ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ

1. Κυβερνητική κτλ. Κρίση 

      1. Άμεση συνέπεια των εξελίξεων στο πολεμικό μέτωπο ήταν η κρίση εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Γούναρη. Αυτός, στο Κοινοβούλιο τουλάχιστο, κατόρθωσε (έχοντας συμπαγή πλειοψηφία) να επιβιώσει άνετα. Η στάση, όμως, της βενιζελικής αντιπολίτευσης σκλήρυνε. Σε αυτό συντέλεσαν και δυο επιστολές (3/7 και 26/8) του Βενιζέλου από το Παρίσι, με τις οποίες: α) χαρακτήριζε εγκληματική την κυβερνητική απόφαση τον Ιούν. ν’ απορρίψει τη συμμαχική μεσολάβηση και να συνεχίσει τον πόλεμο χωρίς την έγκριση της Αντάντ (στην πρώτη), λησμονώντας, βέβαια, ότι αυτή την απόφαση επικρότησαν και το κόμμα του και το σύνολο σχεδόν των ψηφοφόρων του· β) καταδίκαζε την (ως τότε νικηφόρα) προέλαση των ελληνικών δυνάμεων προς την Άγκυρα, διότι 1) ο αντίπαλος θα είχε την εδαφική κτλ. δυνατότητα ν’ αποφεύγει την αποφασιστική μάχη, ελισσόμενος και αναπτυσσόμενος, και 2) η τυχόν κατάληψη της Άγκυρας δε θα σηματοδοτούσε και το τέλος του πολέμου.

     Οι επιστολές δημοσιεύτηκαν περί το τέλος Σεπτ. Η αντίδραση του Γούναρη υπήρξε οξύτατη.

     2. Στις αρχές Οκτ. ήρθε στην Αθήνα ο Στεργιάδης. Αυτό επέτεινε τις φήμες για κυβερνητική αλλαγή. Ο Γούναρης ζήτησε από την Εθνοσυνέλευση ψήφο εμπιστοσύνης. Οι Φιλελεύθεροι αποχώρησαν από τη Βουλή.

2. Το γαλλο-κεμαλικό Σύμφωνο (20.10.1921)

    3. Στις 16/10 ο Γούναρης και ο υπουργός του επί των Εξωτερικών Γ. Μπαλτατζής αναχώρησαν για Παρίσι και Λονδίνο. Σκοπός: η συνεργασία με τις κυβερνήσεις της Αντάντ για επίλυση του πολεμικού αδιεξόδου στη Μ. Ασία (κύριος), και δευτερεύοντες α) η επιδίωξη επίσπευσης της διαδικασίας σύγκλησης νέας Συνδιάσκεψης ή Συνέλευσης για σύναψη μόνιμης ειρήνης, και β) η εξασφάλιση δανείου που θα επέτρεπε στην κυβέρνηση να διατηρήσει τα στρατεύματα στο μέτωπο μέχρι τη διευθέτηση του πολέμου.

     4. Η δυσκολία των προς επίλυση προβλημάτων υποχρέωσαν το Γούναρη να μείνει στο εξωτερικό επί 5 μήνες. Οι συναντήσεις του με το Γάλλο πρωθυπουργό Μπριάν απέβησαν άκαρπες. Στις 27/10 οι δυο Έλληνες ηγέτες αναχώρησαν για το Λονδίνο. Συναντήθηκαν με τον Άγγλο υπουργό Εξωτερικών Curzon. Αυτός τους ζήτησε να εμπιστευθούν στην Αντάντ την αναζήτηση των γενικών όρων της ειρήνης, που δε θα ήταν άλλοι από εκείνους του Ιουνίου. Αυτοί του είπαν ότι προτιμούσαν αυτό το έργο να το εμπιστευθούν μόνο στην Αγγλία. Ο Curzon απάντησε ότι γι’ αυτούς προείχε η ενότητα της Αντάντ. Τελικά οι δυο Έλληνες ηγέτες, μετά από άλλες δυο συναντήσεις με τον Curzon, αποφάσισαν να δεχτούν την πρότασή του.

    5. Ενώ γινόταν αυτό, διέρρευσαν οι (ανησυχητικές) λεπτομέρειες του γαλλο-κεμαλικού Συμφώνου που υπογράφηκε στην Άγκυρα στις 20/10. Σε αυτό: α) προβλεπόταν η οριστική αποχώρηση των Γάλλων από την Κιλικία, β) αγνοούνταν η σουλτανική κυβέρνηση της Κων/πολης, αναγνωρίζοντας έτσι ως μόνη τουρκική εξουσία εκείνη του Κεμάλ, γ) για την προστασία των χριστιανικών μειονοτήτων προβλεπόταν όροι ανάλογοι μ’ εκείνους των Ευρωπαϊκών Συνθηκών Ειρήνης, που όμως οι Σύμμαχοι θεωρούσαν ανεπαρκείς για την περίπτωση της Τουρκίας. Αυτό το Σύμφωνο προκάλεσε νέα κρίση, οξύτερη, στις αγγλο-γαλλικές σχέσεις, επειδή οι Άγγλοι υποπτεύονταν ότι η μυστική γαλλο-κεμαλική συμφωνία δεν εξαντλούνταν στο Σύμφωνο. Την προώθηση, πάντως, της προσέγγισης Γάλλων – Κεμάλ διευκόλυνε η αποτυχία των Ελλήνων να συντρίψουν τον Κεμαλισμό.

      6. Το Σύμφωνο αποτέλεσε για την Ελλάδα το σημαντικότερο και δυσμενέστερο διπλωματικό γεγονός του 1921, διότι δημιουργούσε νέα διπλωματικά και στρατιωτικά δεδομένα στη Μ. Ανατολή και στη Μ. Ασία. Το μόνο στήριγμα της Ελλάδας απέμεινε η Αγγλία. Η ελληνική διπλωματία δεν είχε πλέον πολλά περιθώρια ελιγμών. Τη μόνη εγγύηση που ζητούσε πλέον ο Γούναρης από τους Άγγλους για την αποδοχή των προτάσεών τους ήταν η προστασία των χριστιανικών πληθυσμών της Τουρκίας. Η Αγγλία έδινε μόνο προφορικές –κι αυτές χλιαρές κι αόριστες- διαβεβαιώσεις.

       7. Πενιχρά ήταν τ’ αποτελέσματα και των προσπαθειών στο Λονδίνο για σύναψη δανείου. Στις 22/12 υπογράφηκε μια Συμφωνία που επέτρεπε στην Ελλάδα να επιδιώξει στην κεφαλαιαγορά του Λονδίνου τη σύναψη δανείου μέχρι ποσού 15 εκ. λιρών, αφού όμως ο Γούναρης αναγνώριζε διάφορα πολεμικά χρέη προς την Αγγλία κτλ. ύψους 6,5 εκ. λιρών. Δάνειο τελικά δε συνάφθηκε.

       8. Όλες αυτές οι δυσκολίες και τα τόσα βαριά σύννεφα που κάλυψαν τον ελληνικό ουρανό στα τέλη του 1921 επέτειναν τις φήμες για ανατροπή της κυβέρνησης. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή εμφανίζεται στην πολιτική κονίστρα και ο Ι. Μεταξάς, υποστηριζόμενος από τις εκστρεμιστικές επιστρατικές οργανώσεις και, πιθανώς, από δυσαρεστημένους γουναρικούς. Ως υποψήφιος αντικαταστάτης του Γούναρη εμφανιζόταν και ο Α. Ζαϊμης. Αυτό το κλίμα το ευνοούσε και η εν γένει στάση του Κων/νου. Ανάλογες ζυμώσεις γίνονταν και στο κόμμα των Φιλελευθέρων.