Β΄. ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ (1914 – 1941)

1. Στα πλαίσια του Α΄ Παγκ. Πολέμου

   1. Κύματα ενθουσιασμού κι ελπίδων σκόρπισαν στους Κυπρίους Έλληνες οι Βαλκανικοί πόλεμοι και οι θρίαμβοι του ελλην. στρατού. Μόνο που αυτά δε θα σήμαιναν την εκπλήρωση και των δικών τους προαιώνιων εθνικών πόθων.

       2. Λίγους μήνες μετά την έναρξη του Α΄ Παγκ. Πολέμου η Μ. Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο και κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας (5/11/1914). Συνέπεια αυτού ήτανε και η καταγγελία της ισχύος των μεταξύ τους συνθηκών/συμβάσεων, εν αις και εκείνη της Κωνσταντινούπολης του 1878, με την οποία η Κύπρος προσαρτήθηκε επίσημα στις κτήσεις του βρετανικού στέμματος. Η εκκρεμότητα που προκλήθηκε ως προς την Κύπρο μεταξύ Αγγλίας - Τουρκίας διευθετήθηκε το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Δι’ αυτής η Τουρκία παραιτήθηκε παντός δικαιώματός της επί του νησιού. Το Μάιο του 1925 η Κύπρος ανακηρύχθηκε ως αποικία της Μ. Βρετανίας. Εκφραστής της αγγλικής κυριαρχίας και εκπρόσωπος του στέμματος στο νησί ήταν ο κυβερνήτης.

    Το γεγονός χαιρετίστηκε σχεδόν ενθουσιωδώς από τον αρχιεπίσκοπο και τον κυπριακό λαό «δια την τελειωτικήν απαλλαγήν της πατρίδος» των «από της τουρκικής κυριαρχίας». Θεωρούσαν ότι ήταν ο τελευταίος/προσωρινός σταθμός πριν από την οριστική τους αποκατάσταση, που, δυστυχώς γι’ αυτούς, ή θ’ αργούσε πολύ ή δε θα ερχότανε ποτέ.

        3. Η έναρξη του Α΄ Παγκ. Πολέμου και η εν συνεχεία όλο και μεγαλύτερη διεύρυνσή του γέννησε, πολύ λογικά, πρόσθετες ελπίδες στον Κυπριακό Ελληνισμό για την επέλευση του ποθούμενου. Ένδειξη αυτής της εθνικής ευφορίας αποτελεί και το γεγονός ότι 15.000 Κύπριοι έσπευσαν να καταταγούν ως εθελοντές στις βοηθητικές δυνάμεις του αγγλικού στρατού. Στάλθηκαν στο μέτωπο της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Στο ίδιο ελπιδοφόρο κλίμα κινούνταν και ο κυπριακός Τύπος της εποχής. Συνέβη εντούτοις κάτι παροδικό το φθινόπωρο του 1915 που φάνηκε ότι θα μπορούσε να δικαιώσει προσδοκίες αιώνων. Στις 17/10/1915 η Αγγλία, προκειμένου να δελεάσει την Ελλάδα να εγκαταλείψει την ουδετερότητα και να βγει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, πρότεινε να της παραχωρήσει την Κύπρο. Η κυβέρνηση, όμως, Ζαϊμη απέρριψε την πρόταση γιατί τυχόν αποδοχή της θα παραβίαζε την ουδετερότητά της. Η Αγγλία απέσυρε αμέσως την προσφορά της. Αυτή η, στιγμιαία έστω, αναλαμπή όταν την πληροφορήθηκαν καθυστερημένα, οι Κύπριοι αναθέρμαναν τις ελπίδες τους. Έστω και έτσι πάντως, η αγγλική πρόταση αποτελούσε μια ουσιώδη παραδοχή με προοπτικές.

      4. Πριν από την αγγλική πρόταση και την απόρριψή της Ελληνοκύπριοι-μέλη του έθεσαν στο Νομοθετικό Συμβούλιο αίτημα ένωσης του νησιού με την Ελλάδα. Όπως ήταν επόμενο, με τις ψήφους των Τουρκοκυπρίων και των επίσημων Άγγλων-μελών του απορρίφθηκε.

         Ο ενωτικός αγώνας δε σταμάτησε. Το φθινόπωρο του 1917 εξελέγησαν ενωτικοί βουλευτές. Το Νοέμβ. 1917 κορυφώθηκαν οι προσδοκίες με την επίσκεψη του Βενιζέλου στο Λονδίνο. Εκεί έλαβε σωρεία τηλεγραφημάτων και υπομνημάτων από τους Ελληνοκυπρίους. Πήραν δε τέτοιες διαστάσεις οι ενωτικές εκδηλώσεις που αναγκάστηκαν οι αγγλικές αρχές να πάρουν περιοριστικά μέτρα. Επιχειρήθηκε δε να απαγορευθεί η ανάρτηση της ελληνικής σημαίας και η χρήση από Κυπρίους επίσημων ελληνικών παρασήμων. Υποχρεώθηκε μάλιστα ο ύπατος αρμοστής, τον Ιαν. 1916, να συμβιβαστεί με την πραγματικότητα και να δεχθεί ότι τα έντονα ελληνικά αισθήματα των Κυπρίων δεν αντιστρατεύονται στους αγγλικούς θεσμούς και στα ιδεώδη και ο εθνικισμός τους θα μπορούσε να συνυπάρξει με το βρετανικό ιμπεριαλισμό.

    Μετά τη λήξη του πολέμου, κυπριακή αντιπροσωπία από τους αρχιεπίσκοπο Κύριλλο Γ΄ και όλους τους Έλληνες βουλευτές μετέβη στο Λονδίνο. Η αποστολή της κράτησε από το 1918 ως το 1920, όσο κρατούσαν οι εργασίες της Διάσκεψης της Ειρήνης στο Παρίσι. Αρχικά ο Βενιζέλος τούς έδωσε κάποιες ελπίδες. Στο Λονδίνο οι προσπάθειές τους αντιμετωπίστηκαν παγερά. Τον Αύγ. 1920 ο Βενιζέλος ανακοίνωσε στην επιτροπή ότι η Αγγλία απέρριψε οριστικά την ένωση με την Ελλάδα. Η άρνηση επαναλήφθηκε αργότερα και από το Υπουργείο Αποικιών.