6. Η αντίσταση στον κατακτητή - Δωδεκανήσιοι στον πόλεμο 1940-41

   1. Ως ελευθερωτές υποδέχτηκε τους Ιταλούς ο δωδεκανησιακός λαός, και διότι θεωρούσαν απίθανο να μην είναι κάτι καλύτερο από την οθωμαμανική σκλαβιά και διότι έδωσαν πίστη στις διαβεβαιώσεις των νέων κατακτητών για την προσωρινότητα της κατοχικής τους παρουσίας και σεβασμό στις θρησκευτικές τους ελευθερίες και στα ατομικά τους δικαιώματα, οι οποίες, όμως, πολύ γρήγορα αποδείχθηκαν ψευδείς και παραπλανητικές.

       Αμέσως μετά την κατάληψη των νησιών, οι Δωδεκανήσιοι εξέλεξαν αντιπροσώπους για να μελετήσουν τη νέα κατάσταση. Στις 4/6/1912 συνήλθαν στην Πάτμο. Εξέδωσαν ψήφισμα, στο οποίο διακήρυσσαν α) την απόφασή τους ποτέ πια να μην επανέλθουν υπό τουρκικό ζυγό, β) τον πόθο της ένωσής τους με την Ελλάδα, γ) ζητούσαν την αυτονομία και αυτοδιοίκησή τους, δ) όριζαν ότι το σύνολο των νησιών αποτελούσε την Πολιτεία Αιγαίου με ίδια σημαία, παρεμφερή με την ελληνική, ε) επέλεγαν ως βάση του δικαίου τους τους υφιστάμενους (ακόμη) τότε κοινοτικούς νόμους και τους νόμους της ελεύθερης Ελλάδας, και στ) απηύθυναν έκκληση στη διεθνή κοινότητα για αναγνώριση και προστασία της Πολιτείας τους. Άφησαν για ευθετότερο χρόνο την εκλογή α) ανωτάτου άρχοντα της Πολιτείας και β) νομοθετικού σώματος. Το Ψήφισμα επιδόθηκε στην ιταλική κυβέρνηση και στις Μεγάλες Δυνάμεις. Ο Ameglio το απέρριψε και φέρθηκε με σκαιότητα στα μέλη της επιτροπής. Με τους συμπατριώτες τους συντονίστηκαν και οι απόδημοι Δωδεκανήσιοι.

     Η προσπάθεια επαναλήφθηκε στις 9/6/1922 από τους Δωδεκανήσιους της Αθήνας και του Πειραιά. Με υπόμνημά τους στο ιταλικό Υπ. Εξωτερικών ζητούσαν: α) τη διατήρηση των προνομίων της Τουρκοκρατίας, β) την αναγνώριση της ελληνικότητας του συνόλου σχεδόν πληθυσμού των νησιών, γ) κατήγγελλαν την εις βάρος τους αδικία ν’ αποκοπούν το 1830 από τα όρια του ελεύθερου ελληνικού κράτους, και δ) ζητούσαν, εφόσον το αίτημα της ένωσης δεν ικανοποιείται, κοινοτική αυτονομία και διεθνή αναγνώριση της ανεξαρτησίας τους. Σε ανάλογη ενέργεια προς τις Μ. Δυνάμεις προέβησαν και οι Δωδεκανήσιοι της Αιγύπτου. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, οι Δωδεκανήσιοι των ΗΠΑ, το Φεβρ. 1923, υπέβαλαν συναφές υπόμνημα στη Διάσκεψη των Πρεσβευτών στο Λονδίνο.

    Κατά τους πρώτους μήνες του 1913 διενεργήθηκαν στα νησιά δημοψηφίσματα για ένωση με την Ελλάδα, παρά τη σφοδρή αντίδραση του κατακτητή.

       Το τέλος του Α΄ Παγκ. Πολέμου έδωσε τη δυνατότητα για περισσότερο δυναμικές κινήσεις των Δωδεκανησίων. Το καθεστώς, όμως, τις ξεπέρασε, πειθαναγκάζοντας τους δημάρχους να του στείλουν ευχαριστήριες επιστολές. Παρά ταύτα οι κάτοικοι αντέδρασαν, αναθέτοντας στη δημογεροντία της Ρόδου να οργανώσει συλλαλητήρια που γίνανε το Πάσχα του 1919 σε όλα τα νησιά. Στη διάρκειά τους οι αρχές προέβησαν σε βιαιοπραγίες κατά των διαδηλωτών.

       2. Ο πανεθνικός ξεσηκωμός της 28^ης Οκτ. 1940 συνεπήρε και τους Δωδεκανησίους που ζούσαν στην Αθήνα και στον Πειραιά. Αυτοί είχαν ένα λόγο παραπάνω: Ήταν η ευκαιρία για την εθνική τους δικαίωση. Οι Ιταλοί γι’ αυτούς ήταν δυο φορές μισητοί. Ήταν όμως και Ιταλοί πολίτες. Γιαυτό κινδύνευαν, αν πιάνονταν αιχμάλωτοι, να εκτελεστούν ως προδότες. Οι οργανώσεις τους κινητοποιήθηκαν. Συνάντησαν το Μεταξά και ζήτησαν να καταταγούν ως εθελοντές. Αυτός αρνήθηκε τη συμμετοχή Ιταλών πολιτών. Οι διαδηλώσεις και οι πιέσεις, όμως, γίνονταν όλο και εντονότερες. Ο Μεταξάς τελικά υπέκυψε, δεχθείς τη συγκρότηση Τάγματος Δωδεκανησίων Εθελοντών. Στις 9/11 εκδόθηκε το σχετικό διάταγμα. Επανέφερε στην ενεργό υπηρεσία το βενιζελικό λοχαγό Μάρκο Κλαδάκη και του ανέθεσε την εκπαίδευση των εθελοντών.

    Στις 19/11 τοιχοκολλήθηκε έξω από τους συλλόγους η πρόσκληση προς κατάταξη στο στρατόπεδο του Γουδή όσων Δωδεκανήσιων επιθυμούσαν. Δεκτοί θα γίνονταν άντρες 20-45 ετών ικανοί να φέρουν όπλα. Προσήλθαν και πολλοί μαθητές που άλλαξαν τη χρονολογία γέννησής τους. Η ατμόσφαιρα ήταν πανηγυρική. Προσήλθαν 1.924, επιλέχθηκαν 1.665. Έτσι, αντί για τάγμα συγκροτήθηκε σύνταγμα.

       Η εκπαίδευση άρχισε περί το τέλος Νοεμ. και θα διαρκούσε 6 εβδομάδες. Όπλα, όμως, δεν υπήρχαν. Στις 19/1/1941 έγινε η ορκωμοσία στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Στους εθελοντές καλλιεργήθηκε (σιωπηρά οπωσδήποτε) η εντύπωση ότι προορίζονταν για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου. Διοικητής του συντάγματος ορίστηκε ο αντισυνταγματάρχης Ιωάννης Νικολάου. Στις 18/2 αναχώρησαν για το Μέτωπο. Εντάχθηκαν στην 20ή μεραρχία. Η μη αποστολή τους στα Δωδεκάνησα προκάλεσε συγκρατημένη απογοήτευση στους εθελοντές.

     Έφθασαν στα ελληνο-γιουγκοσλαβικά σύνορα, στην πιο προωθημένη θέση του Μετώπου. Κατέγιναν στην κατασκευή οχυρωματικών έργων. Στο ύψωμα Γκλάβα έδωσαν την πρώτη και μοναδική τους νικηφόρα μάχη κατά των Γερμανών (11/4). Κατά την υποχώρηση το σύνταγμα εντάχθηκε στη βρετανική διοίκηση. Δεν είχαν την ευκαιρία, σε αυτή τη φάση τουλάχιστο, να πολεμήσουν για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου τους….