Η ΧΩΡΑ ΥΠΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

1. Τα πρώτα βήματα: Κυβέρνηση εθνικής ενότητας

    Είδαμε τις πρώτες στιγμές της παράδοσης (κάτω από τραγικές για τη χώρα συνθήκες) της εξουσίας από την προδοτική ιωννιδική χούντα στον Κ. Καραμανλή. Ο εθνικός ηγέτης μεταφέρθηκε στην Ελλάδα με το προεδρικό αεροπλάνο του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας, Βαλερύ Ζισκάρ ντ’ Εσταίν.

       Αναλαμβάνοντας την εξουσία ο Κ. Καραμ. κάτω από αυτές τις τραγικές για το Έθνος στιγμές, είχε ν’ αντιμετωπίσει δυο οξύτατα προβλήματα: α) την εξελισσόμενη στην Κύπρο εθνική τραγωδία με την τουρκική απειλή κατάληψης ολόκληρου του νησιού και την ελλαδική εμπλοκή, και β) και το διπλό κίνδυνο εντός Ελλάδας: ενός ελληνοτουρκικού πολέμου και της ανατροπής ή δολφονίας του από κάποια καραδοκούσα χουντική παραφυάδα ή και την ίδια τη χούντα. Διότι η χούντα δεν ηττήθηκε, αλλά παρέδωσε την εξουσία κάτω από το βάρος των εθνικών ευθυνών της για ό,τι συνέβη και συνέβαινε. Συνεπώς, όλους τους μηχανισμούς εξουσίας τους έλεγχε ακόμα και μπορούσε ανά πάσα στιγμή να τους ενεργοποιήσει. 

     Εντούτοις ο πολύπειρος πολιτικός ηγέτης κατάφερε να τα διαχειριστεί επιδέξια και αποφασιστικά όλα αυτά. Ευνοήθηκε, φυσικά, όχι μόνο από τις ικανότητές του αλλά και από τα ερείσματα που διέθετε και στις Ένοπλες Δυνάμεις.

      Αμέσως μετά τη νυκτερική ορκωμοσία του ασχολήθηκε με το σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητα. Στους Παν. Κανελλόπουλο και Γεώρ. Μαύρο πρότεινε τις θέσεις αντιπροέδρων. Ο πρώτος δεν αποδέχθηκε μεν, δήλωσε όμως ότι στηρίζει την Κυβέρνηση. Ο Μαύρος ανέλαβε και το Υπ. Εξωτερικών. Το απόγευμα και στις 26/7 η Κυβέρνηση συμπληρώθηκε από τους: Ξεν. Ζολώτα (Συντονισμού), Ευάγγ. Αβέρωφ (Εθνικής Άμυνας), Γ. Ράλλη (Εσωτερικών), Κ. Παπακωσταντίνου (Δικαιοσύνης), Σόλωνα Γκίκα (Δημ. Τάξης), Κων. Τσάτσο (Πολιτισμού), Κων. Λάσκαρη (Απασχόλησης), Ανδρ. Κοκκέβη (Κοιν. Υπηρεσιών), Νικ. Λούρο (Παιδείας), Ιω. Πεσμαζόγλου (Οικονομικών), Χαρ. Πρωτοπαππά (Βιομηχανίας), Αθαν. Κανελλόπουλο (Εμπορίου), Γεώρ.-Αλέξ. Μαγκάκη (Δημ. Έργων) και Γεώρ. Μυλωνά (Μεταφορών) και αρκετούς υφυπουργούς.

       Μόλις ορκίστηκε η Κυβέρνηση ανακοινώθηκαν και τα πρώτα μέτρα αποκατάστασης της Δημοκρατίας: α) κατάργηση του στρατοπέδου της Γυάρου, β) απόλυση όλων των πολιτικών κρατούμενων,γ) αμνήστευση όλων των πολιτικών αδικημάτων, δ) επαναχορήγηση της ελληνικής ιθαγένειας σε όσους αφαιρέθηκε από τη δικτατορία, και ε) επιστροφή των αφαιρεθέντων διαβατηρίων.

       Ελλόχευαν δυο άμεσοι κίνδυνοι σε επίπεδο εξουσίας: α) νέου πραξικοπήματος από φιλοχουντικούς αξιωματικούς του Στρατού (άνθρωποι του Ιωαννίδη έλεγχαν ακόμα κρίσιμες μονάδες της Αττικής), και β) δολοφονίας του πρωθυπουργού.

      Εντούτοις το μέγα πρόβλημα ήταν το Κυπριακό. Εκδόθηκαν ήδη δυο αποφάσεις του Συμβ. Ασφαλείας του ΟΗΕ, καταδικαστικές της τουρκικής εισβολής. Βάσει αυτών επίσης συγκαλούνταν στη Γενεύη τριμερής Διάσκεψη των υπ. Εξωτερικών της Ελλάδας (Γ. Μαύρος), της Βρετανίας (Τζ. Κάλαχαν) και της Τουρκίας (Τουράν Γκιουνές). Στις 30/7 εκδόθηκε κοινή διακήρυξη κατάπαυσης του πυρός και επαναφοράς της συνταγματικής διακυβέρνησης στην Κύπρο. Ταυτόχρονα ο Κ. Καραμανλής και ο προεδρεύων της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδης προσπαθούσαν να συντονίσουν τη δράση των δυο χωρών. Η τουρκική προώθηση, όμως, στην Κύπρο συνεχιζόταν, ενώ με ΝΟΤΑ των αρχών Αυγ. καθόριζε το μισό σχεδόν Αιγαίο ως δική της ζώνη ελέγχου για τις ανάγκες της πολιτικής αεροπορίας. Η Ελλάδα, αντιδρώντας, κήρυξε τον εναέριο χώρο του Αιγαίου ως επικίνδυνη περιοχή.

    Μέσα σε έναν πυρετό στρατιωτικής προετοιμασίας, Καραμανλής και Αβέρωφ πραγματοποίησαν αλλεπάλληλες συσκέψεις προκειμένου να ενημερωθούν για την πολεμική ετοιμότητα της χώρας. Διαπιστώθηκε τουρκική υπεροχή και στην Κύπρο και στο Αιγαίο. Αυτό έπρεπε άμεσα ν’ αντιμετωπιστεί.

     Στις 29/7 η Κυβέρνηση αποφάσισε: α) την απόλυση όλων των Γεν. Γραμματέων των Υπουργείων και όλων των νομαρχών, β) την επαναφορά όλων των αιρετών αρχόντων της Τ.Α. που είχαν εκλεγεί στις τελευταίες νόμιμες εκλογές, και γ) κατήργησε όλα τα χουντικά νομοθετήματα τα σχετικά με το συνδικαλισμό.

     Την 1/8 έγινε το μεγαλύτερο βήμα για τη μετάβαση στη δημοκρατική ομαλότητα: με Συντακτική Πράξη επαναφέρθηκε σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952, εκτός από τα άρθρα που αφορούσαν τη μορφή του Πολιτεύματος. Ακόμη περνούσε στο Υπ. Συμβούλιο η νομοθετική αρμοδιότητα μέχρι την εκλογή νέας Βουλής. Στις 7/8 με νέα Πράξη α) αποκαταστάθηκε η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, και β) η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων τελούσαν υπό την εγγύηση του Κράτους. Στις 9/8 με νομοθετικό διάταγμα απολύθηκαν όλες οι διορισμένες διοικήσεις των ΝΠΔΔ, των δημόσιων οργανισμών κτλ.

    Εκεί όμως που κρίθηκε οριστικά η παγίωση του εκδημοκρατισμού ήταν η επιχείρηση ανάληψης από την Κυβέρνηση του ελέγχου του Στρατού. Σε αυτό αποφασιστικός υπήρξε ο ρόλος και το κύρος των Κ. Καραμανλή και Ε. Αβέρωφ και η συμβολή του υπ. Δημ. Τάξης Σόλ. Γκίκα. Κι έγινε βήμα-βήμα. Με την Πράξη της 1/8 η Κυβέρνηση αναλάμβανε τη διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων. Στις 2/8 τέθηκε σε διαθεσιμότητα ο ταξίαρχος Δημ. Ιωαννίδης. Στις 8/8 α) καθορίστηκαν οι αρμοδιότητες του υπ. Εθνικής Άμυνας, β) επανασυστάθηκε το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας, και γ) ορίστηκε ότι οι αντιστράτηγοι και οι διοικητές του Στόλου και της Αεροπορίας ορίζονταν με πρόταση του υπουργού. Στις 9/8 επαναφέρθηκαν στην ενεργό υπηρεσία τα στελέχη του Πολ. Ναυτικού που αποστρατεύτηκαν μετά το κίνημα του 1973. Και με τη δική τους συμβολή διασφαλίστηκε περαιτέρω η εμπέδωση της ομαλότητας.

       Σε όλα αυτά οι νοσταλγοί της χούντας δε θα μένανε απαθείς. Στις 11/8 εξαρθρώθηκε σπείρα στρατιωτικών που ετοίμαζαν νέο κίνημα. Στα σχέδιά τους και η δολοφονία του Κων. Καραμανλή.

      Μετά από αυτά και τις πρόσθετες κυβερνητικές κινήσεις η κατάσταση τέθηκε υπό πλήρη έλεγχο. Το ενδιαφέρον της Κυβέρνησης εστιάστηκε πρωτίστως στο Κυπριακό. Πρώτο μέλημα η ανασύνταξη των ελληνικών δυνάμεων της Κύπρου, που μετά την τουρκική εισβολή κτλ. είχαν αποδιοργανωθεί και αποδυναμωθεί. Στάλθηκε νέος διοικητής, ο στρατηγός Ε. Καραγιάννης, γι’ αυτό το δύσκολο εγχείρημα. Προτού, όμως, το προλάβει, στις 14/8 πραγματοποιήθηκε νέα τουρκική εισβολή/προώθηση, ο «Αττίλας 2», και σε δυο μέρες κατέλαβαν το 37% του κυπριακού εδάφους (και την Αμμόχωστο). Περίπου 200.000 Ελληνοκύπριοι διώχθηκαν από τις εστίες τους.

      Ενόψει αυτής της νέας τραγωδίας η ελληνική κυβέρνηση εξέτασε τις δυνατότητες ελληνικής στρατιωτικής αντίδρασης. Έτσι, το πρωί της 14/8 ο Καραμ. ζήτησε να αναχωρήσουν αμέσως από την Κρήτη υποβρύχια και αεροπλάνα. Οι επιτελείς, όμως, αντέτειναν ότι αυτό θα ήταν και αναποτελεσματικό και θα συνεπαγόταν πολλές απώλειες. Κατόπιν ζήτησε να ετοιμαστεί η αποστολή μιας ελληνικής μεραρχίας. Του είπαν ότι α) δεν υπήρχε έτοιμη μεραρχία και ότι θα χρειάζονταν 6-7 μέρες για να ολοκληρωθεί η επιχείρηση, και β) κινδύνευε η νηοπομπή να βυθιστεί από τους Τούρκους. Στις 15/8 ζητήθηκε από το Λονδίνο να προστατέψει τη νηοπομπή. Στις 17/8 (όταν πια είχε ολοκληρωθεί η τουρκική εισβολή) απάντησε αρνητικά. Εξετάστηκε το ενδεχόμενο να σταλεί η μεραρχία χωρίς προστασία, με την παρουσία των Καραμανλή και Αβέρωφ. Και αυτή η λύση, όμως, απορρίφθηκε ως αναποτελεσματική πια κι επικίνδυνη. Η μεραρχία, πάντως, ήταν έτοιμη στις 19/8. Από όλα αυτά καταδείχθηκε πού είχε οδηγήσει η δικτατορία το Έθνος, ακόμα και τις Ένοπλες Δυνάμεις! Η Τουρκία πλέον έπαιζε μόνη και άφοβα. Το μόνο που μπόρεσε να κάμει η Ελλάδα ήταν να προχωρήσει, διαμαρτυρόμενη, στην αποχώρηση της χώρας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Αποδείχθηκε μια βεβιασμένη και συνεπώς άστοχη επιλογή. Απλά ταρακούνησε προσωρινά την ηγέτιδα δύναμη της Συμμαχίας, ενώ παράλληλα αναβάθμιζε έμμεσα την Τουρκία στην περιοχή.

     Σε όλη αυτή την ελληνοκυπριακή περιπέτεια οι δυτικές χώρες φάνηκαν απρόθυμες ή και αδύναμες να παρέμβουν. Η Σοβ. Ένωση ζήτησε τη σύγκληση διεθνούς διάσκεψης για το Κυπριακό. Η Αθήνα συμφώνησε. Οι ΗΠΑ την απέρριψαν έμμεσα. Σε ελληνοκυπριακή σύσκεψη κορυφής διαπιστώθηκε και πάλι η τουρκική στρατιωτική υπεροχή.

    Στις 19/8 αντικαταστάθηκε η κορυφή της ηγεσίας του Στρατού κατά τρόπο σχεδόν συνωμοτικό, από το φόβο πραξικοπήματος. Οι ηγεσίες του Ναυτικού και της Αεροπορίας δε θίχτηκαν. Στις 24/8 αποστρατεύθηκε, προαχθείς, ο Δ. Ιωαννίδης. Ο πρωθυπουργός έπαιρνε όλα τα μέτρα της προσωπικής του ασφαλείας .

      Στις 3/9 με Συντακτική Πράξη αποκαταστάθηκε η νομιμότητα στα ΑΕΙ με την επαναφορά των απομακρυνθέντων. Στις 5/9 με άλλη Πράξη τακτοποιήθηκαν τα της Δικαιοσύνης. Στις 9/9 άλλαξαν οι ηγεσίες των Σωμάτων Ασφαλείας. Στις 12/9 απολύθηκαν οι διορισμένοι δήμαρχοι κτλ. Στις 14/9 αποκαταστάθηκαν οι συνδικαλιστικές ελευθερίες.

    Στις 22/8 η Ελλάδα ζήτησε την επαναενεργοποίηση της Συνθήκης Σύνδεσης με την ΕΟΚ που είχε «παγώσει» επί χούντας. Στις 17/9 το Συμβούλιο Υπουργών της ΕΟΚ πρότεινε την αποδοχή του ελληνικού αιτήματος.

       Στις 10/9 αποφασίστηκε, παρά την οικονομική δυσπραγία, η ενίσχυση του εξοπλισμού των Ενόπλων Δυνάμεων.

   Στις 19/9 το Υπ. Συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα την καθιέρωση της απλής αναλογικής ως εκλογικού συστήματος για τις επικείμενες εκλογές. Στις 23/9 με ν.δ. επετράπη η επαναλειτουργία των κομμάτων. Ακόμη καταργήθηκε ο ν. 509/48 και έμμεσα επήλθε η νομιμοποίηση του ΚΚΕ.

    Στις 17/8 επανήλθε στην Ελλάδα ο Ανδρ. Παπανδρέου. Στις 3/9 ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ). Ακολούθησαν η ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας (ΝΔ) υπό τον Κων. Καραμανλή, της Ένωσης Κέντρου υπό το Γεώρ. Μαύρο που στις αρχές Οκτ. ενώθηκε με την Κίνηση Νέων Πολιτικών Δυνάμεων, η Ενωμένη Αριστερά (ΚΚΕ – ΚΚΕ εσ. – ΕΔΑ) υπό τον Ηλία Ηλιού. Οι εκλογές ορίστηκαν για τις 17/11/74. Στις 8/10 ορίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Κων. Καραμανλή.