5. Η αποτυχία και η πτώση

   Και ήρθε το κρίσιμο για την επιτυχία ή μη της πολιτικοποίησης έτος 1973. Στην έναρξή του επιβαρύνθηκε με «απόνερα» του 1972. Το Νοέμ. 1972 το καθεστώς προκήρυξε στα Πανεσπιστήμια φοιτητικές εκλογές. Ταυτόχρονα, όμως, δραστηριοποίησε τους μηχανισμούς του για να πετύχει εκπροσώπους προσκείμενους στη δικτατορία. Αυτό αποτέλεσε αφορμή γενικότερης αμφισβήτησης στα Πανεπιστήμια. Έτσι, εντελώς ξαφνικά στις 22/2/73 περί τους 1000 φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική Σχολή Αθηνών. Ήταν η πρώτη τόσο δυναμική και τέτοιας έκτασης αμφισβήτησης του καθεστώτος.

      Το γεγονός έτυχε διεθνούς προβολής. Η απήχησή του στην κοινή γνώμη ήταν εντυπωσιακή. Πλήθη συνέρρευσαν γύρω από τη Σχολή εκφράζοντας ποικιλοτρόπως τη συμπαράστασή τους στους καταληψίες φοιτητές. Η Αστυνομία αντέδρασε βίαια μέχρι βάναυσα. Η Αθήνα αναστατώθηκε. Οι φοβισμένες/μουδιασμένες μάζες αναθάρρεψαν. Η γενική αντίδραση ήταν τέτοια που προδίκαζε την αρχή του τέλους της πολιτικής εκτροπής.

     Υπήρξε, όμως, και κάτι εντυπωσιακότερο και περισσότερο ελπιδοφόρο. Το Μάιο του 1973 εκδηλώθηκε στο Πολ. Ναυτικό αντιδικτατορική ανταρσία. Εκφραστές της μια πολυάριθμη ομάδα εν ενεργεία αξιωματικών (κυρίως βασιλοφρόνων). Το εγχείρημά τους προετοιμαζόταν σχεδόν από την επιβολή της δικτατορίας, ιδιαιτέρως, όμως, μετά τη βασιλική αντίδραση στο καθεστώς. Προτού το επιχειρήσουν εξασφάλισαν τη βασιλική συγκατάθεση και είχαν επαφές με τους Π. Γαρουφαλιά, Ευάγγ. Αβέρωφ και Κων. Καραμανλή (ο οποίος εξέφρασε επιφυλάξεις για την επιτυχία του). Επιπλέον, εξασφάλισαν καύσιμα από τους αδελφούς Βαρδινογιάννη και το Νικήτα Βενιζέλο, ενώ από το βιομήχανο Χρ. Στράτο την αναγκαία χρηματοδότηση.

     Έτσι, το πρωί της 22/5/73 ήταν όλα έτοιμα. Ως κέντρο της επιχείρησής τους επέλεξαν τη Σύρο. Λίγο πριν τον απόπλου του από τη Σαλαμίνα, όμως, τα σχέδιά τους διέρρευσαν. Οι μυημένοι αντιπλοίαρχοι συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο ΕΑΤ/ΕΣΑ. Την ίδια στιγμή το αντιτορπιλικό «Βέλος» με κυβερνήτη το Νικ. Παππά μετείχε σε άσκηση του ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο. Μόλις ο διοικητής του (ηγετικό στέλεχος του κινήματος) και το πλήρωμα πληροφορήθηκαν τη σύλληψη των μυημένων αξιωματικών, οδήγησαν το πλοίο σε ιταλικό λιμάνι και ζήτησαν πολιτικό άσυλο.

      Το καθεστώς αντέδρασε οργισμένα. Την 1/6 κατήγγειλε το βασιλιά και τον υπασπιστή του ταγματάρχη Μιχ. Αρναούτη ότι κρύβονται πίσω από το ανατρεπτικό κίνημα και βυσοδομούν κατά της «επαναστάσεως» και άρα της Ελλάδας! Ο Γ. Παπαδόπουλος ανακοίνωσε την κατάργηση της βασιλείας, την ανάληψη από τον ίδιο του αξιώματος του Προέδρου της Δημοκρατίας και τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την πολιτειακή αλλαγή. Ο βασιλιάς αποδέχτηκε μεν τη διενέργεια δημοψηφίσματος αλλ’ όχι από την παρούσα κυβέρνηση. Το δημοψήφισμα διενεργήθηκε στις 29/7/73. Η δικτατορική πρόταση εγκρίθηκε πανηγυρικά…. Ο Παπαδόπουλος γινόταν παντοδύναμος, φαινομενικά τουλάχιστο.

      Όντας αυτός μεν κυρίαρχος του παιγνιδιού, το δε καθεστώς του βαίνοντας συνεχώς προς αποσάθρωση, αποφάσισε να επισπεύσει την πολιτικοποίηση, πάντα όμως ανάπηρη κι ελεγχόμενη. Μετά από αλλεπάλληλες μυστικές συναντήσεις με το Σπ. Μαρκεζίνη συμφώνησαν να του αναθέσει την πρωθυπουργία, το χρονοδιάγραμμα προς την πολιτική ομαλότητα και τους όρους αυτής της πορείας.

     Αυτή η εξέλιξη δεν άρεσε σε μερικούς αξιωματικούς, σκληροπυρηνικούς του καθεστώτος, ανάμεσά τους και ο θεωρούμενος αδιάφθορος Δημ. Ιωαννίδης. Οι Νικ. Μακαρέζος, Κ. Ασλανίδης και Ι. Λαδάς παραιτήθηκαν από τα Υπουργεία τους. Ο τελευταίος, μάλιστα, συνόδευσε την παραίτησή του με καταγγελία για διαφθορά.

       Στις 8/10 ορκίστηκε ως πρωθυπουργός της «μετάβασης» ο Σπ. Μαρκεζίνης. Η κυβέρνησή του ήταν αμιγώς πολιτική. Ο νέος πρωθυπουργός ήταν υποχρεωμένος να ισορροπεί σε τεντωμένο σχοινί, προσπαθώντας να εξευμενήσει μεν τους παλαιούς συναδέλφους του πολιτικούς, να μη δυσαρεστήσει δε το πάντα παρόν καθεστώς υπερβαίνοντας κάποια όρια. Υποχρεώθηκε, όμως, να δυσαρεστήσει τους μεγάλους προστάτες του καθεστώτος Αμεικανούς, αρνούμενος (φανερά τουλάχιστον) τη χρησιμοποίηση των επί ελληνικού εδάφους βάσεών τους προς στήριξη του Ισραήλ κατά τον αρξάμενο αραβοϊσραηλινό πόλεμο.

   Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη, για να παράσχει δείγματα δημοκρατικότητας, άρχισε να παραχωρεί κάποιες ελευθερίες. Η συμπιεσμένη ελευθερία δεν ήθελε περισσότερα για να εκκραγεί. Το πρώτο της ηχηρό τίναγμα το έκαμε στις 4/10 μ’ αφορμή το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου. Το φοιτητικό κίνημα άρχισε να οργανώνεται και ν’ αφυπνίζεται. Κι όσο τα φιλελεύθερα μέτρα διευρύνονταν τόσο περισσότερα ζητούσε. Νέα αφορμή δόθηκε με την κυβερνητική εξαγγελία για ελεύθερες φοιτητικές εκλογές του Φεβρ. 1974. Οι φοιτητές ζητούσαν άμεσες εκλογές. Παρά τις κάποιες φοιτητικές αντιδράσεις, η Κυβέρνηση επέμενε κι ανακοίνωσε ως οριστική ημερομηνία διεξαγωγής τους τη 15/2/74. Αντιδρώντας αποφασιστικότερα μερικές εκατοντάδες οργανωμένων φοιτητών του Πολυτεχνείου, στις 14/11/73 κατέλαβαν τα κτήριά του κι άρχισαν να εκφωνούν αντιδικτατορικά συνθήματα και να καλούν για ευρύτερη φοιτητική –και όχι μόνο- συμμετοχή. Για τον καλύτερο συντονισμό του αγώνα τους σχηματίστηκε Συντονιστική Επιτροπή. Η αντικαθεστωτική αντίδραση έπαιρνε σταδιακά ανεξέλεγκτες διαστάσεις με τη συμμετοχή και άλλων δυναμικών κοινωνικών τάξεων και ανοργάνωτων πολιτών. Παρατηρήθηκαν ακόμα και επιθέσεις σε αστυνομικά τμήματα. Ήταν πλέον αναπόφευκτη η κινητοποίηση των δυνάμεων καταστολής. Αδυνατώντας δε η Αστυνομία να τιθασεύσει την κατάσταση, ζήτησε από το ΓΕΣ βοήθεια. Και με τη σύμπραξη Στρατού και Αστυνομίας εκκενώθηκε βίαια και όχι αναίμακτα το Πολυτεχνείο. Από τις επιχειρήσεις εντός και έξω από το Πολυτεχνείο για την καταστολή της εξέγερσης κι επαναφορά της «τάξης» υπήρξαν 23 νεκροί. Μαζί τους και το πείραμα Παπαδόπουλου – Μαρκεζίνη.