3. Συνομιλίες Μακαρίου – Χάρτινγκ. Σύλληψη και εξορία του Μακαρίου

      Η δράση της ΕΟΚΑ, μετά την αρχική διστακτικότητα, απειρία και τις αστοχίες, έβαινε εντεινόμενη. Ο Χάρτινγκ ζήτησε στρατιωτικές ενισχύσεις. Στις 28/10/55 η ΕΟΚΑ είχε την πρώτη της σημαντική επιτυχία, νίκησε σε πολεμική αναμέτρηση. Ήρθαν και οι πρώτοι θάνατοι Βρετανών στρατιωτών. Στις 26/11 ο Διοικητής κήρυξε το νησί σε Κατάσταση Ανάγκης. Έπεσε νεκρός και το πρώτο στέλεχος της ΕΟΚΑ (ο Χαράλαμπος Μούσκου). Ακολούθησαν και οι πρώτες καταδίκες σε θάνατο (Μιχ. Καραολής, Ανδρ. Δημητρίου), χωρίς όμως την άμεση εκτέλεσή τους. Το Δεκ. οι Βρετανοί εξαπέλυσαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και έθεσαν εκτός νόμου το ΑΚΕΛ. Στις αρχές του 1956 εκδηλώθηκαν και οι πρώτες τουρκοκυπριακές διαδηλώσεις κατά της ΕΟΚΑ. Σκοτώθηκε Τουρκοκύπριος αστυνομικός.

     Σ’ έναν ελιγμό, ο Χάρτινγκ έκαμε «άνοιγμα» προς τους Ελληνοκύπριους, ενώ ταυτόχρονα συνομιλούσε και με τους Τουρκοκύπριους ηγέτες. Αυτή η αλλαγή στάσης πήρε τη μορφή συνομιλιών Μακαρίου – Χάρτινγκ.

     Τη σημαντική αυτή εξέλιξη υποστήριζε και η ελληνική Κυβέρνηση. Ήταν, όμως, η πρώτη και τελευταία φορά που οι Βρετανοί διαπραγματεύτηκαν απευθείας με τον ηγέτη των Ελληνοκυπρίων. Μετά το πρόβλημα διεθνοποιήθηκε, δυστυχώς.

        Οι συνομιλίες άρχισαν τον Οκτ. Ευθύς εξαρχής ο Μακάριος έβαλε τους δυο κυρίαρχους όρους-τρόπο επίλυσης του Κυπριακού: α) εισαγωγή φιλελεύθερου Συντάγματος, και β) αναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης. Και η νέα ελλην. Κυβέρνηση δεν έμεινε αδρανής: στις 24/10 ο υπ. Εξωτερικών Σπ. Θεοτόκης συναντήθηκε με το Βρετανό Μακμίλλαν και προέτρεψε το Λονδίνο να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις με το Μακάριο.

      Η βρετανική πλευρά υπό την προσωπική καθοδήγηση του ίδιου του Ήντεν κατέληξε σε μια νέα φόρμουλα επίλυσης χωρίς πλέον το «ουδέποτε πρόκειται να εφαρμοστεί στην Κύπρο η αρχή της αυτοδιάθεσης». Αυτή στις 11/11 τέθηκε υπόψη της Άγκυρας, ενώ οι Έλληνες και οι Αμερικανοί θα τη μάθαιναν στις 21/11. Ο Μακάριος την απέρριψε αμέσως, κυρίως διότι διέβλεπε ότι η διατύπωσή της προέκυψε μετά από τουρκικό βέτο, χωρίς, φυσικά, αυτό να σημαίνει ότι τον ικανοποιούσε αυτό καθεαυτό το περιεχόμενό της. Οι σχετικές συζητήσεις δε διακόπηκαν χάρη στην παρέμβαση προς το Λονδίνο του ίδιου του Κων. Καραμανλή, ο οποίος επισήμανε ότι η όλη διατύπωση καθιστούσε σχεδόν ανύπαρκτο το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Ο Καραμ. απέρριψε αγγλο-αμερικανική αξίωση ν’ ασκήσει πιέσεις στο Μακάριο ν’ αποδεχθεί το σχέδιο.

        Στις 5/12 ο Σπ. Θεοτόκης ενεχείρισε στον Άγγλο πρεσβευτή Πικ υπόμνημα με τις αλλαγές που θα έπρεπε να γίνουν στην αγγλική φόρμουλα. Αυτές συζητήθηκαν σε συνάντηση Θεοτόκη – Μακμίλλαν στα μέσα Δεκ.. Στα τέλη Δεκ. ο πρεσβευτής Αλ. Λιάπης διαβουλεύτηκε στην Κύπρο με το Μακάριο. Το χάσμα μίκρυνε. Αμερικανική παρέμβαση προέτρεπε για γεφύρωση. Η ελληνική προσπάθεια φαινόταν να καρποφορεί: η Βρετανία ήταν έτοιμη ν’ αποδεχθεί –έστω και έμμεσα- την αρχή της αυτοδιάθεσης.

      Οι Βρετανοί έκαμαν κάποιες βελτιώσεις στη διατύπωση, διατήρησαν όμως τη διπλή άρνηση. Τον Ιαν. 1956 γίνανε άλλες 3 επαφές Μακαρίου – Χάρτινγκ. Ο Μακάριος έβλεπε με καχυποψία το σχέδιο. Επέμενε σε ουσιαστικές αλλαγές-ρυθμίσεις. Στις αγγλικές αντιρρήσεις προστέθηκε η όλο και δυναμικότερη ανάμειξη της Αγκυρας, και με απειλές. Η απάντηση του Μακαρίου έπρεπε να δοθεί ως το τέλος Ιαν. Συμβουλεύτηκε και τους μητροπολίτη Κυρήνειας και ‘Διγενή’. Ήταν απόλυτα απορριπτικοί. Διέβλεπαν ‘παγίδα’. Απάντησε στις 2/2 με επιστολή. Αρνητικά μεν, δεν γκρέμιζε όμως κάθε γεφύρι συνέχισης. Προσφέρθηκε να συνεργαστεί με τον Κυβερνήτη για την προετοιμασία του «μεταβατικού καθεστώτος», επιμένοντας ταυτόχρονα στις βασικές του θέσεις. Και ο Χάρτινγκ απέρριψε τις δικές του προτάσεις, αξιώνοντας ταυτόχρονα την καταδίκη της ‘βίας’.

     Εντούτοις δεν επήλθε ρήξη. Στις 23/2 άρχισαν νέες διαβουλεύσεις, στις οποίες ενεπλάκη και ο Εργατικός βουλευτής Φράνσις Νόελ-Μπαίηκερ. Η Ελλάδα βρισκόταν σε προεκλογική περίοδο. Στις 17/2 ο Μακάριος ζήτησε τη γνώμη του Κων. Καραμανλή. Η αντιπολίτευση τον κατηγορούσε ότι προτίθεται να «ξεπουλήσει» την Κύπρο. Απάντησε: θ’ αποδεχθώ την όποια απόφασή σας.

      Στις 29/2 αφίχθη στην Κύπρο ο Λένοξ-Μπόυντ με νέες – βελτιωμένες- προτάσεις. Ο Μακάριος τις απέρριψε και αυτές, ελπίζοντας σε περαιτέρω βελτίωσή τους. Ενώ δε συνεχίζονταν οι συνομιλίες, η Λευκωσία συγκλονίστηκε από εκρήξεις. Ο Λένοξ-Μπόυντ διέκοψε εκνευρισμένος τη σύσκεψη.

      Στις 9/3, ενώ ο Μακάριος ετοιμαζόταν ν’αναχωρήσει για Αθήνα, συνελήφθη μαζί με το μητροπολίτη Κυρήνειας Κυπριανό, το μαχητικό ιερέα Παπαευαγγέλου και το Γραμματέα της μητρόπολης Κυρηνείας (συγγενή του Κυπριανού) Ιωννίδη κι εξορίστηκαν στα νησιά Σεϋχέλλες.