2. Οι σχέσεις με την Τουρκία

     1. Με την εκλογή του Τουργκούτ Οζάλ (της «Μητέρας Πατρίδας») στην πρωθυπουργία άρχισε η σταδιακή επάνοδος στο πολιτικό προσκήνιο της Τουρκίας του Ισλάμ και η αμφισβήτηση του δυτικότροπου Κεμαλισμού. Προετοιμάστηκε έτσι ο δρόμος για την εμφάνιση πολύ αργότερα ενός περισσότερο περίεργου φαινομένου: ενός δυτικότροπου (τουλάχιστο επιφνειακά και βραχυπρόθεσμα) Ισλάμ, του Ταγίπ Ερτογκάν, και έδειξε να εγκαινιάζει μια νέα αρχή στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ο Οζάλ περί το τέλος του βίου του (1993) οραματίστηκε την επανασύσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο διάδοχός του (από 20/10/91) συντηρητικός Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ (του «Ορθού Δρόμου») επιχείρησε έναν ιστορικό συμβιβασμό ανάμεσα στους κεμαλιστές και στους ισλαμιστές.

     2. Το χειμώνα 1991-92 ο Έλληνας πρωθυπουργός Κων. Μητσοτάκης εγκαινίασε μια προσπάθεια εξομάλυνσης περαιτέρω των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ως ένα αποφασιστικό βήμα πρότεινε την υπογραφή ενός συμφώνου μη επίθεσης. Στα πλαίσια αυτά οι δυο πρωθυπουργοί συναντήθηκαν τον Ιαν. 1992 στο Νταβός της Ελβετίας. Σε κοινό δε ανακοινωθέν μετά τη συνάντηση εκφραζόταν η επιθυμία υπογραφής ενός συμφώνου φιλίας, καλής γειτονίας και συνεργασίας. Όλα αυτά προσέκρουσαν πάνω στην τουρκοκυπριακή (στην ουσία τουρκική) αδιαλλαξία επίλυσης του Κυπριακού και θρυμματίστηκαν.

     3. Μετά το θάνατο του Προέδρου Τ. Οζάλ (17/4/92) στην Προεδρία τον διαδέχθηκε ο πρωθυπουργός Σ. Ντεμιρέλ και αυτόν στην πρωθυπουργία η Τανσού Τσιλέρ, η οποία αποδείχθηκε πιο αδιάλλακτη. Αυτό διαπιστώθηκε κατά τις συζητήσεις για τον επιχειρησιακό έλεγχο του Αιγαίου και την ίδρυση ΝΑΤΟϊκού στρατηγείου στη Λάρισα.

      4. Στις αρχές του 1995 η Ελλάδα συγκατατέθηκε για την τελωνειακή ένωση Τουρκίας – Ε.Ε., μετά την κοινοτική δέσμευση δια της διακυβερνητικής του 1997 ότι η Κύπρος γινόταν πλήρες μέλος της Ε.Ε. Εντούτοις η διαλλακτική αυτή ελληνική στάση δεν επηρέασε την τουρκική αδιαλλαξία σε θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος, όπως π.χ. η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, απειλώντας με πόλεμο. Σκληρότερη στάση τήρησε η βραχύβια κυβέρνηση Γιλμάζ. Επί των ημερών της σημειώθηκε η σοβαρή κρίση των βραχονησίδων των Ιμίων και η απόπειρα αποκλεισμού της Γαύδου από ΝΑΤΟϊκές ασκήσεις. Η Ελλάδα αντέδρασε με veto στην εφαρμογή του χρηματοδοτικού πρωτοκόλλου στα πλαίσια της Τελωνειακής Ένωσης, αν η Τουρκία δε συναινέσει για την παραπομπή τής περί τα Ίμια διαφοράς στο ΔΔ της Χάγης. Η Τουρκία αντιπρότεινε (κατά πάγια τακτική) την παραπομπή «όλων» των διαφορών στη Χάγη. Η Ελλάδα, όμως, αναγνωρίζει μόνο μία διαφορά στο Αιγαίο, εκείνη του καθορισμού της υφαλοκρηπίδας.

      5. Με στρατιωτική παρέμβαση, η κεβέρνηση συνεργασίας Τσιλέρ – Ερμπαγκάν «έπεσε». Αυτή η αλλαγή δημιούργησε και στις δυο πλευρές ελπίδες ύφεσης. Με αμερικανική παρέμβαση ο Τούρκος Πρόεδρος Ντεμιρέλ και ο Έλληνας πρωθυπουργός Κων. Σημίτης συναντήθηκαν στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη τον Ιούλιο 1977 και υπέγραψαν συμφωνία αποχής από ενέργειες προσβλητικές για τα εκατέρωθεν συμφέροντα. Ήταν μια κίνηση ανακουφιστική μεν αλλά βραχύβια.

    6. Το 1997 σημειώθηκαν αλλαγές σχετικά με τον επιχειρησιακό έλεγχο στο Αιγαίο. Στη Σύνοδο της Μαδρίτης η Κυβέρνηση Σημίτη αποδέχτηκε κατ’ αρχάς τη «νέα δομή» του ΝΑΤΟ που άφηνε εκκρεμείς επιμέρους διαφορές. Αποφασίστηκε η Task Forces, η οποία παρέκαμψε την ελληνοτουρκική διένεξη για τον επιχειρησιακό έλεγχο στο Αιγαίο. Εντούτοις διατηρήθηκε εκατέρωθεν το δικαίωμα άσκησης veto σε θέματα ελέγχου στην περιοχή και του ρόλου των υποστρατηγείων Λάρισας και Σμύρνης, τα οποία όμως υπήχθησαν στη δικαιοδοσία του Αμερικανού Διοικητή του Στρατηγείου της Νάπολης.

     7. Οι παράγοντες που καθορίζουν διαχρονικά την τουρκική εξωτερική πολιτική είναι το Υπ. Εξωτερικών, το διπλωματικό σώμα, η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων (τουλάχιστο ως τις αλλαγές που επέφερε η κυβέρνηση Ερντογάν) και το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. Κάθε φορά που η νηνεμία στις σχέσεις των δυο χωρών διαταράσσεται, είτε από κάτι έκτακτο είτε από υπερθέρμανση της διαρκώς υποβόσκουσας έντασης, κάθε μία φροντίζει ν’ αξιοποιεί τα δικά της πλεονεκτήματα στα διεθνή πλαίσια (φιλίες, συμμαχίες, διεθνείς οργανισμούς, γεωπολιτικά δεδομένα κτλ.).

      8. Από 14/3/2003 στα τουρκικά πολιτικά πράγματα κυριαρχεί η ισχυρή προσωπικότητα του μετριοπαθούς ισλαμιστή πολιτικού Ρατζίπ Ταγίπ Ερντογάν. Επί των ημερών του: α) άρχισαν οι καθιερωμένες διαδικασίες ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. εν μέσω πολλών δυσχερειών, τόσο σε θεσμικό επίπεδο όσο και στην αμφίσημη έως αρνητική στάση αρκετών μελών της Ένωσης. Η Ελλάδα ακολούθησε έντονα (τουλάχιστο στην επίσημη εκφορά της)  θετική στάση, υπό τον απαράβατο όρο όμως ότι η Τουρκία θα δεσμευτεί στην τήρηση όλων των εκφάνσεων του «Κοινοτικού κεκτημένου». β) Οι σχέσεις των δυο χωρών δεν οξύνθηκαν. Αντίθετα, επιδείχθηκε μια ανυποχώρητη μετριοπάθεια εκατέρωθεν και διάθεση μιας (αναποτελεσματικής συνήθως) συνεννόησης. γ) Η τουρκική οικονομία ξεπέρασε την κρίση και παρουσιάζει έντονη ανοδική πορεία. Αντίθετα, η ελληνική από το 2009 (κυρίως) εισήλθε σε δραματική και παρατεταμένη φάση ύφεσης, με επί θύραις το φάσμα της χρεοκοπίας, αν δεν την απέτρεπε (κατ’ αρχάς τουλάχιστον) η έντονη κοινοτική παρέμβαση/βοήθεια.