15. Η κυβέρνηση Δημ. Γούναρη. Συμμαχικές πρωτοβουλίες

     1. Τα δυσάρεστα νέα, για πρώτη φορά από το μέτωπο α) μετρίασαν τον ενθουσιασμό κατά τους εορτασμούς στην Αθήνα των 100 χρόνων (25^ης Μαρτίου) από την έναρξη του Εθνικού Αγώνα, και β) σήμανε το θάνατο της κυβέρνησης Καλογεροπούλου.

     2. Στις 8/4 ορκίστηκε νέα κυβέρνηση αποτελούμενη από τους: Δημ. Γούναρη (πρωθυπουργός και υπουργός Δικαιοσύνης), Νικ. Θεοτόκη (Στρατιωτικών), Γεώρ. Μπαλτατζή (Εξωτερικών), Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη (Οικονομικών), Στ. Στάη (Εσωτερικών), Θ. Ζαϊμη (Εκκλησιαστικών και Παιδείας), Ι.Δ. Ράλλη (Εθνικής Οικονομίας), Παν. Τσαλδάρη (Συγκοινωνίας), Κ. Τερτύπη (Γεωργίας), Α. Καρτάλη (Περίθαλψης) και Π.Κ. Μαυρομιχάλη (Ναυτικών). Η παράταξη του Ν. Στράτου έμεινε έξω από το κυβερνητικό σχήμα, προσδοκώντας (και επιδιώκοντας) να αναρριχηθεί στην πρωθυπουργία. Επιζήτησε προς τούτο τη βοήθεια των Φιλελευθέρων για να ανατρέψουν το Γούναρη. Αυτοί όμως, εκτιμώντας την κρισιμότητα της κατάστασης, αρνήθηκαν να προκαλέσουν κυβερνητική κρίση, εάν φυσικά ο Γούναρης ήταν αποφασισμένος να συνεχίσει τον πόλεμο.

     3. Η Ελλάδα προέβη επανειλημμένα σε διαμαρτυρίες προς τους Ευρωπαίους, ζητώντας να ισχύσει η διακηρυγμένη ουδετερότητα της Αντάντ απέναντι στους εμπολέμους. Εισακούστηκε. Πέτυχε έτσι να επιτραπεί και στην Ελλάδα ο εξοπλισμός των δυνάμεών της, δικαίωμα που ως τότε είχε μόνο ο Κεμάλ. Αυτό το δικαίωμα, όμως, δόθηκε ψαλιδισμένο: στο ναυτικό μας δεν παρεσχέθη πλήρης δυνατότητα δράσης. Από το Μάη άρχισε να διαφαίνεται μια ήπια αλλαγή υπέρ της Ελλάδας. Κάτι ανάλογο παρατηρήθηκε και στη γαλλική πολιτική μετά την απόρριψη της συμφωνίας μεταξύ της Γαλλίας και Μπεκίρ Σαμί. Αυτό ώθησε τους Τούρκους να υπογράψουν «Σύμφωνο Φιλίας» (18/3) με τη Σοβ. Ένωση.

      4. Οι στάσεις Αγγλίας (θερμότερη) και Γαλλίας (χαλαρότερη) απέναντι στην Ελλάδα την άνοιξη του 1921 είχαν σε μεγάλο βαθμό ευθυγραμμιστεί.

     5. Έτσι, στη Διασυμμαχική Συνάντηση της 19/6 διατυπώθηκε ένα σχέδιο συμβιβασμού μεταξύ των εμπολέμων, καταρτισθέν στο σύνολό του σχεδόν από την Αγγλία που περιλάμβανε τους εξής όρους-παραχωρήσεις προς τους Τούρκους: α) ακύρωση της «προσβλητικής για τα τουρκικά αισθήματα» Τριμερούς συμφωνίας του Παρισιού για το διαχωρισμό της Τουρκίας σε σφαίρες αγγλικής, γαλλικής και ιταλικής οικονομικής επιρροής, β) αποχώρηση του ελληνικού στρατού και από την περιοχή και από την πόλη της Σμύρνης μόλις εγκατασταθεί η χωροφυλακή που προβλέφθηκε το Μάρτη, και γ) το θέμα της Αν. Θράκης έμενε εκκρεμές, επειδή Γαλλία και Ιταλία δε δέχτηκαν την αγγλική πρόταση. Οι τρεις Δυνάμεις δεν κατόρθωσαν να συμφωνήσουν ποια στάση θα τηρούσαν αν το σχέδιό τους απορριπτόταν.

     Ο Βενιζέλος από το Παρίσι συνέστησε στην Ελλ. κυβέρνηση ν’ αποδεχτεί αυτό το σχέδιο, διότι κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες ήταν το καλύτερο που θα μπορούσε να επιτευχθεί. Ελάχιστες ελπίδες είχε ότι θα εισακουστεί.

    Στις 22/6 επιδόθηκε στην Ελλάδα κοινή διακοίνωση της Αντάντ, ζητώντας από την Αθήνα να εμπιστευθεί (κατ’ αρχάς) στους Συμμάχους τον καθορισμό των λεπτομερειών της ειρήνης με την Τουρκία. Ο Γούναρης απέρριψε την πρόταση με μια λεπτομερή και ευγενική ανακοίνωση. Η απόφασή του επικροτήθηκε από όλα τα κόμματα.

     6. Το καλοκαίρι του 1921 ο βασιλιάς Κων/νος μετέβη στη Σμύρνη για να τεθεί επικεφαλής του ελληνικού στρατού, στο Γεν. Επιτελείο του οποίου δε θα μετείχε ο Μεταξάς.