Η Γ΄ Σταυροφορία (1189)

    1. Εμπνευστής αυτής της Σταυροφορίας και πνευματικός ηγέτης ήταν ένας άλλος πάπας, ο Κλήμης Γ΄ (1187-1191). Εκείνος, όμως, που προπάντων την προπαγάνδισε και ξεσήκωσε τους ηγεμόνες της Δύσης ήταν ο Γερμανός βασιλιάς Φρειδερίκος Α΄ Βαρβαρόσσα, εκφράζοντας έτσι την ενόχλησή του προς το Βυζάντιο, επειδή δεν τον υποστήριξε στη διεκδίκηση του τίτλου του αυτοκράτορα της Δύσης.

       2. Αφορμή (ή και αιτία) αυτής της Σταυροφορίας στάθηκε η επέκταση του μουσουλμανικού κράτους της Αιγύπτου προς τη Συρία και τη Μεσοποταμία (από το 1174 κ.εξ.) που τον Οκτ. του 1187 κατέληξε στην κατάληψη της Ιερουσαλήμ από το σουλτάνο της Αιγύπτου Σαλαντίν. Τα δυτικά κρατίδια της Ανατολής άρχισαν έτσι ν’ ασφυκτιούν. Οι Φράγκοι περιορίστηκαν σε μια στενή λωρίδα της δυτικής Παλαιστίνης, ανάμεσα στην Τρίπολη και στην Ιόππη, επίνειο των Ιεροσολύμων. Για όλες αυτές τις εξελίξεις προκλήθηκε αγανάκτηση στη Δύση και σήμανε συναγερμός για νέα εκστρατεία. Δεν υπήρχε, βέβαια, ο ενθουσιασμός των προηγούμενων σταυροφοριών, αλλά δεν έλειψαν και εκείνοι που με πάθος υποστήριζαν την ανάληψη μιας νέας εκστρατείας προς την Ανατολή. Κορυφαίος ανάμεσά τους ο Φρειδερίκος Α΄ Βαρβαρόσσα. Τον μιμήθηκαν και οι βασιλείς της Αγγλίας Ριχάρδος Α΄ ο Λεοντόθυμος (1189-1199) και της Γαλλίας Φίλιππος Β΄ Αύγουστος (1180-1223). Αυτοί οι τρεις τέθηκαν επικεφαλής αυτής της εκστρατείας.

   3. Αυτή τη φορά οι σταυροφόροι θ’ ακολουθούσαν διαφορετικούς δρόμους προς την Ανατολή: οι Γάλλοι και οι Άγγλοι θα πήγαιναν από τη θάλασσα, οι Γερμνοί μέσω Βυζαντίου. Αυτοκράτορας του Βυζαντίου τώρα ήταν ο Ισαάκιος Β΄. Ο Φρειδερίκος προτού ξεκινήσει προέβη σε συνεννοήσεις με τον Ισαάκιο για την υποβοήθησή του στην πορεία του προς την Παλαιστίνη. Και ήταν αυτό αναγκαίο γιατί από το 1185 υπήρχε συμφωνία ανάμεσα στον αυτοκράτορα και στο σουλτάνο της Αιγύπτου Σαλαντίν ( που ανανεώθηκε το 1187 και 1189) για την προστασία και την ελευθερία των χριστιανών. Από την άλλη, οι Βυζαντινοί είχαν πολλούς λόγους να είναι καχύποπτοι προς τους σταυροφόρους, και ιδιαίτερα προς τους Γερμανούς (και ειδικά προς το Φρειδερίκο) που διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με τους Νορμανδούς και το βασιλιά τους Γουλιέλμο Β΄ που με επιδρομές τους ταλαιπωρούσαν το Βυζάντιο. Οι συνεννοήσεις αυτές κατέληξαν σε συμφωνία που υπογράφηκε το φθινόπωρο του 1188 στη Νυρεμβέργη, κατά την οποία α) ο εκπρόσωπος του αυτοκράτορα Ιωάννης Δούκας Καματηρός, λογοθέτης του Δρόμου, δέχθηκε να βοηθηθούν οι Γερμανοί σταυροφόροι να περάσουν μέσω Βυζαντίου στην Ασία και να διευκολυνθούν στην ανεύρεση τροφών. β) Οι Γερμανοί δεσμεύονταν να μην προκαλέσουν ζημιές ή καταστροφές στα βυζαντινά εδάφη και να μη θίξουν τους κατοίκους τους.

     4. Ο Φρειδερίκος με τους σταυροφόρους του ξεκίνησαν το Μάιο του 1189 από τη Ρατισβόννη. Πορεύτηκε μέσω Ουγγαρίας και των χωρών του Αίμου και το καλοκαίρι του 1189 εισήλθε στα βυζαντινά εδάφη. Ο Ισαάκιος ανέθεσε την επιτήρησή τους στους πρωτοστράτορα Μανουήλ Καμύτση και δομέστικο της Δύσης Αλέξιο Γίδο. Η συμφωνία, όμως, ανάμεσα στα δύο μέρη παραβιάστηκε από τους Γερμανούς. Τον Αύγ. κατέλαβαν τη Φιλιππούπολη. Ο στρατηγός Θεόδωρος Βρανάς αναγκάστηκε να επέμβη στρατιωτικώς και τα πράγματα οδηγούνταν σε γενική σύγκρουση. Όταν στη συνέχεια οι Γερμανοί κατέλαβαν και την Αδριανούπολη ήταν φανερό πως στόχος τους ήταν η Κων/πολη.

      Ο Ισαάκιος βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Ήθελε ν’ αποφύγει τα χειρότερα. Άρχισαν στην Αδριανούπολη συνεννοήσεις. Η θέση του Φρειδερίκου ήταν ισχυρότερη. Γιαυτό πέτυχε νέες συμφωνίες (Φεβρ. 1190), ευνοϊκότερες γι’ αυτόν. Εκείνο που προείχε για τον Ισαάκιο ήταν η γρηγορότερη έξοδος των Γερμανών σταυροφόρων από τα βυζαντινά εδάφη, άσχετα αν υποχρεωνόταν σε μεγαλύτερες οικονομικές επιβαρύνσεις. Το χειρότερο ήταν ότι υποχρεώθηκε να δώσει στο Φρειδερίκο ομήρους για τη διασφάλιση της τήρησης της νέας συμφωνίας. Οι Βυζαντινοί διευκόλυναν με κάθε τρόπο την πορεία των σταυροφόρων. Το Μάρτιο (1190) τους μετέφεραν με πλοία από την Καλλίπολη στη Μ. Ασία. Ο Φρειδερίκος συνέχισε την πορεία του και κατάφερε να κυριεύσει και το Ικόνιο. Μετά κατευθύνθηκε μέσω Φρυγίας και Κιλικίας στην Παλαιστίνη. Δεν πρόλαβε, όμως, να φθάσει. Στις 10/7/1190 πνίγηκε ενώ κολυμπούσε στον ποταμό της Σελευκείας Καλύκαδνο. Μολονότι ο γιος του Φρειδερίκος της Σουηβίας συνέχισε την προσπάθεια του πατέρα του και τις μικρές του επιτυχίες, δεν κατάφερε να ανακαταλάβει τους Αγ. Τόπους.

    5. Η άλλη στρατιά των σταυροφόρων, υπό τους Αγγλογάλλους βασιλείς (Ριχάρδο Α΄ και Φίλιππο Β΄ ) αναχώρησε και αυτή το 1189 αλλά δια θαλάσσης. Στάθμευσαν στη Σικελία. Από εκεί με τη βοήθεια και νορμανδικών πλοίων έφθασαν στην Τύρο στα μέσα του 1191. Και αυτοί, όμως, απέτυχαν στον κύριο σκοπό τους, την απελευθέρωση των Αγ. Τόπων. Ήρθαν σε διαπραγματεύσεις με το Σαλαντίν και το 1192 κατέληξαν σε συμφωνία, με την οποία α) οι Φράγκοι της Ανατολής περιορίζονταν στη στενή παραλία ανάμεσα στην Τύρο και στην Ιόππη, και β) τα Ιεροσόλυμα παρέμεναν υπό το σουλτάνο Σαλαντίν. Πέτυχαν, όμως, και κάτι: ο Ριχάρδος ο Λεοντόθυμος κατέλαβε την Κύπρο, την οποία αρχικά παρέδωσε στους ναΐτες ιππότες και στη συνέχεια στον πρώην βασιλιά της Ιερουσαλήμ Λουζινιάν (1192).

   Ο θάνατος του Φρειδερίκου Α΄ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα ευτυχές γεγονός ακόμη και για τη χριστιανική Ανατολή. Απαφεύχθηκε ίσως έτσι η οριστική και καθολική υποταγή της στη Δύση. Εν πάση, όμως, περιπτώσει η Γ΄ Σταυροφορία απέβη καταστροφική και για τη Δύση και -κυρίως μεσομακροπρόθεσμα- για το Βυζάντιο.