/πολη από ξηρά και θάλασσα. Τότε όλες οι δυνάμεις της Ενετο-φραγκοκρατίας συνασπίστηκαν εναντίον τους. Ο στόλος του Βατάτζη κατατροπώθηκε, όπως και οι στρατιές του Ασάν. Αυτή όμως η επιτυχία τους θα έδινε απλά αναστολή στην ετοιμοθάνατη φραγκοκρατία. Μολονότι ο Λατίνος ναύαρχος Ιωάννης Μικέλης νίκησε και πάλι το 1240 το στόλο του Βατάτζη, αλλ’ έχασαν όλα σχεδόν όσα κατείχαν στην Ασία. Υποχρεώθηκαν να υπογράψουν διετή ειρήνη (1241-43). Οι κατακτητές έπεσαν και πάλι σε αδράνεια. Οι κάτοικοι της Κων/πολης άρχισαν να λιμοκτονούν. Δυο φορές ο Βαλδουίνος Β΄ (εστεμμένος αυτοκράτορας πλέον μετά το θάνατο του Βρυεννίου) αναγκάστηκε να μεταβεί στη δυτική Ευρώπη εκλιπαρώντας για οικονομική και στρατιωτική βοήθεια (το 1238-40 και 1245-48). Το 1239 οι Βούλγαροι εισέβαλαν και πάλι στη Θράκη και στη Μακεδονία. Εναντίον τους οι Φράγκοι της Κων/πολης έστειλαν τους Κουμάνους. Αυτοί μετέβησαν σε αυτές τις περιοχές κι επιδόθηκαν σε φοβερές καταστροφές.

    Το 1242 ο Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης με ισχυρό στρατό εκστράτευσε στη Μακεδονία και ανάγκασε τον Ιωάννη Άγγελο-Δούκα (Κομνηνό) ν’ αποβάλει το αυτοκρατορικό αξίωμα και να διατηρήσει τον τίτλο του Δεσπότη και να συνεχίσει να εξουσιάζει στη Θεσ/νίκη ως υποτελής του. Μετά δύο χρόνια πέθανε ο Ιωάννης Άγγελος-Δούκας (Κομνηνός). Τον διαδέχθηκε ο ακόλαστος αδελφός του Δημήτριος. Η πολιτεία του προκάλεσε την αγανάκτηση των κατοίκων της Θεσ/νίκης και αυτή μια νέα επέμβαση του Ιωάννη Βατάτζη. Αυτή η επέμβαση συνδυάστηκε και υποβοηθήθηκε από την ανάρρηση στο βουλγαρικό θρόνο τού γιου τού Ιωάννη Ασάν, Μιχαήλ (1246-57). Έτσι, το 1246 ο Βατάτζης πέρασε τον Ελλήσποντο και αφού κυρίευσε τις Σέρρες, το Μελένικο, τον Στενίμαχο, τα Τζέπαινα και τα περί τη Ροδόπη εδάφη, μετά στράφηκε βόρεια προς τη Βουλγαρία και κατέλαβε αρκετές βουλγαρικές πόλεις, αναγκάζοντας τον Μιχαήλ να προτείνει ειρήνη. Το Νοέμβριο μπήκε στη Θεσ/νίκη και συνέλαβε το Δημήτριο, τον οποίο εξόρισε. Μετά διόρισε επίτροπό του στην Ευρώπη το μεγάλο δομέστικο Κομνηνό Ανδρόνικο Παλαιολόγο, και επέστρεψε στην Ασία. Έτσι τα δύο τμήματα της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώθηκαν υπό το σκήπτρο του Βατάτζη.

   Ο Ιωάννης Βατάτζης σύναψε σχέσεις και με τη Δύση, ιδιαίτερα με το Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β΄, εγγονό του Φρειδερίκου Α΄, σφοδρό πολέμιο του πάπα, φυσικού στυλοβάτη των Λατίνων της Ανατολής. Ήδη από το 1229 ο αυτοκράτορας της Θεσ/νίκης Θεόδωρος Άγγελος-Δούκας (Κομνηνός) συνήψε συμμαχία με το Φρειδερίκο Β΄. Ο Βατάτζης προώθησε παραπέρα αυτές τις σχέσεις με το γάμο του, μετά τη χηρεία του, το 1244 με τη νόθο κόρη του Φρειδερίκου Β΄. Έκτοτε είχαν συνεχή επικοινωνία.

  Και τα γράμματα καλλιεργήθηκαν στην εξόριστη αυτοκρατορία της Νικαίας επί Ιωάννη Βατάτζη. Από τους επιφανέστερους λογίους της εποχής αναφέρονται οι Γεώργιος Ακροπολίτης και Νικηφόρος Βλεμμύδης. Ο τελευταίος συγκρούστηκε με την ερωμένη του βασιλιά. Ο Ιωάννης Βατάτζης πέθανε στις 3/11/1254 στο Νυμφαίο. Άφησε πίσω του ένα λαμπρό και ένδοξο έργο: η αυτοκρατορία της Θεσ/νίκης είχε καταλυθεί, η Βουλγαρία αποδυναμώθηκε, η λατινική αυτοκρατορία της Κων/πολης μετρούσε τις ημέρες της και οι Σελτζούκοι ήταν πολύ λιγότερο απειλητικοί.